Xoài Yên Châu (Sơn La) là giống xoài bản địa quý đặc trưng bởi chất lượng, hương thơm và vị ngọt đậm đà. Đây là cây ăn quả có nguồn gốc gắn liền với truyền thống văn hóa và lịch sử phát triển nghề làm vườn từ rất xa xưa của nhân dân các dân tộc vùng đất Yên Châu.
Năm 2005, Bộ NN-PTNT đã có quyết định số 79/2005/QĐ-BNN đưa hai giống xoài tròn và xoài hôi của huyện Yên Châu vào danh mục nguồn gen cây trồng quý hiếm cần bảo tồn và phát triển. Bên cạnh đó, giống xoài Yên Châu cũng đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý.
Một số cá thể xoài Yên Châu đã được tuyển chọn, cho quả to, đáp ứng được các yêu cầu về chất lượng, năng suất. Ảnh: NVD.
Xoài Yên Châu là giống xoài bản địa duy nhất của miền Bắc Việt Nam đã được liệt kê trong danh mục của FAO cần được gìn giữ và phát triển. Xoài tròn Yên Châu được trồng tại khu vực địa lý bao gồm các xã Chiềng Pằn, Viêng Lán, Sặp Vạt thuộc huyện Yên Châu, nơi có các điều kiện địa lý đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng phát triển của giống xoài này.
Hiện nay, phần lớn diện tích trồng xoài tròn Yên Châu là cây gieo hạt phân bố rải rác trong các bản ở huyện Yên Châu và một số huyện khác như Mai Sơn, Sông Mã, Mường La. Do trồng bằng hạt, sống lâu năm nên cây cao, tán cây rậm rạp, khó khăn trong việc tác động các biện pháp kỹ thuật thâm canh như cắt tỉa, bổ sung dinh dưỡng qua lá và quản lý, phòng trừ sâu bệnh hại.
Xoài Yên Châu là giống xoài bản địa quý, đặc trưng bởi chất lượng và hương vị của quả. Tuy nhiên, giống xoài Yên Châu cũng có một số đặc điểm hạn chế như: kích thước quả nhỏ, khối lượng quả thấp khoảng: 140 - 170g, tỷ lệ phần ăn được thấp (65 - 70%), hạt to, tỷ lệ chất xơ nhiều (trên 8%).
Đây là những vấn đề được xác định cần cải tiến thông qua công tác chọn lọc giống (chọn cá thể ưu tú, chọn dòng lai, dòng biến dị trong tự nhiên). Áp dụng các biện pháp thâm canh để khắc phục những hạn chế của giống.
Việc tuyển chọn thành công giống xoài Yên Châu quả to, hạt nhỏ, giảm tỉ lệ chất xơ... sẽ là cơ sở quan trọng để phát triển cây trồng này tại Sơn La. Ảnh: NVD.
Để bảo tồn và phát triển bền vững giống xoài tròn Yên Châu, cần tuyển chọn và nhân rộng các cá thể giống xoài tròn Yên Châu ưu tú, nghiên cứu ứng dụng các biện pháp kỹ thuật thâm canh, ứng dụng công nghệ trước và sau thu hoạch để nâng cao năng suất, chất lượng và mẫu mã quả xoài tròn Yên Châu...
Việc tiến hành thực hiện nghiên cứu cải tiến giống xoài tròn Yên Châu theo hướng quả to, hạt nhỏ, giảm tỉ lệ chất xơ cũng là rất cần thiết giúp cải tiến giống theo hướng nâng cao được năng suất và chất lượng.
Qua 2 năm nghiên cứu, tuyển chọn, Viện Nghiên cứu Rau quả đã tuyển chọn được 10 cây xoài Yên Châu ưu tú, đạt các tiêu chí tuyển chọn về khối lượng quả (lớn hơn 180g/quả), tỉ lệ ăn được lớn hơn 75% và hàm lượng chất xơ giảm (bé hơn 6%).
Đặc biệt, đã xác định được cây xoài Yên Châu cho quả rất lớn (khối lượng quả gần 400g), tỉ lệ ăn được 78,98%; hàm lượng chất xơ 5,59%; độ ngọt (brix) 20,5%; đường 17,62%).
Song song đó, Viện Nghiên cứu Rau quả cũng đã xây dựng được quy trình kỹ thuật trồng, chăm sóc thâm canh giống xoài tròn Yên Châu trên cơ sở bổ sung các kết quả nghiên cứu của đề tài. Quy trình được áp dụng xây dựng mô hình đã nâng hiệu quả sản xuất lên 36,3%.
Xây dựng được quy trình kỹ thuật thu hái, sơ chế, đóng gói và bảo quản quả xoài tròn Yên Châu trên cơ sở bổ sung các kết quả nghiên cứu của đề tài. Quả xoài đạt yêu cầu chất lượng và đảm bảo ATTP. Kéo dài thời gian bảo quản tối đa 12 ngày đối với điều kiện thường, tối đa 30 ngày đối với điều kiện lạnh, tỷ lệ hư hỏng ≤ 10%.
Xây dựng được 01 mô hình trồng mới trình diễn giống xoài tròn Yên Châu tuyển chọn, quy mô: 1ha (500 cây) ứng dụng đồng bộ kỹ thuật thâm canh. Tỉ lệ cây sống trong mô hình đạt 100%, vườn mô hình không bị mất khoảng, cây trồng sinh trưởng phát triển tốt, không sâu bệnh... Đề tài nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Rau quả đã được Sở KHCN Sơn La nghiệm thu đạt loại xuất sắc.
