Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, trong năm 2023, cả nước xuất khẩu hơn 1,5 triệu tấn phân bón các loại, tương đương gần 649 triệu USD.
Cần dũng cảm điều chỉnh chính sách
Với kết quả xuất khẩu giảm sút sau khi áp dụng quy định mức thuế xuất khẩu mới của Bộ Tài chính, đại diện lãnh đạo Công ty Cổ phần Vật tư Nông sản (Apromaco) cho biết, Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định số 26/2023/NĐ-CP ngày 31/5/2023 của Chính phủ điều chỉnh chính sách áp dụng thuế xuất khẩu mặt hàng phân bón theo một trong các nguyên tắc: Khuyến khích xuất khẩu các mặt hàng phân bón mà trong nước đã sản xuất đủ hoặc thừa.
Căn cứ số liệu thống kê của Tổng cục Thuế và Hiệp hội Phân bón Việt Nam, nhu cầu của supe lân bón trực tiếp mỗi năm vào khoảng 500.000 tấn, trong khi đó, năng lực sản xuất vào khoảng 1,5 - 1,6 triệu tấn/năm. Do đó, supe lân thuộc mặt hàng phân bón dư thừa nguồn cung.
"Trong những năm vừa qua, các nhà sản xuất đã phải tìm cách tiêu thụ supe lân thông qua việc sản xuất ra mặt hàng NPK hàm lượng thấp phục vụ bón lót cây trồng. Tuy nhiên, số lượng tiêu thụ theo thống kê cũng chỉ vào khoảng 500.000 - 600.000 tấn. Với năng lực sản xuất hiện tại, supe lân vẫn còn dư thừa. Nghị định 26 áp dụng thuế xuất khẩu 5% đối với supe lân là không đúng với nguyên tắc đặt ra”, đại diện Apromaco bày tỏ quan điểm.
Bên cạnh đó, supe lân khi tính giá trị khoáng sản và năng lượng trên tỷ trọng giá thành ở mức dưới 51%. Trên thực tế, trước khi Nghị định 26 được áp dụng, thuế xuất khẩu của supe lân luôn là 0%.
Năm 2023, Apromaco có sản lượng sản xuất supe lân đạt gần 200.000 tấn, trong đó, sản lượng xuất khẩu khoảng 120.000 tấn. Tuy nhiên, từ khi Nghị định áp dụng thuế xuất khẩu 5%, gần như quý IV doanh nghiệp bị đình trệ không xuất được các đơn hàng, vì vướng thuế khiến giá mặt hàng tăng cao.
Trong khi Trung Quốc đang đưa ra mức giá FOB 130 USD ở thời điểm quý IV, giá thành sản xuất supe lân của Việt Nam ở mức 150 USD cộng với 5% thuế đã khiến sản phẩm của nước ta bị suy giảm sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Tầm nhìn trong thời gian tới, đại diện Apromaco nhận định, supe lân sẽ có xu hướng giảm, bởi người sử dụng chuyển sang một số mặt hàng thay thế như NPK, DAP. Hơn nữa, nông dân cũng đang chuyển đổi sang các cây ăn quả, giống lúa mới có yêu cầu về các loại phân bón khác.
“Việc điều chỉnh là rất cần thiết. Nếu tiếp tục sản xuất nhưng không tìm được đầu ra, doanh nghiệp buộc phải đóng cửa nhà máy đi tới nguy cơ phá sản. Những người làm chính sách cần dũng cảm, điều chỉnh theo tình hình thực tế để hỗ trợ doanh nghiệp, ngành hàng tránh được những khó khăn đó”, đại diện Apromaco kiến nghị.
Urê cũng là mặt hàng phân bón dư thừa nhiều trong nước nhưng đang chịu mức thuế xuất khẩu 5% tương tự supe lân. Chia sẻ nỗi niềm về điều này, quan điểm của Công ty CP Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc cho biết, hiện tại sản lượng urê trong nước đã dư thừa so với nhu cầu.
Cụ thể, công suất của các nhà máy hiện nay khoảng hơn 2,6 triệu tấn/năm trong khi nhu cầu thực tế khoảng 2,3 triệu tấn/năm, dư thừa 0,36 triệu tấn/năm. Vào các thời điểm giá thế giới tăng đột biến giá bán urê trong nước vẫn thấp hơn từ 500 - 1.000đ/kg. Điều này chứng tỏ vai trò của các đơn vị sản xuất trong nước trong việc đáp ứng đủ nhu cầu và bình ổn giá trên thị trường trong nước.
Bên cạnh đó, thuế nhập khẩu urê từ các nước ASEAN (chiếm 80% sản lượng nhập khẩu) là 0%, cùng với việc không phải chịu thuế giá trị gia tăng, đã tạo điều kiện cho hàng ngoại có lợi thế để áp đảo hàng sản xuất trong nước. Thực tế những năm gần đây, lượng urê nhập khẩu bình quân hàng năm đạt từ 0,3 - 0,5 triệu tấn.
Urê trong nước đang phải chịu sự cạnh tranh cao của sản phẩm nhập khẩu, trong khi việc chịu thuế xuất khẩu 5% đã khiến loại phân bón này của Việt Nam mất lợi thế trên thị trường thế giới.
Do sản xuất trong nước dư thừa và hàng nhập khẩu có lợi thế cạnh tranh nhiều hơn, nên các đơn vị sản xuất trong nước vẫn phải tìm kiếm thị trường để xuất khẩu. Tuy nhiên, việc áp thuế xuất khẩu 5% đã làm cho các doanh nghiệp sản xuất trong nước hoàn toàn bị mất lợi thế cạnh tranh khi tham gia thị trường xuất khẩu
“Đề nghị Bộ tài chính xem xét việc điều chỉnh thuế suất theo đúng nguyên tắc áp dụng thuế xuất khẩu 0% với mặt hàng trong nước đã sản xuất dư thừa, cụ thể là sản phẩm urê”, Công ty CP Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc kỳ vọng.
Cần chính sách khuyến khích doanh nghiệp duy nhất sản xuất SOP
Là đơn vị duy nhất sản xuất SOP tại Việt Nam và Đông Nam Á, ông Nguyễn Tấn Đạt, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần SOP Phú Mỹ cho biết: “Chúng tôi sản xuất SOP với 50% sản lượng bán trong nước và 50% xuất khẩu. Tuy nhiên, nhu cầu sử dụng trong nước chưa nhiều. Tiền thì vay, đất đi thuê. Tài nguyên chỉ chiếm chủ yếu là đất và nước lại thêm thuế 5% xuất khẩu là rất khó khăn cho doanh nghiệp”.
Phân tích rõ hơn về tình hình sản xuất, kinh doanh mặt hàng này, ông Đặng Thanh Bình, Giám đốc sản xuất Công ty Cổ phần SOP Phú Mỹ cho rằng, Bộ Tài chính đã nhóm mặt hàng KCl và SOP (K2SO4) vào chung một nhóm phải chịu thuế suất 5% khi xuất khẩu.
Tuy nhiên, mặt hàng KCl là hàng hóa được nhập khẩu 100% và Việt Nam hoàn toàn không có mỏ khai thác, chế biến. Riêng SOP là mặt hàng đã được sản xuất trong nước nên cần được xem xét cùng với nhóm phân bón sản xuất trong nước khác như NPK, DAP (mức thuế xuất khẩu 0%).
“Mặt hàng SOP cũng hoàn toàn phù hợp quy định thuế suất dựa theo tỷ lệ tài nguyên khoáng sản cộng chi phí năng lượng (chiếm khoảng 6% theo kết luận của thanh tra thuế trong 3 năm liên tục), vì nguyên liệu chính để sản xuất (KCl, H2SO4) hoàn toàn nhập khẩu”, ông Bình dẫn chứng.
Bên cạnh mục tiêu xuất khẩu, Công ty Cổ phần SOP Phú Mỹ đã tiến hành nhiều mô hình thử nghiệm sử dụng SOP trong sản xuất để người nông dân dần hình thành thói quen sử dụng rộng rãi phân bón SOP.
Bởi nguyên liệu chính hoàn toàn nhập khẩu nên giá thành sản xuất sản phẩm tương đương với các đối thủ khác trong thị trường quốc tế. Do vậy, việc áp mức xuất khẩu 5% làm gia tăng chi phí và đem lại thua thiệt cho doanh Việt trên thị trường thế giới.
Năm 2023, Công ty Cổ phần SOP Phú Mỹ chạy hơn 110% công suất, đạt 22.600 tấn SOP. Trong đó, sản lượng cung ứng trong nước chiếm 60% và còn lại là xuất khẩu. Hiện, SOP là mặt hàng phân bón đặc biệt đối với nông sản chất lượng cao, tuy nhiên, do tập quán canh tác của nông dân chưa quen với việc sử dụng phân bón chất lượng cao nên nhu cầu tiêu thụ của SOP còn thấp.
Theo khảo sát của công ty, tổng nhu cầu sử dụng SOP sẽ tăng lên nhanh khi các khu vực trồng sầu riêng rộng lớn của Hoàng Anh Gia Lai, Thagrico sẽ bắt đầu thu hoạch từ năm 2024. Nhằm đảm bảo ổn định sản xuất liên tục, SOP Phú Mỹ đã tính toán hài hòa trong việc cung cấp sản phẩm SOP trong nước và xuất khẩu theo hướng sẽ có mùa, có tháng xuất khẩu tăng và ngược lại.
Đề cập những hệ lụy nếu Bộ Tài chính vẫn tiếp tục giữ mức thuế xuất khẩu 5% đối với SOP, ông Đặng Thanh Bình nhìn nhận, việc đối xử SOP như một sản phẩm phân bón nhập khẩu hoàn toàn như KCL (MOP) (áp thuế 5%) thay vì là một sản phẩm sản xuất trong nước như NPK, DAP (áp thuế 0%) đã làm giảm đi tính cạnh tranh của sản SOP trên thương trường quốc tế.
“Năm 2023, SOP Phú Mỹ có dự án đầu tư nâng công suất lên 40.000 tấn/năm và 60.000 tấn/năm. Tuy nhiên, với thuế xuất khẩu tăng, công ty đã cân nhắc lại thời điểm đầu tư và bắt buộc phải cân đối lại giá thành. Đối với môi trường kinh doanh không thuận lợi, công ty phải tính toán giãn tiến độ, bởi khi đưa dự án vào hoạt động, khả năng không thể chạy hết công suất hoàn toàn có thể xảy ra”, Giám đốc sản xuất SOP Phú Mỹ cho biết.
