Tôm giống được lượng, lo chất: [Bài 4] Khó kiểm soát, tiềm ẩn rủi ro

"Ma trận" tôm giống - rủi ro hiện hữu

Sóc Trăng là một trong những địa phương nuôi tôm nước lợ lớn của cả nước, với diện tích thả nuôi hàng năm khoảng 51.000ha. Tuy nhiên, vấn đề tôm giống luôn là bài toán nan giải, khi thị trường có quá nhiều lựa chọn, từ các công ty lớn đến những cơ sở nhỏ lẻ.

Ghi nhận thực tế tiến độ thả giống vụ tôm nước lợ 2025 tại HTX Thủy sản Hưng Phú (huyện Cù Lao Dung) đang chậm so với cùng kỳ năm trước, đạt khoảng 20% (tương đương trên 16ha).

Ông Lâm Thành Lâm, Phó Giám đốc HTX Thủy sản Hưng Phú, cho biết, việc xuống giống chậm do xuất hiện dịch bệnh trên tôm, khiến các thành viên HTX phải chọn phương án xuống giống cuốn chiếu để giảm rủi ro.

Thông thường, các hộ nuôi trong HTX ưu tiên mua giống từ các đơn vị có uy tín. Tuy nhiên, thị trường tôm giống ở địa phương vẫn khá phức tạp, tồn tại tình trạng nhân viên cung cấp giống từ nhiều cơ sở khác tiếp cận người nuôi để chào hàng liên tục. Một số hộ nuôi có tâm lý muốn tiết kiệm chi phí đã chọn mua tôm giống giá rẻ từ các nguồn không rõ xuất xứ. Điều này tiềm ẩn nguy cơ, nếu tôm bị bệnh hoặc sức đề kháng yếu, tỷ lệ hao hụt cao, sẽ khiến bà con thua lỗ nặng hơn so với số tiền tiết kiệm ban đầu.

Nhân viên thị trường của một doanh nghiệp tôm giống lớn ở Sóc Trăng cũng thừa nhận, thị trường tôm giống hiện nay rất phức tạp. Bên cạnh những doanh nghiệp uy tín, vẫn tồn tại nhiều cơ sở nhỏ, chuyên gia công giống từ những công ty lớn. Một số nơi thậm chí không đăng ký, chỉ dán tem, rồi đưa ra thị trường.

“Tính sơ, ở các huyện Trần Đề, Long Phú, Cù Lao Dung có hơn 100 công ty cung ứng tôm giống. Đa số là cơ sở nhỏ đóng ở địa phương, gia công lại mang đi bán. Hoặc mua giống lại từ những công ty lớn, vèo lại tầm 1-2 tuần rồi xuất bán lại”, nhân viên này cho hay.

Trong khi đó, phần lớn khâu lựa chọn giống hiện nay của người nuôi phụ thuộc vào cảm quan (như kích cỡ tôm giống đồng đều, phản ứng nhanh nhẹn) hoặc truyền miệng. Khi thấy một hộ nuôi đạt hiệu quả, nhiều hộ khác sẽ chọn cùng một nguồn giống mà không kiểm chứng kỹ về chất lượng. Điều này tiềm ẩn rủi ro lớn, dễ khiến người nuôi mua phải tôm giống kém chất lượng, nguy cơ bùng phát dịch bệnh cao.

Thống kê của Sở NN-PTNT (cũ) tỉnh Sóc Trăng, toàn tỉnh hiện có 8 cơ sở sản xuất và ương dưỡng giống thủy sản, cùng 25 cơ sở thuần dưỡng tôm giống đang hoạt động, với tổng công suất khoảng 5,4 tỷ tôm giống/năm.

Tuy nhiên, nhu cầu thực tế lên đến khoảng 20 tỷ con giống/năm, buộc Sóc Trăng phải nhập giống từ nhiều địa phương khác như Ninh Thuận, Bình Thuận, Bạc Liêu… Điều này khiến công tác kiểm soát chất lượng dù đã được siết chặt nhưng vẫn chưa thể loại bỏ hoàn toàn nguy cơ dịch bệnh.

Đặc biệt, tình trạng tiếp thị và cung ứng giống trực tiếp đến thẳng hộ nuôi đang gây khó khăn trong kiểm dịch và quản lý chất lượng tôm giống, khi nhiều lô hàng không rõ nguồn gốc vẫn xuất hiện trên thị trường.

Chọn tôm giống thế nào để giảm rủi ro?

Theo GS.TS Đặng Thị Hoàng Oanh, Khoa Bệnh học thủy sản, Trường Thủy sản (Đại học Cần Thơ), hiện trên thị trường có rất nhiều lời giới thiệu “tôm giống khỏe mạnh, sạch bệnh”. Tuy nhiên, người nuôi cần hiểu đúng về khái niệm này.

“Tôm giống sạch bệnh không có nghĩa là không nhiễm bất cứ bệnh nào, mà là không mắc một số bệnh nhất định hoặc những bệnh nguy hiểm", bà Oanh cho biết.

Chuyên gia này cũng phân tích thêm, quá trình vận chuyển tôm giống từ vùng này sang vùng khác có thể làm giảm chất lượng giống, bởi con tôm có thể bị “sốc”, tạo cơ hội cho các mầm bệnh bùng phát. Điều này lý giải tại sao một số mầm bệnh không phát hiện khi xét nghiệm tại nơi sản xuất nhưng lại xuất hiện sau khi vận chuyển về địa phương.

Theo chia sẻ của các HTX và người nuôi tôm, hiện nay, hầu hết bà con chọn giống dựa vào uy tín trại giống hoặc theo kinh nghiệm cá nhân. Tuy nhiên, một quy trình chọn giống bài bản phải đảm bảo các bước: quan sát cảm quan để đánh giá phản ứng của tôm; kiểm tra hệ tiêu hóa để xem tôm có khỏe mạnh hay không; sử dụng kính hiển vi để quan sát mầm bệnh trên tôm giống; thực hiện xét nghiệm PCR để kiểm tra các bệnh nguy hiểm.

Bên cạnh đó, người nuôi tôm cần ưu tiên chọn giống từ các doanh nghiệp uy tín, có quy trình sản xuất, kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt hơn. Dù giá có thể cao hơn các nguồn giống trôi nổi, nhưng bù lại, tôm giống có sức khỏe tốt, tỷ lệ sống cao, giảm nguy cơ thiệt hại về sau.

Hiện nay, hầu hết các doanh nghiệp đều cung cấp tôm giống có giấy chứng nhận kiểm dịch sạch bệnh. Người nuôi cần yêu cầu xem đầy đủ giấy tờ trước khi mua, tránh chọn những lô tôm không có kiểm định rõ ràng.

Đặc biệt về mặt quản lý, GS.TS Đặng Thị Hoàng Oanh cho rằng, các trại sản xuất giống và ương dưỡng tôm giống cần cải tiến và nâng tầm quy trình an toàn sinh học. Bởi chỉ cần một vài trại không đảm bảo tiêu chuẩn, dịch bệnh có thể bùng phát và lây lan nhanh chóng.

Nhằm nâng cao chất lượng tôm giống, trong năm 2024, tỉnh Sóc Trăng đã tổ chức 16 đợt kiểm tra, với 85 lượt phương tiện vận chuyển giống thủy sản. Tuy chưa phát hiện trường hợp vi phạm nghiêm trọng, nhưng ngành chức năng tỉnh vẫn liên tục giám sát chặt chẽ nguồn giống nhập vào tỉnh.

Ngoài ra, tỉnh Sóc Trăng đã ký liên tịch với các tỉnh có nguồn cung giống lớn như Ninh Thuận, Bình Thuận, Vũng Tàu, Bạc Liêu… để chia sẻ thông tin về tình hình tôm giống, dịch bệnh và kiểm soát chất lượng đầu vào.

Nuôi tôm luôn đi kèm với rủi ro, nhưng chọn tôm giống chất lượng có thể giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ thiệt hại. Trong bối cảnh thị trường giống phức tạp như hiện nay, trong giai đoạn 2023-2025, tỉnh Sóc Trăng đang đẩy mạnh thu hút đầu tư vào lĩnh vực sản xuất giống, hướng đến hình thành các vùng giống chất lượng cao, từ đó giảm bớt sự lệ thuộc vào nguồn giống từ địa phương khác.

Trong năm 2025, tỉnh Sóc Trăng có kế hoạch xuống giống 51.000ha tôm nước lợ, sản lượng ước đạt 223.000 tấn. Trong đó, tôm sú là 12.700ha (sản lượng ước đạt 24.500 tấn) và tôm thẻ chân trắng khoảng 38.300ha (sản lượng ước đạt 198.500 tấn).

Tỉnh đang triển khai Đề án Phát triển tôm nước lợ năm 2025, với mục tiêu xây dựng phương án ổn định sản xuất, giữ vững và nâng giá trị kim ngạch xuất khẩu tôm nước lợ theo hướng trách nhiệm, tăng năng suất, chất lượng.