Thắt chặt giám sát, phát hiện sớm sự lưu hành virus Dịch tả lợn Châu Phi

TS Nguyễn Viết Không, nguyên Phó Viện trưởng Viện Thú y cho rằng: Muốn ngăn chặn sự lây lan của dịch tả lợn Châu Phi (DTLCP), không chỉ phải triệt để khoanh dịch, cô lập ổ dịch, mà còn phải đặc biệt tăng cường điều tra dịch tễ, phát hiện sự lưu hành của virus nhằm sớm tiêu diệt, ngăn chặn virus lây lan ngay từ đầu.

TS Nguyễn Viết Không, nguyên Phó Viện trưởng Viện Thú y

DTLCP đang tiếp tục lây lan ra diện rộng. Theo ông, giải pháp nào để công tác phòng chống dịch có hiệu quả hơn nữa nhằm ngăn chặn dịch không tiếp tục diễn biến phức tạp?

Phải khẳng định, đối phó với DTLCP sẽ vất vả hơn nhiều so với các dịch bệnh khác trước đây. Bởi virus DTLCP hiện vẫn chưa có vacxin tiêm phòng để bao vây dịch. Tuy nhiên, không phải là không có cách khống chế.

Kinh nghiệm trong phòng chống các dịch bệnh nguy hiểm trước đây như LMLM, cúm gia cầm, tai xanh cho thấy, muốn khống chế được dịch thì trước hết phải phát hiện thật nhanh ổ dịch ngay từ khi mới bùng phát và áp dụng các giải pháp nghiêm ngặt nhằm khoanh dịch, cô lập ổ dịch. Kinh nghiệm của Trung Quốc cho thấy đến nay, họ đã phải tiêu hủy hơn 1 triệu lợn bệnh, và họ cũng đã khống chế được dịch. Trước mắt, chúng ta không còn cách nào khác là cứ nổ ra dịch ở đâu thì phải xử lí, cô lập triệt để ở đó, sau mới mới tính đến giám sát, khống chế lâu dài.

Sự nguy hiểm của virus DTLCP so với các dịch bệnh khác ở chỗ, nếu như dịch tai xanh, LMLM, cúm gia cầm, ARN của virus chỉ một thời gian là sẽ bị phân hủy, trong khi đó AND của virus DTLCP rất bền, nên có khả năng tồn tại rất lâu trong môi trường. Vì vậy, lưu ý lớn nhất khi áp dụng các biện pháp tiêu hủy lợn bệnh DTLCP, phải áp dụng biện pháp tiêu hủy triệt để hơn. Thậm chí, cần phải tính đến cả các biện pháp như hấp, sấy lợn bị bệnh, trước khi tiêu hủy bằng biện pháp truyền thống là chôn hố theo quy trình. Đồng thời, sau tiêu hủy và cách li ổ dịch, vẫn phải tái giám sát môi trường các ổ dịch, xem sau một thời gian nhất định thì nguồn virus đã được tiêu diệt triệt để chưa, hay vẫn còn lưu hành ở đó.

Bên cạnh đó, không chỉ quản lí giám sát ở các điểm tiêu hủy, mà còn phải quản lí được một cách tổng thể về môi trường, đảm bảo nguyên tắc cách li để nguồn virus tại các ổ dịch không có điều kiện lây lan đi nơi khác, ví dụ như kiểm soát, khử trùng triệt để các phương tiện, con người ra vào ổ dịch, không mang ra – vào các ổ dịch các vật phẩm có nguy cơ lây nhiễm nguồn virus để ổ dịch không lây lan hoặc tái nhiễm...

Hiện nay, dịch vẫn đang trong giai đoạn lan rộng, vì vậy muốn ngăn dịch không lây lan, thì không chỉ có biện pháp khoanh vùng ổ dịch, mà còn phải thắt chặt các biện pháp dịch tễ để giám sát sự lưu hành của virus trong môi trường. Hiện nay, ngành thú y đã có kinh nghiệm về các phương án và hình thức giám sát sự lưu hành của virus. Vì vậy, kể cả khi chưa phát hiện ổ dịch, mà phát hiện sự lưu hành virus trong môi trường với mức độ nhất định nào đó thì vẫn phải triển khai nghiêm ngặt các biện pháp để tiêu diệt, cô lập và ngăn chặn sự lây lan của virus (ví dụ tổng vệ sinh tiêu độc khử trùng với mức độ cao tại vùng đã phát hiện sự lưu hành của virus). Có thể nói, đây là biện pháp ngăn chặn sớm sự lây lan virus, ngay trước khi để nó lây nhiễm sang đàn lợn.

Ông có thể cảnh báo virus DTLCP sẽ lây lan nhanh trong điều kiện nào? Sắp tới, thời tiết sẽ chuyển ấm dần, liệu có hạn chế được sự lây lan của dịch?

Đặc tính, cơ chế lây lan, tồn tại của virus DTLCP không khác so với virus dịch tả lợn thông thường, nhưng chỉ khác là sức kháng của virus này rất cao. Trong điều kiện một quốc gia nhiệt đới ẩm, với nền nhiệt độ và độ ẩm như Việt Nam, về cơ bản thì virus này đều có điều kiện thích hợp để phát triển và lây lan luôn thường trực quanh năm. Tuy nhiên, virus không có điều kiện thuận lợi để tồn tại và phát triển ở độ pH bé hơn 5. Vì thế, việc vệ sinh, khử trùng thường xuyên chuồng trại và môi trường bằng các chế phẩm chuyên dùng hoặc vôi bột sẽ giúp hạn chế khả năng tồn tại và lây lan của virus này.

TS Nguyễn Viết Không khuyến cáo, cần phải tăng cường việc giám sát, phát hiện ngay từ sớm sự lưu hành virus DTLCP

Có nhiều giả thiết nghi ngờ về nguy cơ virus DTLCP tồn tại và lây truyền qua thức ăn chăn nuôi. Đánh giá của ông thế nào về nguy cơ này?

Như đã biết, virus DTLCP có khả năng kháng rất cao, chịu được ở điều kiện nhiệt độ cao và tồn tại ngay cả với các sản phẩm thịt lợn như xúc xích, giăm bông, salami... Hiện nay, chúng ta cũng thường xuyên NK nguồn nguyên liệu như bột thịt xương để làm nguyên liệu thức ăn chăn nuôi (TĂCN). Về lí thuyết thì bột thịt xương làm nguyên liệu TĂCN phải tuân thủ đạt nhiều điều kiện như không được có nguồn vật nuôi có bệnh, phải được hấp sấy ở điều kiện nhiệt độ đảm bảo cho bảo quản và tiêu diệt được các mầm dịch bệnh. Tuy nhiên, trong quá trình chế biến nguyên liệu bột thịt xương, cũng như chế biến TĂCN, không một giải pháp kỹ thuật và biện pháp kiểm soát nào là tuyệt đối được 100%. Vì thế, tôi cho rằng chúng ta không khẳng định, nhưng cũng không nên loại trừ nguy cơ này. Vì thế, chúng ta vẫn phải có biện pháp kiểm tra, lấy mẫu, giám sát có hay không sự tồn tại virus DTLCP trong nguyên liệu TĂCN hoặc TĂCN thành phẩm...

Thưa ông, tại sao thế giới vẫn chưa có vacxin phòng bệnh DTLCP? Khi chưa có vacxin lại trong điều kiện nguồn lực hạn chế, chúng ta có nên tính đến phương án đối phó lâu dài, coi đây là một bệnh dịch thông thường?

Virus DTLCP có khả năng “trốn tránh” được hệ miễn dịch của vật chủ, vì vậy việc SX vacxin DTLCP trên thế giới hiện nay vẫn chưa có hiệu quả thực sự. Các nghiên cứu cho thấy vacxin DTLCP vô hoạt không có tác dụng, còn vacxin nhược độc thì một số tổ chức, DN lớn của thế giới vẫn đang nghiên cứu, song đến nay chưa có vacxin nào được đưa ra thương mại.

Về giải pháp tổng thể dài hơi, nghiên cứu vacxin cũng là điều mà Việt Nam chúng ta cần phải đặt ra từ lúc này, bởi nguy cơ xảy ra dịch sẽ vẫn còn trong tương lai. Không chỉ có vacxin, mà chúng ta còn phải có những nghiên cứu cả về các loại thuốc, chế phẩm xử lí, tiêu diệt virus nữa... Tuy nhiên, việc SX vacxin không phải là câu chuyện ngày một ngày hai, nên quan điểm trước hết vẫn là phải thực hiện chăn nuôi an toàn sinh học nhằm ngăn chặn virus xâm nhiễm, kết hợp tiêu độc khử trùng nhằm tiêu diệt sự tồn tại và ngăn chặn sự lan truyền virus.

Xin cảm ơn ông!