Cây mè (vừng) được dân gian nhắc đến không chỉ dùng làm thực phẩm ngon miệng, bổ dưỡng mà còn được xem như vị thuốc giúp giải độc cơ thể, ngăn ngừa nhiều loại bệnh tật. Ngạc nhiên là loại thực phẩm quý này lại đang “sống khỏe” tại nhiều vùng đất xám của tỉnh Long An, Đồng Tháp và giúp nhiều nông dân làm giàu…
Khoảng 3 năm trở lại đây, đến xã Hưng Điền B (huyện Vĩnh Hưng, Long An) hỏi “kiện tướng” trồng mè số 1 của huyện thì ai cũng biết đó là một nông dân có cái tên rất chân quê: Đỗ Văn Tèo. Trước đây, anh Tèo cũng như bao người dân vùng đất xám, nhiễm phèn nặng chỉ biết đến cây lúa năng suất thấp, giá trị thấp, mặt không ngẩng lên được. Vậy nhưng, chỉ sau mấy vụ mè, Tèo bỗng dưng nổi tiếng vì có khả năng bắt mảnh đất khắc nghiệt phải sống dậy và cho thu nhập vài trăm triệu đồng/vụ.
Anh cho biết, do đất xấu nên đa phần người dân trong huyện chỉ chú trọng làm vụ đông xuân, còn lại đất cứ để không vài tháng rồi mới uể oải tính đến làm vụ hè thu. Sở dĩ có chuyện này là vì vùng đất Vĩnh Hưng nằm ở vùng sâu của Đồng Tháp Mười, hàng năm chịu ảnh hưởng nặng nề của lũ lụt. Do vị trí ở vùng chuyển tiếp giữa bậc thềm phù sa cổ với vùng thượng châu thổ ĐBSCL, đặc trưng rõ nét nhất ở Vĩnh Hưng là khối đất xám dọc biên giới Campuchia và các sông cổ đã được bồi lắng, tạo nên đồng bằng trũng và các “lung” phèn. Chính vì thế, ít có loài cây nào chịu nổi mảnh đất khắc nghiệt này, loại trừ cây lúa ngắn ngày được đặc biệt quan tâm nghiên cứu, phát triển. Dù thế, lúa sản xuất chính cũng chỉ rơi vào vụ đông xuân, còn vụ hè thu cũng không mấy hiệu quả vì năng suất thấp.
Cũng vì thấy đất bỏ không giữa hai vụ lúa phí quá, lại sẵn được sự khuyến khích của cán bộ khuyến nông, nông dân Tèo liền mạnh dạn học hỏi, đầu tư trồng cây mè để tận dụng quỹ đất. Chẳng ngờ “đất đã nở hoa” và đền đáp công anh xứng đáng. “Mấy vụ trước tôi trồng vài ha, đến vụ năm 2010 tôi thuê đất trồng 18 ha mè trắng và đã thắng lớn. Vì thế, vụ năm nay tôi đã tăng diện tích trồng mè lên tới… 45 ha”.
Theo ước tính, vụ 2011 mỗi ha anh Tèo sẽ thu được 1 tấn mè và được một công ty tại TPHCM bao tiêu toàn bộ theo giá thỏa thuận (hiện giá mè trắng thị trường khoảng 25 triệu đồng/tấn). Do chi phí đầu tư cho cây mè rất thấp (giá thuê đất 1,5 triệu đồng/ha/vụ và chi phí giống, phân, chăm sóc, thu hoạch, tổng cộng hết 8 – 10 triệu đồng/ha) nên sau khi trừ toàn bộ chi phí, dự kiến anh sẽ thu lãi 600 – 700 triệu đồng. “Cả năm tôi chỉ mất khoảng 75 – 80 ngày đi thuê đất trồng mè là sống khỏe, sau đó lại trả đất cho bà con làm 2 vụ lúa nên cả hai bên cùng có lợi” – anh Tèo nói.
Cùng với anh Tèo, nhiều nông dân ở các xã kế bên cũng gia tăng tận dụng quỹ đất trống giữa hai vụ lúa để tạo thu nhập và làm giàu. Trong số đó, có thể kể đến “kiện tướng” trồng mè Ba Quang (xã Hưng Điền) với 20 ha, “kiện tướng” Năm Trung (xã Hưng Hà) với 30 ha… Đặc biệt, những hộ trồng mè đen đang trúng đậm vì mè đen trên thị trường đang rất hút hàng và giá đã lên tới 35 triệu đồng/tấn.
Theo nông dân Ba Quang, do là cây trồng luân canh nên vụ mè xuân hè là cây trồng phụ, không ảnh hưởng tới sản xuất 2 vụ lúa chính nên không cần tính đến lợi thế so sánh về kinh tế với lúa, chủ yếu tận dụng được quỹ đất tăng thu nhập nên được rất nhiều nông dân ủng hộ. Đặc biệt, trồng mè không đòi hỏi trình độ canh tác cao và phương thức đơn giản, đầu tư sản xuất mè rất thấp (dưới 10 triệu đồng/ha) nên nhiều nông dân nghèo vẫn có đủ điều kiện để làm với lợi nhuận cao, đạt trên 50%.
Ngoài ra, do đơn giản, dễ trồng, chịu hạn tốt, không cần bơm nước (chỉ cần sương trời) nên 1 hộ gia đình có thể trồng vài chục ha mè mà không có những áp lực lớn. Sản xuất vụ mè luân canh còn tạo ra một hệ thống cây trồng mới không phải là ký chủ của những loại sâu bệnh hại lúa, nên sẽ cắt đứt phần nào nguồn sâu bệnh. Đáng lưu ý, sản phẩm phụ của cây mè (thân, lá) là nguồn chất hữu cơ rất tốt để cải tạo đất và cung cấp thêm chất dinh dưỡng cho vùng đất vốn khắc nghiệt này.
Ông Nguyễn Viết Cường - Giám đốc Trung tâm NC và PTNN Đồng Tháp Mười: “Hiện ở vùng Đồng Tháp Mười có hàng chục nghìn ha đất xám có thể trồng mè luân canh với lúa, tập trung ở các huyện Thạnh Hóa, Mộc Hóa, Vĩnh Hưng, Tân Hưng, Đức Huệ (Long An), Tân Hồng (Đồng Tháp)… Trong trường hợp hiệu quả sản xuất mè ổn định, lợi nhuận cao, hình thành vùng hàng hóa lớn thì có thể phát triển sang cả vụ sản xuất lúa đông xuân. Trung tâm của chúng tôi đảm bảo có đủ năng lực và điều kiện để nghiên cứu, chuyển giao, xây dựng và phát triển vùng sản xuất mè lớn cùng bà con nông dân”.
Trao đổi với NNVN, ông Nguyễn Viết Cường – Giám đốc Trung tâm NC và PTNN Đồng Tháp Mười cho biết, Trung tâm đã có kết quả nghiên cứu về phát triển cây mè tại vùng đất xám, nghèo dinh dưỡng và đã được tổng hợp, xây dựng thành quy trình dùng làm tài liệu chuyển giao cho nông dân. Kết quả cũng khẳng định cây mè cho năng suất và hiệu quả kinh tế cao, nhiều nông dân tại Long An, Đồng Tháp trở nên giàu có từ cây mè. “Hiện ở 2 huyện Vĩnh Hưng, Đức Huệ tỉnh Long An đã có 800 ha và huyện Hồng Ngự (Đồng Tháp) có khoảng 200 ha được nông dân tận dụng quỹ đất triển khai trồng mè luân canh. Các địa phương này đã có kế hoạch quy hoạch vùng sản xuất và có chính sách cụ thể về kỹ thuật, giống, khuyến nông hỗ trợ bà con” – ông Cường nói.
Hiện các địa phương trên cũng đang có kế hoạch tập hợp nông dân thành nhóm, tổ sản xuất mè với quy mô 15 – 20 hộ để vừa tổ chức chuyển giao kỹ thuật, vừa để hợp tác liên kết trong quá trình sản xuất và tiêu thụ nhằm phát triển vùng sản xuất mè hàng hóa lớn.
Về vấn đề đầu ra cho cây mè, hiện Tổng Cty Công nghiệp và dầu thực vật Việt Nam (Vocarimex) đang liên kết với các địa phương, nông dân trong việc phát triển vùng nguyên liệu, bao tiêu sản phẩm mè với số lượng không hạn chế để phục vụ cho chế biến dầu ăn và sản phẩm khác từ mè. Ngoài ra, nhiều đầu mối thu mua mè của hàng chục DN chế biến, xuất khẩu các sản phẩm từ mè cũng hình thành ở nhiều vùng của Long An, Đồng Tháp để tiêu thụ sản phẩm cho nông dân. Đặc biệt, thị trường Trung Quốc đang cạnh tranh mạnh với các DN trong nước để thu mua mè (đặc biệt là mè đen) đã khiến giá mè thời gian qua liên tục tăng cao.
