Thi ca đích thực phải trở thành giá trị phổ quát

Vượt qua riêng tư thành phổ quát

Xin chúc mừng nhà văn, nhà thơ, dịch giả Kiều Bích Hậu. Cảm xúc của chị như thế nào khi đón nhận thông tin Nhà xuất bản Ukiyoto Canada vừa giới thiệu cuốn sách thơ bản Anh ngữ “Từ Hồng Hà tới Danube” (From Red River to Blue Danube)?

Phải nói là tột đỉnh hạnh phúc, bởi dường như một giấc mơ vừa trở thành hiện thực, và tôi đã tự đẩy mình lên một cấp độ mới. Tiếng nói riêng vang lên trong tâm trí, trong tâm hồn và trái tim tôi mỗi ngày đã được thế giới lắng nghe. Ban đầu tôi nghĩ, nó là cái gì thế này? Tại sao cứ lặp đi lặp lại trong não mình? Và lại bằng một ngôn ngữ khác? Dường như mỗi buổi sáng, thức dậy lúc 5 giờ, và tôi thấy mình đang đối thoại với một người tri kỷ ở một quốc gia khác, nên ngôn ngữ sử dụng trong cuộc đối thoại âm thầm đó lại không phải là tiếng mẹ đẻ, mà bằng ngôn ngữ Anh.

Paul Christiansen - nhà thơ, dịch giả, cây bút văn hóa nghệ thuật người Mỹ nhận xét: “Đó là những vần thơ đẹp, vừa dịu dàng, vừa mạnh mẽ, quyến rũ, giàu cảm xúc và tràn đầy trí tuệ với những suy tư thông thái...”. Chị có thể cho biết, chủ đề của tập thơ “Từ Hồng Hà tới Danube”?

Tôi rất biết ơn Paul Christiansen khi anh dành thời gian hiệu đính cuốn sách thơ thứ hai của tôi. Ngoài những khao khát yêu đương trong cách xa, sự thăng hoa cảm xúc khi gặp lại, và một tình yêu lạ lùng trong cách biệt, còn là những cảm xúc dị thường với những ý niệm trái ngược về các mối quan hệ truyền thống, về lối sống trẻ, về ý nghĩa của tồn sinh và con đường đi của loài người,… Dù “vóc dáng” của tập thơ là một tập thơ tình, nhưng sâu thẳm trong lớp vỏ chữ, lại là những trăn trở, suy tư và cả một miền giác ngộ lớn lao của việc sống, yêu và cống hiến. Tôi tin rằng, những độc giả đã sống đủ lâu, đi đủ dài, trải qua đủ chuyện, dám thực sự là mình trong mọi nhẽ, sẽ cảm thấy an yên, hạnh phúc khi nhâm nhi từng vần thơ trong tập “Từ Hồng Hà tới Danube”.

Sông Hồng là dòng sông quan trọng của nền văn hóa lúa nước Việt Nam. Sông Danube là sông dài thứ hai ở châu Âu, chảy qua nhiều nước Trung và Đông Âu và đổ vào Biển Đen. Khi đặt tên tập thơ “Từ Hồng Hà tới Danube” chị gửi gắm ý tưởng, thông điệp gì?

Tôi tưởng tượng rằng, Hồng Hà là một dòng sông màu hồng đầy tính nữ, dù trong thực tế nó cực kỳ dữ dội, mạnh mẽ, thậm chí hiểm nguy khó lường. Còn dòng Danube màu xanh thơ mộng, dịu dàng tinh tế, nhưng lại mang nét nam tính, dẻo dai, quyết liệt trong lặng thầm. Hai dòng sông là biểu tượng cho 2 đất nước Việt Nam và Hungary.

Dù rất xa nhau, nhưng hai dòng chảy màu hồng và màu xanh này vẫn có thể hợp dòng để tạo nên một bản hòa tấu tuyệt đỉnh đẹp đẽ. Đó là những yếu tố cấu thành nên chủ đề của thơ ca trong tập “Từ Hồng Hà tới Danube”. Và đó cũng là lời nhắn nhủ rằng, bất cứ ai, dù bị trói buộc bởi cơm áo gạo tiền hay bất cứ điều gì, hãy dũng cảm dấn bước vào chuyến đi vĩ đại của cuộc đời mình, đón nhận bất cứ thử thách nào, gạt bỏ sự ổn định để trở thành người anh hùng, để yêu không điều kiện, để bài hát trong tâm hồn được vang lên…

Chị rất có tình cảm với đất nước Hungary, đã từng xuất bản tiểu thuyết “Lời thề Budapest" – tình yêu trong tiểu thuyết là tình yêu tuyệt đối tự do, xuyên biên giới và rất đẹp. Tiểu thuyết này đã dịch ra tiếng Anh hay tiếng Hung, bạn đọc Hungary đã đón nhận như thế nào? Chị thấy văn hóa Hungary và Việt Nam có gì tương đồng, có gì khác biệt?

Tiểu thuyết “Lời thề Budapest” đã được dịch giả Gabor Pap và Laura D. (người Hungary) dịch tiếng Hung, sẽ xuất bản tại Hungary trong thời gian tới, bản dịch tiếng Anh cũng đang được tiến sĩ Võ Hương Quỳnh (đang giảng dạy tại Khoa Văn học Anh - Mỹ, trường Đại học Hawaii, Manoa, Mỹ) hoàn tất và chọn nhà xuất bản phù hợp.

Người Hungary và người Việt có điểm tương đồng là hiếu khách, ấm áp tình cảm, hài hước và đôi khi láu lỉnh. Điểm khác là họ chỉn chu trong mọi chi tiết, đòi hỏi cao về chất lượng, sống chìm sâu nội tâm và luôn dũng cảm lên tiếng dù khác biệt với số đông. Họ không xuê xoa và ngoại giao bề mặt.

Chị đã có thông tin mới gì về sự đón nhận của độc giả nước ngoài?

Sách mới phát hành nên chưa có phản hồi nhiều, tôi mới chỉ nhận được lời đề nghị phỏng vấn của BTV Nhà xuất bản Ukiyoto để độc giả nước ngoài biết thêm về hoàn cảnh sáng tác, lời chúc mừng từ đồng nghiệp Hungary, và lời đề nghị triển lãm sách tại Hội chợ sách quốc tế Manila 2023 (Philippines).

Vẻ đẹp thi ca có tham gia vào cứu rỗi loài người trước những nguy cơ mất an ninh truyền thống và phi truyền thống, ngày càng khó đoán định như hiện nay?

Nói cho đúng hơn là: Thi ca chính là hành vi đẹp của con người để cứu rỗi chính mình trước thảm họa tự diệt. Mỗi người hãy dọn dẹp sạch sẽ tâm trí mình, thanh lọc chính mình, tĩnh lặng đủ để nghe tiếng nói tâm hồn mình cất lên, đó là thi ca đích thực.

Thêm một ngoại ngữ là được sống thêm một cuộc đời

Với “Từ Hồng Hà tới Danube”, chị sáng tác bằng tiếng Anh hay tiếng Việt?

Như đã đề cập ở trên, những vần thơ trong tập thơ này, là cuộc đối thoại âm thầm của tôi với một người tri kỷ ở một quốc gia khác, nên ngôn ngữ thơ vang lên bằng tiếng Anh, và khi đó, tôi dừng việc đang làm lại, ghi nhanh vào bất cứ tờ giấy, cuốn sổ nào trước mặt bằng ngôn ngữ Anh. Tập thơ gồm 63 bài thơ do tác giả sáng tác trực tiếp bằng tiếng Anh sau chuyến thăm Budapest (thủ đô Hungary) lần thứ hai, năm 2022.

Được biết tháng 3 vừa qua, hai nhà thơ Hungary đã sang thăm Việt Nam, có nhiều cuộc giao lưu khác. Các nhà thơ Hàn Quốc cũng từng có nhiều hoạt động, do chị và cộng sự kết nối. Làm sao để công chúng, nhất là người trẻ có quyền được thụ hưởng văn học, tiếp xúc với các nền văn học lớn trên thế giới?

Khó khăn nhất vẫn là vốn ngoại ngữ của tác giả Việt Nam. Các tác giả lứa 7X trở lên thì số người biết ngoại ngữ quá ít, nên bỏ lỡ cơ hội trò chuyện, kết nối trực tiếp với đồng nghiệp nước ngoài, để hỗ trợ nhau trong kỹ năng sáng tác, quảng bá tác phẩm và tiếp cận thông tin từ cộng đồng tác giả, cũng như các giải thưởng quốc tế, hay các sự kiện văn học quốc tế. Các tác giả trẻ, có vốn ngoại ngữ thì lại chưa phải là Hội viên Hội nhà văn VN nên lại không được mời đến dự sự kiện quốc tế.

Tôi cho rằng, trong các cuộc giao lưu với bạn văn quốc tế, không chỉ Hội nhà văn Việt Nam hay Hội văn học nghệ thuật các tỉnh, thành tổ chức, mà mở rộng ra các đơn vị tổ chức sự kiện, và đối tượng mời đến dự cũng nên mở rộng, là những người viết văn, yêu văn chương, không nhất thiết là Hội viên.

Theo chị, nhìn vào thế hệ nhà văn trẻ 9X, 10X hiện nay, chúng ta có thể lạc quan hơn? Là một dịch giả, chị có lời khuyên gì?

Thực sự, việc có thêm một ngoại ngữ là điều may mắn, là ta sống thêm một cuộc đời. Ta hoàn toàn không chắc có kiếp sau hay không, nhưng việc sống thêm một cuộc đời khác là có thể, với việc ta rành một ngoại ngữ khác như tiếng mẹ đẻ. Thời hội nhập, việc nhà văn biết ngoại ngữ đủ để đọc hiểu văn bản gốc của tác giả nước khác là điều bắt buộc, là kỹ năng cần có để nâng tầm hiểu biết, tư duy và năng lực đo thế giới. Có vậy, anh mới có thể ngang hàng đối thoại với đồng nghiệp nước khác.

Việt Nam, đang thực hiện chiến lược về chuyển đổi số, đã và đang đặt ra thách thức lớn cho văn hóa đọc Việt Nam. Là người đi nhiều nước chị thấy sách in truyền thống được đón nhận như thế nào? Tương lai nào cho sách in trước áp lực sách số?

Giới 9X, 10X chỉ dùng điện thoại thông minh là chủ yếu, họ thậm chí ngủ cùng điện thoại, cho nên sách điện tử là một xu hướng mạnh. Các nhà văn thế giới cũng đã dịch chuyển với sách số, tích hợp phần đọc với phần xem (phim trong sách), phần nghe (bản audio từng phần) để đáp ứng lứa độc giả mới. Còn độc giả truyền thống thì vẫn thích cầm cuốn sách in mà nhâm nhi và tưởng tượng.

Sách in vẫn tồn tại trong tương lai, nhưng số lượng sẽ ít hơn, Mặc dù xuất bản sách điện tử có lợi thế về phát hành và thu nhập cho tác giả hơn, nhưng tác giả Việt vẫn không thích.

Cám ơn chị về cuộc trò chuyện!