Seref Geyik (53 tuổi), tranh thủ sắp xếp lại quầy hàng trong khi chờ khách tại một khu chợ địa phương ở quận Fatih, Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ), ngày 13/1/2021. Ảnh: Reuters.
Họ lo lắng điều đó có ý nghĩa như thế nào đối với lạm phát nói chung trong khi các nền kinh tế vẫn quay cuồng với cuộc khủng hoảng Covid-19.
Manik Narain, người đứng đầu chiến lược thị trường mới nổi tại UBS cho biết: “Các Ngân hàng Trung ương sẽ theo dõi biến động giá lương thực khá cẩn thận trong vài tháng tới vì họ sẽ phải đưa ra quyết định có phản ứng với điều này hay không.
Thực phẩm là yếu tố lớn nhất trong rổ lạm phát ở nhiều thị trường mới nổi, chiếm khoảng một nửa ở các nước như Ấn Độ hoặc Pakistan so với chiếm dưới 10% ở Hoa Kỳ.
Giá lương thực tăng cao đã góp phần gây ra bất ổn xã hội trong quá khứ. Các tác động của biến đổi khí hậu dự kiến sẽ làm trầm trọng thêm sự biến động giá cả và giá năng lượng tăng càng làm tăng thêm áp lực.
Đối với Cleanne Brito Machado, giống như hàng triệu người ở các nước đang phát triển trên thế giới, việc mua sắm các loại thực phẩm chủ yếu như gạo, đậu, dầu hoặc khoai tây giờ đây trở thành những lựa chọn khó khăn.
“Giỏ hàng ngày càng ít đi và chúng tôi phải trả nhiều tiền hơn", người phụ nữ 41 tuổi làm nghề giúp việc ở thủ đô Brasilia của Brazil cho biết. “Chúng tôi đã phải từ bỏ những chuyến du lịch nhỏ, về thăm gia đình vào cuối tuần và chúng tôi không thể tiết kiệm được bất kỳ khoản tiền nào cho những trường hợp khẩn cấp hoặc gửi ngân hàng”.
Sự kết hợp giữa mất giá đồng tiền, tăng giá hàng hóa và sự gián đoạn do virus Corona đã khiến lạm phát lương thực tăng 14% trong năm ngoái ở nền kinh tế lớn nhất Mỹ Latinh - mức tăng lớn nhất trong gần hai thập kỷ. Các thực phẩm chủ lực đề cập ở trên đều có sự tăng vọt về giá, chẳng hạn như gạo tăng 76% hoặc giá dầu đậu nành tăng gấp đôi.
Các nước đang phát triển khác từ Thổ Nhĩ Kỳ đến Nigeria cũng ghi nhận mức lạm phát lương thực tăng vọt ở hai con số. Các nhà xuất khẩu lúa mì và ngô lớn như Nga hay Argentina đã áp dụng các biện pháp hạn chế hoặc áp thuế để bảo toàn kho dự trữ trong nước, làm gia tăng áp lực ở những nơi khác.
Dữ liệu của Liên hợp quốc cho thấy giá lương thực đạt mức cao nhất trong sáu năm vào tháng Giêng sau khi tăng trong tám tháng liên tiếp.
Đối với những người như Machado, hóa đơn thực phẩm cao hơn khiến chi tiêu cho các hàng hóa khác ít hơn, hạn chế nhu cầu đối với các mặt hàng từ du lịch đến ăn uống.
Nhiều quốc gia đã chứng kiến nguồn thu ngoại tệ khó khăn từ các lĩnh vực như du lịch và họ thiếu khả năng bơm kích thích kinh tế như các quốc gia giàu có hơn.
Đối với các Ngân hàng Trung ương, sự cám dỗ có thể là để lạm phát tăng và giữ các điều kiện tiền tệ lỏng lẻo để hỗ trợ tăng trưởng, các nhà phân tích cho biết.
David Rees, chuyên gia kinh tế cấp cao về thị trường mới nổi tại Schroders cho biết: “Đó là một sự cân bằng rất khó khăn - các chính phủ ở các thị trường mới nổi cho dù có làm hay không làm những điều như vậy cũng sẽ bị ảnh hưởng nặng nề.
Là một nhà hoạch định chính sách - bạn chọn hỗ trợ dân số của mình hay chọn giữ cho thị trường hài lòng?"
Các nền kinh tế phát triển thường coi lạm phát lương thực là nhất thời. Nhưng ở các quốc gia đang phát triển, giá lương thực liên tục tăng trong thời gian diễn ra cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 đã làm gia tăng lạm phát cơ bản, khiến lãi suất tăng trong nhiều năm.
Câu chuyện cảnh báo
Tại Istanbul, người bán hàng ở chợ thực phẩm Seref Geyik cho biết ông đã thấy ảnh hưởng của việc cắt giảm giờ mở cửa do đại dịch và giá bán buôn rau quả tăng.
“Người tiêu dùng đang nghiêng về những quầy hàng rẻ hơn, họ không tìm kiếm những sản phẩm chất lượng tốt”, người đàn ông 53 tuổi nói.
Phụ thuộc nhiều vào thực phẩm chưa qua chế biến nhập khẩu, Thổ Nhĩ Kỳ đã chứng kiến giá thực phẩm tăng nhanh từ tháng 8, khi đồng lira mất giá hàng tháng từ 5% trở lên so với đồng đô la.
Với việc gần như toàn bộ năng lượng cũng được nhập khẩu, giá năng lượng tăng từ đầu tháng 11 đã gây thêm áp lực. Trong khi đó, thời tiết khô hạn đã cản trở sản xuất một số cây trồng địa phương, từ quả phỉ và hạt dẻ đến mơ và ô liu.
Kinh nghiệm của Thổ Nhĩ Kỳ về lạm phát cao kinh niên cách đây hai thập kỷ là một câu chuyện cảnh báo về việc áp lực giá cả có thể làm ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế và làm mất niềm tin của các hộ gia đình và nhà đầu tư.
Thống đốc Ngân hàng Trung ương mới Naci Agbal đã thành lập một bộ phận chuyên trách theo dõi giá thực phẩm và nông sản để phục vụ như một hệ thống "cảnh báo sớm".
Vào tháng 1, Ngân hàng Trung ương Brazil đã từ bỏ hướng dẫn kỳ hạn rằng lãi suất sẽ ở mức thấp sau khi đồng real chịu áp lực và thị trường trái phiếu bán tháo. Để thay đổi các ưu tiên, Phó Thống đốc Fernanda Nechio cho biết việc kiểm soát lạm phát đã giúp đưa một số lượng lớn người dân thoát khỏi đói nghèo.
Các nhà phân tích dự đoán Nga và Nam Phi sẽ thực hiện hành trình tương tự.
Giữ nguyên lãi suất trong tháng 12, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nga Elvira Nabiullina chỉ ra tác động thứ cấp từ việc giá lương thực toàn cầu tăng và đồng rúp yếu đi.
Ít người dự đoán áp lực sẽ sớm giảm bớt, cho dù nhu cầu của Trung Quốc (khiến giá ngũ cốc toàn cầu lên mức cao nhất trong 6 năm) có dấu hiệu giảm bớt.
Giá gạo tăng đã dẫn đến tình trạng bất ổn ở một số quốc gia trong cuộc khủng hoảng lương thực năm 2008, và lạm phát lương thực là nguyên nhân dẫn đến các cuộc nổi dậy Mùa xuân Ả Rập cách đây một thập kỷ.
Giám đốc điều hành Marie Diron của Moody cho biết: “Chúng tôi đã thấy những trường hợp phản đối trước đây ít nhất bị kích hoạt bởi giá thực phẩm tăng đột biến, (đặc biệt) khi giá các mặt hàng chủ lực đang tăng lên".
