Kỳ tích nông nghiệp Israel: Kibbutz - Hợp tác xã kiểu Israel

Kibbutz là cộng đồng nông thôn với những đặc tính rất riêng: một xã hội thu nhỏ, hệ thống kinh tế - xã hội dựa trên nguyên tắc sở hữu tài sản tập thể, bình đẳng và kết hợp SX, tiêu thụ, đào tạo với ý tưởng “làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu”.

Dân chủ trực tiếp

Những kibbutz đầu tiên hình thành khoảng 40 năm trước khi ra đời Nhà nước Israel (1948). Kibbutz Degania được những người Do Thái trẻ tuổi, hầu hết đến từ Đông Âu, thành lập năm 1909 với mục tiêu cải tạo những vùng đất cha ông để lại đồng thời mở ra một cung cách làm ăn, tổ chức cuộc sống kiểu mới.

Công việc khởi thủy không mấy dễ dàng: môi trường tự nhiên không thuận lợi, sự thiếu kinh nghiệm canh tác, đất đai hoang hóa hàng thế kỷ, thiếu nguồn nước, thiếu vốn… Vượt qua nhiều khó khăn, những người tiên phong đã phát triển được một cộng đồng thịnh vượng, đóng vai trò quan trọng trong việc ra đời nhà nước của người Do Thái.

Ngày nay, khoảng trên dưới 300 kibbutz với số lượng xã viên từ 40 tới hơn 1.000 người/kibbutz hiện diện khắp nơi trên đất nước Israel. Hầu hết kibbutz có quy mô 300-400 xã viên, còn nếu tính cả con cái họ, số người của một kibbutz trung bình là 500-600. Dân số của kibbutz toàn Israel khoảng 130.000, chiếm khoảng 2,5% dân số cả nước.

Diện tích khu ở của một kibbutz điển hình bao gồm nhà cửa và ruộng vườn của các thành viên, nhà mẫu giáo, sân chơi cho mọi lứa tuổi, các công trình công cộng như nhà ăn, thư viện, giảng đường, bể bơi, trạm y tế, cửa hàng bách hóa…

Gần khu ở là chuồng trại gia súc, gia cầm, một hoặc nhiều nhà máy công nghiệp. Các cánh đồng, vườn cây ăn quả và ao nuôi cá nằm ở vòng ngoài, cách khu trung tâm khoảng một cuốc máy cày gần. Để đi lại trong kibbutz, người ta đi bộ hoặc xe đạp, xe điện dành cho người già hoặc tàn tật.

Các hoạt động trong kibbutz dựa trên nguyên tắc dân chủ trực tiếp. Hội đồng kibbutz đặt ra chính sách, bầu nhân sự, quyết định ngân sách và phê chuẩn thành viên mới của cộng đồng. Đây không chỉ là cơ quan ra quyết định mà còn là diễn đàn để mọi thành viên chia sẻ quan điểm.

Các vấn đề thường nhật được ủy ban do kibbutz bầu ra xử lý. Đó có thể là chuyện nhà cửa, tài chính, kế hoạch SX, y tế, đời sống văn hóa… Chủ tịch và thư ký kibbutz lập ra bộ máy điều hành. Các vị trí thư ký, quản lý quỹ và điều phối viên, theo quy định, hoạt động toàn thời gian trong khi các thành viên khác của ủy ban hoạt động bán thời gian.

Đối với những người tiên phong thành lập kibbutz, tận dụng đất đai cha ông và biến đổi dân quen sống ở thành phố thành nông dân mang tính hệ tư tưởng chứ không chỉ là một cách để sinh sống.

Qua nhiều năm, xã viên kibbutz đã biến đất đai khô cằn “nở hoa” với những cánh đồng cây lương thực, vườn cây ăn trái, gia cầm, gia súc cho thịt và sữa, ao cá. Gần đây, nông nghiệp hữu cơ (tránh hoặc loại bỏ phần lớn việc sử dụng phân bón tổng hợp, thuốc trừ sâu, các chất điều tiết sự tăng trưởng của cây trồng, và các chất phụ gia trong thức ăn gia súc - PV) trở thành rường cột của các kibbutz.

Làm việc chăm chỉ kết hợp phương pháp canh tác tiên tiến, các kibbutz đã đạt được nhiều thành công: sản phẩm của họ chiếm tỷ lệ lớn trong tổng sản lượng nông nghiệp của Israel.

Hoạt động SX của kibbutz được tổ chức với nhiều nhánh có quyền tự chủ. Trong khi vẫn lấy nông nghiệp làm trọng, ngày nay nhiều kibbutz mở rộng hoạt động sang nhiều lĩnh vực công nghiệp. Cho dù sản phẩm công nghiệp rất đa dạng, từ vải vóc đến hệ thống thủy lợi, đa số nhánh công nghiệp của kibbutz tập trung ba lĩnh vực chính: cơ khí, nhựa và thực phẩm chế biến. Hầu hết cơ sở công nghiệp ở quy mô khá nhỏ, chưa đến 100 công nhân.

Dân số ít, đóng góp nhiều

Các kibbutz đóng góp 33% sản phẩm nông nghiệp và 6,3% sản phẩm công nghiệp vào tổng sản phẩm của Israel, trong khi dân số chỉ chiếm 2,5%. Trong những năm gần đây, số các kibbutz mở thêm hoạt động du lịch ngày càng tăng, đi kèm với những khu nghỉ dưỡng, khu cưỡi ngựa, tennis, bảo tàng, công viên nước…

Đối với thành viên kibbutz, không có công việc nào là thấp kém và lao động là vinh quang. Các thành viên được bố trí công việc theo nhiều dạng, khác nhau về thời gian, trong khi những việc thường nhật như bếp núc, nhà ăn được thực hiện theo nguyên tắc lần lượt, xoay vòng. Lãnh đạo mỗi nhánh kinh tế của kibbutz được bầu và thay thế cứ 2-3 năm/lần. Một điều phối viên chịu trách nhiệm điều phối công việc của các nhánh kinh tế, thực thi SX và các kế hoạch đầu tư.

Mặc dù các vị trí quản lý ngày càng được chuyên môn hóa, các kibbutz vẫn chấp nhận một số phương pháp quản lý và tổ chức để giúp cơ cấu kinh tế phù hợp với nhu cầu thực tiễn nhưng không mất đi tinh thần chịu trách nhiệm chung cũng như sự bình đẳng trong công việc.

Về nguyên tắc, phụ nữ bình đẳng trong công việc với nam giới, những khác với hai thế hệ trước, khi phụ nữ tìm cách chứng minh năng lực bằng việc nhận những công việc của đàn ông, phụ nữ ngày nay ở kibbutz thích tham gia công tác giáo dục-đào tạo, y tế và dịch vụ. Người già được phân công làm những công việc phù hợp sức khỏe.