Công ty Riverview đào rất nhiều giếng nước tại Arizona trong vòng 6 năm qua. Ảnh: Guardian.
Cynthia Beltran đến Sunizona, trung tâm của Hạt Cochise thuộc bang Arizona, Mỹ vào mùa thu năm 2020. Dù khu vực này thiếu nước sinh hoạt, Beltran không thể làm gì hơn vì tài chính eo hẹp. Cũng do thiếu tiền, cô chấp nhận xoay sở 100 USD một tuần để mua nước, thay vì chi 15.000 USD để đào sâu thêm giếng nước có sẵn trong căn hộ mới.
Với một người chỉ có công việc bán thời gian, Beltran sớm đầu hàng trước khoản chi 100 USD mỗi tuần và buộc phải sống tạm nhờ trợ giúp của láng giềng. "Tôi hết cách rồi", cô nói.
Beltran không phải trường hợp duy nhất của lưu vực Willcox, rộng chừng 5.200 km2 tại bang Arizona. Theo Sở Tài nguyên Nước của bang (ADWR), 78 giếng đào từ năm 2015 đến 2019 đã khô hạn. Con số này có thể tăng lên 100 trong ít tháng nữa.
Một số ngôi nhà ở Sunizona đã bị bỏ hoang do người chủ không đủ khả năng đào sâu thêm giếng hiện có hoặc đào giếng mới. Tuy nhiên, ngay cả khi đủ khả năng thanh toán, không có gì đảm bảo về việc khoan sẽ thành công.
Người dân Sunizona cho rằng tình trạng này xuất phát từ việc Công ty Riverview, có trụ sở tại Minnesota, bắt đầu đào những giếng có độ sâu từ 300-800 mét. Họ làm điều này từ đầu năm 2015, và càng ngày càng khiến mực nước ngầm tụt xuống.
Riverview không phải công ty khoan giếng đầu tiên tại Sunizona, nhưng họ là tổ chức đào sâu và nhiều nhất. Trong vòng 5 năm, từ tháng 1/2015 đến tháng 11/2020, số giếng trong khu vực tăng từ 494 lên thành 898.
Kevin Wulf, phát ngôn viên của Riverview, thừa nhận tác động từ việc gia tăng số lượng giếng nhưng tin đây không phải nguyên nhân duy nhất. “Người ta đồn, là chúng tôi đến để hút khô thung lũng, sau đó bỏ đi. Nhưng không đời nào, chúng tôi làm vậy".
Điều không phải bàn cãi là Riverview đã thay đổi diện mạo kinh tế của lưu vực Willcox chỉ trong vài năm. Công ty biến nơi này thành một trung tâm kinh tế nhờ ngành chăn nuôi, kinh doanh bò sữa. Họ chi 38 triệu USD mua bò sữa Coronado và thầu 2.600 ha đất ở Khu định cư Kansas, phía bắc Sunizona ngày khởi nghiệp.
Đến nay, công ty chi thêm khoảng 180 triệu USD để sở hữu hơn 20.000 ha đất, chủ yếu là đất nông nghiệp. Quy mô đàn bò của công ty, ước tính vào khoảng 150.000 con.
Những nguồn tin thân cận từ Riverview nói, công ty mẹ thích đầu tư vào Arizona vì điều kiện tự nhiên, khí hậu tương tự vùng thung lũng California, nơi họ từng thành công. Ngoài ra, ở bang miền Tây này, chưa có điều luật nào quy định lượng nước bơm của mỗi hộ nông dân.
“Lưu vực Willcox là miền Tây hoang dã. Nước ở đấy được dùng tự do mà không chịu ràng buộc gì. Chỉ cần có tiền khoan giếng, bạn sẽ có nước và chẳng cần thêm kế hoạch hay báo cáo nào khác", Kristine Uhlman, một nhà thủy văn đã nghỉ hưu của Đại học Arizona cho biết.
Được bao quanh bởi năm dãy núi, tầng chứa nước của lưu vực Willcox dồi dào. Trước khi bơm nông nghiệp quy mô lớn bắt đầu vào khoảng năm 1940, những mạch nước ngầm tại đây đã đủ nước phục vụ Tucson, thành phố lớn gần nhất hồi ấy trong vòng 970 năm, theo báo cáo của ADWR.
Khác với miền Tây Nam, phần mặn của tầng chứa nước của lưu vực Willcox chỉ khoảng 30 mét, và phần lớn là nước ngọt ở bên dưới. Uhlman cho rằng tại một số khu vực, nước ngầm có thể cách mặt đất hàng kilomet. Bởi suy đoán này, công ty Riverview và những nông dân thiếu nước đã xuống thung lũng trong khoảng chục năm.
Tuy nhiên, do thiếu quản lý, từ năm 1940 đến năm 2015, mực nước ngầm tại đây đã giảm từ 60 đến 90 mét so với mức trước khi phát triển. Một quan chức ADWR đã nghỉ hưu cho biết, tốc độ suy giảm tăng từ 0,6-1,2 mét một năm hồi trước 2015 lên thành 0,9-1,5 mét một năm vào sau 2015, khi công ty Riverview đến kinh doanh.
Một giếng nước ở Arizona bị nhô cao thêm gần 1 mét, do tình trạng khô hạn. Ảnh: AZ.
Theo một nghiên cứu độc lập của ADWR, Riverview đã khoan khoảng 21% trong số 315 giếng mới, tính từ tháng 1/2015 đến tháng 10/2019. Con số cụ thể không được tiết lộ, nhưng phát ngôn viên Wulf của Riverview nói: “Tổng lượng nước sử dụng của chúng tôi được theo dõi nội bộ cẩn thận. Chúng tôi ủng hộ luật pháp của tiểu bang yêu cầu trong việc đo lường tất cả các giếng ở nông thôn. Đề xuất này đã bị đình trệ trong những năm gần đây, vì sự phản đối của những người nông dân khác".
Sự khẳng định của Riverview về việc giảm sử dụng nước gây ra nhiều hoài nghi. Hai nông dân địa phương kỳ cựu, Joe Salvail và John Hart, nói rằng trong khi nhiều người dân đã bỏ nhà vì thiếu nước, công ty Riverview lại đẩy mạnh việc trồng cây trái vụ, và duy trì tốc độ hai vụ một năm. Những yếu tố này làm tăng tổng lượng nước sử dụng.
Vào năm 2015, một nhóm nông dân, chủ trang trại, và quan chức chính phủ đã đề xuất việc lắp đặt đồng hồ đo trên các giếng. Dù vậy, kế hoạch này đã tạo ra chia rẽ sâu sắc trong cộng đồng và cơ quan lập pháp của bang. “Những người lãnh đạo hồi đó giờ hết tiếng nói. Hầu như chẳng ai muốn nhắc đến điều đó nữa", Hart kể lại.
Triển vọng về nước Sunizona nói riêng và bang Arizona nói chung, trong dài hạn, được dự báo ảm đạm. Theo nghiên cứu của ADWR, nếu giữ mức độ bơm như hiện tại, mực nước sẽ giảm tới 280 mét ở Khu định cư Kansas vào năm 2115, so với mức năm 1940. Cũng theo cơ quan này, phần lớn nước còn lại trong tầng chứa nước sẽ sâu đến mức gần như không thể bơm lên.
"Thực tế là công ty Riverview đang lấy nước từ dưới đáy. Giống như khi hút nước từ một cái xô, bạn sẽ có nước đến tận khi cạn. Trong khi những người có ống hút ngắn hơn, họ sẽ có được gì", nhà thuỷ văn Uhlman nhận xét.
Ngoài bang Arizona, Mỹ còn ra thông báo khẩn về nguy cơ thiếu nước ở bang Nevada. Nguyên nhân chính, theo Cục Khai hoang Mỹ, là do biến đổi khí hậu khiến ít băng tuyết hơn chảy vào sống, hồ. Bên cạnh đó, nhiệt độ nóng hơn làm khô đất khiến nước sông bốc hơi nhiều hơn khi chảy qua miền Tây nước Mỹ đang bị hạn hán.
