GS.VS. Đào Thế Tuấn trong một chuyến công tác cùng ông Lê Quốc Doanh, hiện là Thứ trưởng Bộ NN-PTNT.
Và đó cũng là nội dung thứ 3 trong số các biện pháp chính để đảm bảo sự phát triển bền vững của nông nghiệp và nông thôn được GS.VS. Đào Thế Tuấn trình bày trong tham luận “Giải quyết hệ vấn đề nông nghiệp, nông thôn và nông dân trong chủ thuyết phát triển của Việt Nam”.
Được sự đồng ý của gia đình, báo NNVN xin trích đăng nội dung dưới đây.
***
Giải quyết vấn đề Tam nông là để Công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Tuy vậy đến nay nước ta chưa có một chiến lược công nghiệp hóa hoàn chỉnh trong đó phải bao gồm cả công nghiệp hóa nông thôn, hiện đại hóa nông nghiệp. Chiến lược công nghiệp hóa nông thôn, hiện đại hóa nông nghiệp phải thích hợp với điều kiện đất ít người đông, quy mô sản xuất nhỏ, năng suất lao động thấp.
Quá trình công nghiệp hóa của nước ta hiện nay giống như ở Trung Quốc đang dựa vào ưu thế cạnh tranh là lao động rẻ, đất rẻ và môi trường rẻ.
Nếu giải quyết tốt vấn đề Tam nông thì sẽ không còn các ưu thế cạnh tranh này nữa, do đấy phải tìm một chiến lược công nghiệp hóa mới dựa chủ yếu vào công nghệ mới và tiềm năng trong nước, nếu không thì việc công nghiêp hóa sẽ thất bại.
Công nghiệp hóa nông thôn, hiện đại hóa nông nghiệp chủ yếu phải nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng của nông sản, năng suất lao động của nông nghiệp và kinh tế nông thôn...
Chất lượng nông sản và thực phẩm bao gồm cả chất lượng về giá trị và vệ sinh thực phẩm, phát triển chế biến để tăng giá trị nông sản, đồng thời phải nâng cao năng suất lao động. Nếu lao động dư thừa nhiều thì không thể chỉ dựa vào việc cơ giới hóa mà phải dựa chủ yếu vào việc nâng cao năng suất ruộng đất bằng các biện pháp sinh học, sinh thái.
Trong chiến lược công nghiệp hóa phải bao gồm cả công nghiệp hóa nông thôn, không phải chỉ dựa vào đầu tư nước ngoài mà không chú ý phát huy đến các tiềm năng trong nước thì sẽ không bền vững.
Chúng ta có một truyền thống công nghiệp nông thôn do các làng nghề phát triển nên. Hiện nay ở nhiều nơi đang hình thành các cụm công nghiệp làng nghề rất năng động tìm ra các hướng hội nhập với nền kinh tế thế giới đang toàn cầu hóa. Theo kinh nghiệm của một số nước tiên tiến đây là mô hình Hậu Ford (post-fordism) với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, cụm công nghiệp.
Để có một chiến lược công nghiệp hóa có thể đuổi kịp các nước đi trước không thể chỉ bắt chước những gì mà các nước đã làm mà phải xây dựng Hệ thống sáng tạo quốc gia. Tập trung sức lực giữa doanh nghiệp, nghiên cứu và giáo dục như các nước tiên tiến hiện nay đang thực hiện.
Muốn công nghiệp hóa có chất lượng cao phải xây dựng một đội ngũ công nhân mới, mà lực lượng chủ yếu là thanh niên nông thôn. Không thể để cho thanh niên nông thôn đi tìm việc làm ở đô thị một cách tự phát như hiện nay.
Việc chuyển nông dân ra thành thị và khu công nghiệp cần phải có một chương trình như chương trình kinh tế mới trước kia, có quy hoạch, có đào tạo trong một chương trình phát triển vốn con người, đừng có để cho lớp người này trở thành vô sản lưu manh với việc phát triển tội phạm và ma túy.
Ở nông thôn nông dân sẽ trở thành doanh nhân nông nghiệp (các chủ nông trại gia đình chuyên nghiệp hóa), doanh nhân công nghiệp và dịch vụ nông thôn thúc đẩy việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn, đảm bảo an ninh thực phẩm và hỗ trợ cho công nghiệp hóa.
Phải có chính sách hỗ trợ xây dựng các doanh nghiệp nhỏ và vừa cả ở nông thôn vì hiện nay đang xuất hiện rất nhiều từ các cụm công nghiệp và nông nghiệp đang hình thành đội ngũ doanh nhân nông thôn thay thế cho giai cấp nông dân hiện nay. Phải có chính sách giữ lại một phần chất xám ở nông thôn thì mới phát triển được nông thôn.
Nông dân thiếu việc làm ở nông thôn phải di cư ra thành thị để tìm việc, làm thuê với giá lao động rất thấp và được đối xử như công dân loại hai mặc dù là động lực chủ yếu của Đổi mới. Việc này đang xảy ra một cách tự phát, không có quy hoạch, không có một sự hỗ trợ của Nhà nước, của thị trường trong lúc quá trình này là điểm mấu chốt của quá trình Đổi mới, của công nghiệp hóa và hiện đại hóa.
GS.VS. Đào Thế Tuấn và em trai – nhà sử học Đào Hùng. Ảnh: Đào Thế Anh.
Trong công cuộc Đổi mới này chúng ta đang chuyển đổi bộ mặt của nông thôn để thúc đẩy sự phát triển, để thực hiện công nghiệp hóa và đô thị hóa.
Quá trình đang diễn ra chủ yếu hiện nay là “nhân khẩu nông nghiệp thừa” đang chuyển ra thành thị để hình thành “hậu bị quân công nghiệp”, kho lao động rẻ mạt để phát triển công nghiệp và thu hút đầu tư nước ngoài. Chính quá trình này đã tạo nên mâu thuẫn chủ yếu đang xẩy ra trong xã hội nước ta hiện nay, nếu không được thực hiện một cách công bằng.
Muốn nông thôn và nông nghiệp phát triển được một cách bền vững, tăng được năng suất lao động và thu nhập của nông dân phải rút bớt lao động thừa ở nông thôn ra thành thị và khu công nghiệp.
Nông dân thừa này chính là lực lượng mới của giai cấp công nhân, cần phải được hỗ trợ để có công nhân chất lượng cao. Đây là con đường giảm nghèo nhanh nhất và bền vững nhất. Và cũng là biện pháp chủ yếu để công nghiệp hóa nhanh, bảo đảm tính công bằng và bền vững.
Biện pháp để phát triển nông nghiệp hàng hóa có hiệu quả và năng suất lao động cao không phải là xóa bỏ kinh tế hộ nông dân, phát triển trang trại mà là tổ chức hợp tác xã kiểu mới có chế biến và buôn bán chung để mở rộng quy mô sản xuất, thực hiện thương nghiệp công bằng.
Hiện nay đang thiếu một hệ thống dịch vụ trợ giúp cho nông dân xây dựng các hợp tác xã kiểu mới, bắt đầu từ việc xây dựng các tổ hợp tác, như trường học để tiến lên hợp tác xã. Đây là biện pháp cơ bản để tiếp tục phát triển kinh tế gia đình nông dân bắt đầu từ Nghị quyết 10, chuyển hộ nông dân lên thành nông trại gia đình với quy mô trung bình như ở các nước tiên tiến.
GS.VS. Đào Thế Tuấn (1931 - 2011) sinh tại Huế, nguyên quán tại làng Khúc Thủy, xã Cự khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội. Năm 1985 ông được phong Viện sĩ nước ngoài Viện Hàn lâm khoa học Nông nghiệp Lênin (Liên Xô), năm 1991 được tặng Huân chương Hiệp sĩ công trạng nông nghiệp của Pháp, năm 2001 được tặng Huân chương sĩ quan cành cọ Hàn lâm của Pháp, năm 2003 được tặng giải thưởng quốc tế René Dumont - thưởng cho các nhà nông học ở các nước đang phát triển.
Trang nhất báo Nông nghiệp Việt Nam ra ngày 15/6/2005 giới thiệu những anh hùng tiêu biểu của ngành Nông nghiệp Việt Nam, trong đó có GS.VS. Đào Thế Tuấn vì “Đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong thời kỳ đổi mới 1989 - 1999, góp phần vào sự nghiệp xây dựng Chủ nghĩa xã hội và Bảo vệ Tổ quốc”.
