Hôm nay (18/7) tại Nam Định, diễn ra hội thảo khoa học “Mô hình tổ chức, quản lý lễ hội Đền Trần 2012” do UBND tỉnh Nam Định và Viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam phối hợp tổ chức.
Ngày 28/3, Bộ trưởng Bộ VHTTDL đã có văn bản chỉ đạo không tổ chức phát ấn đêm 14 tháng Giêng và đề nghị UBND tỉnh Nam Định chỉ đạo Sở VHTTDL, UBND TP Nam Định phối hợp với Viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam tổ chức hội thảo, lấy ý kiến các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học và các cơ quan liên quan về việc phát ấn Đền Trần trình UBND tỉnh Nam Định và Bộ VHTTDL xem xét, quyết định.
Đây là một quyết định lớn, nhận được sự nhất trí của đông đảo nhân dân, các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hoá. Tuy nhiên, không phát ấn vào đêm 14 thì việc phát ấn sẽ diễn ra sau đó như thế nào?
Thôi thì thôi hẳn
GS Nguyễn Lân Dũng cho rằng, nếu không phát ấn vào đêm 14 tháng Giêng thì thôi hẳn, không phát vào ngày nào cả. Theo ông “không có cơ sở khoa học, lịch sử nào về việc phát ấn. Có những chiếc ấn ngày nay được làm từ vi tính, ép plastic, chẳng tâm linh chút nào”.
Từ việc nghiên cứu lịch sử, nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu đã khẳng định không có căn cứ lịch sử về việc phát ấn. Việc các đơn vị hành chính thời phong kiến phong ấn trước Tết và khai ấn sau Tết chỉ để đánh dấu thời điểm nghỉ Tết và ngày bắt đầu hoạt động trở lại, là chuyện hoàn toàn bình thường. Việc khai ấn để ban phát bổng lộc, thưởng công là quan niệm mới phát sinh khoảng chục năm trở lại đây.
Dịp Tết Tân Mão vừa qua, một con số không chính thức được đưa ra là khoảng trên 15 ngàn ấn đã được phát, chưa kể hàng ngàn ấn giả và đánh đổi điều đó, hàng vạn người chen lấn xô đẩy khiến hơn 20 người bị thương, khiến dư luận lên tiếng về tính phản cảm.
GS Nguyễn Lân Dũng nhấn mạnh: "Các lễ hội sẽ có biến đổi nhưng phải dựa trên cái gốc lịch sử vững chắc, nếu không sẽ thành ra xuyên tạc lịch sử, xuyên tạc lễ hội, làm mất đi giá trị văn hoá Việt Nam và cổ vũ cho những mê tín, dị đoan. Việc người dân chen lấn, xô đẩy dẫn đến bị thương để giành giật lấy ấn là biểu hiện sự thấp kém về văn hoá, phản văn hoá”.
Đưa vào trật tự chứ không nên cấm
Đó là khẳng định của nhà nghiên cứu Trần Lâm Biền. “Cái gì không quản được thì cấm là quan niệm cổ lỗ sĩ", ông Biền nhấn mạnh.
Dẫu việc phát ấn không có trong lịch sử, không có trong thời Trần nhưng theo nhà nghiên cứu Trần Lâm Biền, có Đức Thánh Trần thì có thể có phát ấn của Đức Thánh Trần. Đây là tín ngưỡng chứ không phải là lịch sử. Ông cũng cho rằng dù không có cơ sở nào về việc phát ấn nhưng “khi việc phát ấn diễn ra vào ngày lễ hội thì đó cũng là một biểu hiện đẹp của văn hoá. Cái xấu là để cho hàng vạn người chen lấn, xô đẩy nhau thôi”.
"Cậy quyền, cậy tiền để xin ấn thì sẽ không thiêng. Chúng sinh bình đẳng trước thần linh. Thậm chí, theo tín ngưỡng dân gian, thần linh còn nâng đỡ những người nghèo khó, thua thiệt nhưng thiện tâm. Bởi vậy, việc xin ấn hay phát ấn phải xuất phát từ tâm thành. Phát ấn phải là phát trong Đền Trần, có sự chứng giám của Đức Thánh Trần thì mới thiêng, chứ phát ở “chuồng cọp” như hiện nay thì vô nghĩa”, nhà nghiên cứu văn hóa Trần Lâm Biền.
Theo ông Biền thì để hạn chế cái xấu này, các nhà quản lý phải làm cho tốt việc của mình. “Phải đưa việc phát ấn vào trật tự chứ không nên cấm. Nên chăng ai có nhu cầu xin ấn thì đăng ký trước, việc phát ấn cũng sẽ kéo dài cả tháng chứ không chỉ diễn ra một đêm như hiện nay. Như vậy sẽ giảm được hiện tượng chen lấn”. Tuy nhiên, việc đăng ký xin ấn cũng phải được thực hiện một cách minh bạch, không tiếp tay cho tiêu cực, cho người cậy quyền thế, tiền bạc, đăng ký sau lại được nhận ấn trước.
Chưa có một biện pháp nào cụ thể về việc phát ấn Đền Trần sau đêm 14 tháng Giêng. Và từ nay đến khi có quyết định chính thức, sẽ còn nhiều ý kiến về việc bỏ hẳn hay tiếp tục phát ấn. Song, từ lâu lễ hội khai ấn ở Đền Trần đã trở thành lễ hội lớn, thu hút đông đảo nhân dân và mang tầm quốc gia. Bởi vậy, dẫu thế nào, việc phát ấn cũng là sản phẩm của tín ngưỡng văn hoá, có giá trị văn hoá riêng. Chỉ có những người thiếu ý thức tham gia lễ hội đã chen lấn, xô đẩy trong cuồng tín là làm xấu nét văn hoá của lễ hội.
Bởi vậy, dù tiếp tục phát ấn Đền Trần nữa hay không thì điều quan trọng hơn cả là ngành văn hoá phải coi trọng công tác tuyên truyền, để người dân tham gia lễ hội hiểu đúng về việc phát ấn. Vì chỉ khi hiểu đúng bản sắc văn hoá thì mới bảo tồn và phát huy được giá trị của văn hoá.
