Sách giáo khoa như một chuyện dài âu lo

Sau hai năm ứng phó Covid-19 bằng hình thức học trực tuyến, thì câu chuyện sách giáo khoa lại tiếp tục gây sóng gió trong đời sống cộng đồng. Đích thân Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đào tạo – Nguyễn Kim Sơn phát biểu tại kỳ họp thứ 3 Quốc hội khóa 15: “Sách cũ thì giá thành dao động từ 50.000-100.000 đồng, còn giá bộ sách mới dao động từ 200.000-300.000 đồng tùy từng loại sách. Năm nào cũng có nhiệm vụ thay sách thì đương nhiên sách cũ không dùng được cho năm mới, nhưng những sách biên soạn mới hoàn toàn có thể dùng lại được. Chúng tôi đã chỉ đạo các trường tăng cường mua sách đưa vào thư viện để học sinh có thể dùng lại nhiều lần”.

Trên thực tế, từ khi triển khai xã hội hóa sách giáo khoa thì xảy ra không ít bất cập. Hiện nay, đã có 3 bộ sách chen chân vào trường học là Cánh Diều, Chân Trời Sáng Tạo hoặc Kết Nối Tri Thức Với Cuộc Sống với giá cả khác nhau và áp dụng những hình thức “chiết khấu” khác nhau.

Mỗi môn học trong nhà trường sẽ chọn lựa sách giáo khoa theo một trong 3 bộ sách ấy, nên dẫn đến hệ lụy không chỉ giá sách quá “chát” mà còn diễn ra tình trạng thiếu hoặc thừa từng loại sách của từng môn học. Ví dụ, sách giáo khoa lớp 6 có giá cả bộ hơn 400.000 đồng, nhưng vẫn thiếu sách Địa Lý và sách Lịch Sử. Ở nhiều địa bàn vùng sâu vùng sâu, sách giáo khoa trở thành mặt hàng khó lường, vì nhà trường quyết định môn học theo bộ sách Cánh Diều nhưng hiệu sách chỉ bán loại sách ấy của bộ sách Chân Trời Sáng Tạo. Kết cụ, nhiều học sinh học gần hết năm học mà vẫn chưa mua được sách giáo khoa.

Tại diễn đàn Quốc hội đã có nhiều ý kiến khá gay gắt về sách giáo khoa. Đại biểu Quốc hội – Nguyễn Anh Trí khẳng định “Cử tri rất bức xúc vì nhiều chương trình giáo dục không phù hợp, nhiều bộ sách giáo khoa còn in sai, hình ảnh không chuẩn mực, có quá nhiều bộ sách được đề nghị lựa chọn gây lúng túng cho nhà trường cũng như phụ huynh”. Còn đại biểu Quốc hội – Nguyễn Thị Kim Thúy đặt câu hỏi: “Liệu có “vụ Việt Á” trong lựa chọn sách giáo khoa hay không?”.

Hiện tại, đã có 7 nhà xuất bản đăng ký bổ sung chức năng ấn hành sách giáo khoa, nghĩa là thị trường sách giáo khoa được xác nhận có giá trị của một miếng bánh ngon. Quá trình xã hội hóa sách giáo khoa sẽ cải thiện chất lượng dạy và học ra sao vẫn là ẩn số, ngoài lời phân bua của lãnh đạo ngành giáo dục là giá sách cao do được in giấy đẹp khổ to.

Thu nhập bình quân của người Việt Nam vẫn ở mức thấp, sách giáo khoa chạy theo tiêu chí giấy đẹp khổ to vì lợi ích cho ai? Các bậc phụ huynh không tiếc tiền bạc đầu tư cho việc học của con em, nhưng vẫn phải e ngại sự lãng phí. Trước đây, nmột bộ sách hết anh chị rồi đến em học, tiết kiệm được nhiều chi phí cho các gia đình đông con. Việc đổi sách giáo khoa như hiện nay xảy ra tình trạng một bộ sách chỉ dùng được hết năm học là bỏ đi. Chưa kể, cải cách liên tục gây nhiều khó khăn hơn cho học sinh vì kiến thức hoàn toàn mới, các phụ huynh cũng sẽ phải mất nhiều thời gian tìm hiểu nhiều để hỗ trợ con trong quá trình học tập. 

Với chủ trương xã hội hóa, các nhà xuất bản tự bỏ tiền để mời hội đồng biên soạn, sau đó Bộ Giáo dục Đào tạo thẩm định và cho phép lưu hành trong nhà trường. Con đường khá lắt léo của sách giáo khoa đã hình thành một thị trường không ít thị phi.

Theo quy định của Luật Giá, sách giáo khoa do doanh nghiệp tự xây dựng và quyết định giá bán, chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính đúng đắn, và thực hiện kê khai giá với Bộ Tài chính. Tuy nhiên, nếu xem sách giáo khoa như một loại hàng hóa phổ thông, thì người tiêu dùng là phụ huynh và học sinh trở thành đối tượng bị ném vào mê hồn trận. Bởi lẽ, không có quan chức giáo dục nào đám cam đoan không có tình trạng “lợi ích nhóm” trong việc biên soạn và phát hành sách giáo khoa. Cho nên, Bộ Giáo dục Đào tạo đang có một nỗ lực khá mơ hồ là đề nghị các nhà xuất bản kê khai giá, rà soát tiết giảm tối đa chi phí sản xuất để giảm giá sách, hỗ trợ sách giáo khoa cho học sinh thuộc đối tượng chính sách xã hội, học sinh vùng khó khăn, hỗ trợ thư viện trường học...

Sách giáo khoa không còn là sản phẩm độc quyền của Nhà xuất bản Giáo Dục, nên những đơn vị làm sách giáo khoa mở cuộc chạy đua để thu hút khách hàng là các cơ sở giáo dục. Cơ chế kê khai giá dẫn đến hiện tượng mức giá cao, thấp khác nhau tạo tâm lý hoang mang cho phụ huynh và học sinh, trong khi đó sách giáo khoa lại là vật tư giáo dục thiết yếu rất cần bình ổn. Tại sao sách giáo khoa không được Bộ Tài chính đưa vào danh múc hàng hóa do Nhà nước định giá tối đa, là một băn khoăn của cộng đồng.

Làm sao để sách giáo khoa không phải một cơ hội vàng để “móc túi” phụ huynh học sinh mỗi năm học. Vì sao lại bán kèm sách tham khảo vào sách giáo khoa? Trước hết, Bộ Giáo dục Đào tạo cần rà soát, tinh giản sách giáo khoa theo hướng thống kê danh mục sách giáo khoa bắt buộc đối với từng lớp học, cấp học. Ngoài số sách giáo khoa bắt buộc, thì số sách còn lại, học sinh có thể tham khảo, tùy vào điều kiện cụ thể chọn lựa mua hoặc không mua theo nhu cầu.

Đại biểu Quốc hội – Nguyễn Thị Việt Nga chia sẻ: “Hiện nay số lượng đầu sách giáo khoa cho học sinh, kể cả học sinh tiểu học là quá nhiều. Trong đó, có những cuốn mang tính chất là sách tham khảo. Nhưng do không có sự hướng dẫn nên nhiều bậc cha mẹ học sinh hoàn toàn không rõ sẽ phải lựa chọn đầu sách nào”.

Còn đại biểu Quốc hội – Nguyễn Lân Hiếu nhấn mạnh: “Ai cũng hiểu sách tham khảo không cần phải mua, nhưng nếu có sách này bán thì chắc tất cả phụ huynh sẽ mua cho con bằng bạn bằng bè. Sách tham khảo còn là nguồn lợi rất lớn cho nhà xuất bản. Các nhà giáo dục kinh nghiệm đã chỉ ra sách tham khảo trên thế giới chỉ dùng cho thầy cô giáo để làm phong phú thêm bài giảng còn học sinh tiểu học không cần. Vì thế nên cấm bán sách tham khảo trong nhà trường dưới mọi hình thức”.

Nói cho cùng, sách giáo khoa là công cụ truyền đạt những kiến thức cơ bản cho giai đoạn khởi đầu của công dân. Sách giáo khoa không thể thay đổi liên tục như một kiểu thời trang. Cần có một bộ sách chuẩn mực để dạy và học trong nhà trường. Khi cần thiết phải tu chỉnh, ví dụ tình hình thế giới có sự xáo trộn địa chính trị hoặc nhân loại có phát minh khoa học mới liên quan đến nội dung sách giáo khoa, thì tổ chức tập huấn cho giáo viên để bổ sung vào chương trình trên bục giảng. Sách giáo khoa mà mỗi trường một kiểu, mỗi xã một kiểu, mỗi huyện một kiểu, thì nền tảng giáo dục rất mông lung.

Giá bán sách giáo khoa là một vấn đề đáng âu lo, nhưng chất lượng giáo dục còn đáng âu lo hơn. Chỉ một môn Lịch Sử cũng ồn ào hai hình thức “bắt buộc” hoặc “chọn lựa” thì chứng tỏ mong muốn cải tiếng sách giáo khoa của ngành giáo dục đang đối mặt không ít bất cập. Cần có một thông tư quy định tiêu chí, quy chuẩn riêng về sách giáo khoa để điều tiết những phương pháp biên soạn một cách cụ thể hơn và hiệu quả hơn. Đồng thời, nếu các đơn vị tham gia xã hội hóa sách giáo khoa vẫn đinh ninh sứ mệnh chấn hưng giáo dục nước nhà, thì thay vì hào hứng tổ chức “hội nghị khách hàng” khắp nơi, nên cung cấp bản sách PDF miễn phí để thuận lợi cho học sinh trong thời đại internet đã phủ sóng mọi hang cùng ngõ hẻm. /.