Đậu đỏ (đỗ gạo) trước đây là cây trồng phổ biến ở các huyện miền núi Sông Hinh, Sơn Hòa, Đồng Xuân (Phú Yên), nhưng do ảnh hưởng thời tiết, 3 năm qua liên tiếp mất mùa; nhiều vùng không còn bóng dáng cây đậu đỏ.
Ra sức hái đậu đỏ từ sáng đến trưa, hai vợ chồng lui cui đập cho nẻ hạt, dồn lại không được nửa thúng đậu đỏ. Ông Ma Lang ở xã Ea Ba (Sông Hinh) buồn bã nói: “Năm nay đậu đỏ dây nhiều mà trái ít. Đầu vụ gia đình tôi gieo 2 sào, thu hoạch chắc gì được nửa bao hạt. Không chỉ năm nay mà 3 năm liền, dây đậu đỏ chỉ ra le que vài trái”.
Cũng theo ông Lang, đậu đỏ khi thời điểm chuẩn bị ra hoa thì trời không mưa, ban đêm lạnh đọt xoăn lại, không có hoa đồng nghĩa với không có trái. Trước đây đậu đỏ được mùa, trái nhiều, hái không xuể nhiều người vào rẫy từ mờ sáng khi sương còn thấm ướt, cuộn dây đậu chất trong tấm bạt, trưa nắng hạt tự nẻ dùng cây đập thêm hạt bung ra hết, vô bao chở về. Còn nay mất mùa phải nhọc công đi mót từng trái.
Bà Hờ Leng ở xã Ea Trol (Sông Hinh) sàng sẩy rồi lượm hạt đậu đỏ sót lại trong đống vỏ nói lí nhí: “Tôi trồng rải rác xung quanh bờ rẫy tính ra gần 1 sào nhưng trái ít đủ hấp cơm cho cả nhà ăn vài ngày là hết. Giá đậu đỏ năm nay 25.000 - 30.000 đồng/kg nhưng không có để bán”.
Theo nhiều nông dân miền núi, đậu đỏ dễ trồng, không kén đất vì thế thường trồng trên các vùng gò đồi. Tháng 7, 8 (âm lịch), khi trời mưa cày một bận vãi giống rồi bừa lấp hạt, đậu đỏ tự vươn lên không tốn công chăm sóc, làm cỏ đến tháng 2 năm sau trái chín cho thu hoạch.
Cách đây 10 năm dọc theo các vùng gò đồi các xã Ea Bá, Ea Troil, Đức Bình Đông (Sông Hinh) rồi qua xã Ea Chà Rang, Sơn Định, Sơn Long (Sơn Hòa) đậu đỏ mọc bạt ngàn, đến mùa thu hoạch, nhà nào ít nhất cũng vài tạ, có người cả thu tấn đậu đỏ chất trong nhà. Hiệu quả kinh tế mang lại cao hơn cây trồng khác, có người trồng đậu mua được xe máy.
Những năm gần đây diện tích đậu đỏ bị thu hẹp dần, nguyên nhân chủ yếu thời tiết không thuận lợi dẫn đến mất mùa. Ông Nguyễn Văn Tràng ở xã Sơn Định (Sơn Hòa) giãi bày: “Đậu đỏ rất tiện lợi, có gia đình hấp cơm ăn rất ngon nhưng chủ yếu ở miền núi làm nhân bánh, nấu chè. Năm nào giá thấp thì gieo trồng để ăn nhưng gần đây mất mùa nên nhiều người không mặn mà trồng đậu đỏ”.
Thống kê của Phòng NN-PTNT huyện Sơn Hòa, năm 2014, toàn huyện gieo trồng 1.065 ha đậu đỏ, năng suất đạt 4 tạ/ha, diện tích và năng suất giảm gần nửa so với cách đây 4 năm. Còn tại huyện Sông Hinh, năm 2010, diện tích đậu đỏ là 2.500 ha, đến nay chỉ còn chưa đến 1.000 ha.
Theo nhiều người dân miền núi, đậu đỏ còn là cây trồng lấp khoảng trống ở vùng đất trồng sắn bị chết không thể trồng dặm. Ông Trương Văn Dũng ở xã Xuân Phước (Đồng Xuân) cho hay: “Đậu đỏ thân dây leo nên khi trồng sắn gặp nắng hạn làm chết thưa thớt hoặc chết từng chòm thì đem đậu đỏ trỉa vào, dây mọc lên quấn vào các thân cây bụi, trái sai hơn là trồng ở nơi đất trống. Năm nay nắng hạn sắn chết nhiều nhưng tìm không ra giống đậu đỏ để trỉa”.
Ông Nguyễn Ngọc Tuấn, Phó Chủ tịch UBND xã Xuân Phước cho hay: “Đậu đỏ trước đây trồng rất nhiều ở vùng đồi núi nhưng hiện nay nông dân trong xã không còn ai trồng nữa”. Còn ông Nguyễn Văn Bình, Phó Phòng NN-PTNT huyện Đồng Xuân cho biết: “Hiện tại ở 11 xã, thị trấn trong huyện chỉ có một số ít hộ gia đình ở xã vùng cao Phú Mỡ còn trồng giống đậu đỏ”.
