Cáy Nọi giống lúa nếp được nhắc đến trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng: “Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”. Bẵng đi khoảng 40 năm nay giống lúa này không còn hiện hữu trên đất Mai Châu (Hòa Bình).
Năm 2013, thực hiện chủ trương của Huyện ủy Mai Châu xây dựng NTM gắn với phát triển du lịch cộng đồng theo Nghị quyết 24 và sự hỗ trợ của Trung tâm Cohed (một tổ chức phi Chính phủ), lãnh đạo xã Mai Hịch đã cử người lên xã Chiềng Khừa, huyện Mộc Châu (Sơn La) tìm giống lúa trên về trồng.
Anh Vi Văn Hưởng ở thôn Hịch 2, xã Mai Hịch là một trong hai người được cử lên Sơn La tìm giống Cáy Nọi chia sẻ: “Việc chúng tôi chọn Chiềng Khừa để kiếm tìm giống lúa là vì thấy phong tục tập quán, điều kiện tự nhiên của Mai Hịch có điểm tương đồng với địa phương này. Sau khi trình bày nguyện vọng, lãnh đạo xã Chiềng Khừa đồng ý và giúp chúng tôi mua 17 kg thóc giống Cáy Nọi.
Ruộng lúa Cáy Nọi của anh Lê Văn Ngoàn
Ngoài việc mua được đúng giống, thời gian ở lại Chiềng Khừa, chúng tôi đã gặp gỡ nhiều nông dân để nghe họ truyền đạt kinh nghiệm SX. Anh em chúng tôi đã ghi chép rất kỹ lưỡng những gì mà họ chia sẻ từ việc ngâm, ủ giống đến canh tác, chăm sóc... Tất cả được chúng tôi ghi chép lại một cách đầy đủ để về phổ biến”.
Anh Lê Văn Ngoàn, thôn Cha Lang là một trong số những người đầu tiên của xã Mai Hịch sử dụng giống nếp Cáy Nọi trong vụ mùa 2013. Sau một vụ SX, nhận thấy lúa thích ứng với điều kiện đất đai, khí hậu ở Mai Hịch.
Anh Ngoàn cho biết: “TGST của giống lúa Cáy Nọi dài ngày hơn giống khác nên cần xuống giống sớm hơn 1 tháng. Cấy lúa Cáy Nọi không nên bón phân hóa học. Nếu bón sẽ ảnh hưởng đến chất lượng của gạo, nhất là mùi thơm và hương vị đặc trưng vốn có của nó".
Theo anh Ngoàn thì khi cấy lúa, chỉ cần bón phân chuồng và 3 kg kali cho 1 sào. Trong khi các giống khác phải bón phân hóa học, sử dụng thuốc BVTV do lúa bị đạo ôn, rầy nâu thì Cáy Nọi không mất một đồng mua thuốc vì từ lúc cấy đến lúc thu hoạch, lúa chẳng bị sâu bệnh gì.
Nói về năng suất, anh Ngoàn cho hay: “Do là vụ đầu nên việc nắm bắt kỹ thuật thâm canh chưa được áp dụng một cách bài bản nên ảnh hưởng phần nào đến năng suất. Vụ mùa vừa rồi, tôi cấy 720 m2 lúa Cáy Nọi cho thu hoạch được 3 tạ. Bông lúa to, dài, hạt to, tròn”.
Tinh thần của xã Mai Hịch là toàn bộ số thóc Cáy Nọi mà các hộ SX được trong vụ mùa vừa rồi sẽ được dùng làm thóc giống cho toàn xã đưa vào gieo cấy vụ xuân 2014.
Anh Ngoàn tâm sự: “Các cán bộ Phòng Nông nghiệp, Trạm Khuyến nông và Trạm BVTV huyện thường xuyên về kiểm tra tình hình sinh trưởng, phát triển của lúa và đều đánh giá rất cao về tính ưu việt của nó. Đã có 152 hộ dân trong xã đăng ký với gia đình tôi mua giống để SX vụ xuân tới”.
Ông Vi Văn Tít, Chủ tịch UBND xã Mai Hịch cho biết: “Kế hoạch là sẽ nhân rộng ra cho nhân dân toàn xã SX giống nếp Cáy Nọi trong vụ xuân 2014. Việc khôi phục lại một giống lúa truyền thống của địa phương trong điều kiện xây dựng NTM gắn với phát triển du lịch cộng đồng là bước đi đúng đắn của địa phương”.
Trước câu hỏi, trong khi nhiều xã đưa giống lúa mới năng suất, chất lượng cao để SX thì Mai Hịch lại đi tìm một giống mà đã hơn 40 năm không còn hiện hữu trên cánh đồng của địa phương, ông Tít cho rằng: “Chúng tôi khôi phục để bảo tồn và tiến tới phát huy chứ không nghĩ đến việc sẽ thay thế các bộ giống lúa khác. Điều đó cũng có ý nghĩa bảo tồn một sản phẩm phi vật thể có giá trị để lớp lớp thế hệ con cháu nơi đây biết được về nó.
Dù nó đã mai một nhưng khi tìm được giống đưa vào SX, chúng tôi thấy rất vui. Bởi giống vẫn giữ được những phẩm chất ưu việt vốn có của nó như thích hợp với điều kiện SX ở đây; chống chịu sâu bệnh rất tốt; gạo dẻo và thơm. Tuy năng suất không cao nhưng chi phí và công sức đầu tư rất thấp, không đáng kể”.
| Ông Tít cũng cho hay, đồng chí Hà Công Thể, PCT UBND huyện Mai Châu cũng rất mê giống lúa Cáy Nọi này và đề nghị tiếp tục theo dõi tình hình SX ở vụ xuân tới đây ở Mai Hịch để có thể nhân rộng ra các xã ở vụ tiếp theo. Chúng tôi đang kỳ vọng ở sự thành công của bà con nông dân trong vụ mới. |
