Trăn trở với tiềm năng cây ăn quả đất Tổ

Theo TS Hùng, Phú Thọ là tỉnh trung du có 2 con sông lớn chạy qua là sông Đà và sông Hồng, tạo ra những vùng thổ nhưỡng tương đối đa dạng. Có những vùng phù sa ven sông, lại có những khu vực đồi bán sơn địa. Đây là điều kiện rất tốt để đẩy mạnh SX cây ăn quả nói chung, đặc biệt là cây bưởi và chuối.

TS Nguyễn Quốc Hùng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Rau quả (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam)

Theo ông, bên cạnh việc tiếp tục đưa cây có múi lên tầm SX mới, Phú Thọ nên xây dựng cây chuối thành mặt hàng SX chủ lực, bởi đây là hai đối tượng cây trồng mà Phú Thọ còn dư địa rất lớn khắp các huyện như Tam Nông, Thanh Thủy, Thanh Sơn, Tân Sơn, Cẩm Khê, Thanh Ba, Đoan Hùng... Hiện nay, mặc dù các huyện đều đã có các loại cây trồng khác, tuy nhiên một số vùng vẫn có thể chuyển đổi từ các loại cây trồng kém hiệu quả, giá trị thấp sang các vùng cây ăn quả tập trung.

Nhắc tới đặc sản nông nghiệp của Phú Thọ, sẽ phải nói tới bưởi Đoan Hùng. Tuy nhiên đã có một thời, vùng bưởi này suýt suy tàn. Rất may là bây giờ đã được phục tráng trở lại. Ông đánh giá thế nào về triển vọng SX hàng hóa của vùng bưởi Đoan Hùng trong thời gian tới?

Bưởi Đoan Hùng cơ bản có 2 giống gồm bưởi Sửu (hay còn gọi là bưởi Chi Đám) và bưởi Bằng Luân. Đây từng được xem là những giống bưởi có chất lượng tốt nhất tại các tỉnh phía Bắc trước đây. Đến nay, chất lượng các giống bưởi Đoan Hùng vẫn còn rất tốt. Tuy nhiên nếu so với những giống bưởi mới phát triển mạnh gần đây, như bưởi da xanh, thì bưởi Đoan Hùng chưa thể so sánh được về chất lượng.

Bưởi Đoan Hùng có cái khó tính, nhất là với giống bưởi Bằng Luân, khi cây còn ở giai đoạn ít tuổi thì chất lượng quả không tốt. Theo kinh nghiệm của người dân địa phương, phải từ năm thứ 20 trở lên, chất lượng quả mới ngon. Vì vậy nếu đặt vấn đề xây dựng mới vùng bưởi thuộc các giống bưởi Đoan Hùng để đạt được chất lượng cao sẽ là quá lâu, trong khi các giống bưởi khác thường chỉ năm thứ 6-8 trở đi đã đạt chất lượng rất tốt.

Nhược điểm thứ hai của bưởi Đoan Hùng đó là vẫn còn tình trạng bị khô tôm (múi ít nước), mặc dù kỹ thuật canh tác đã cải thiện nhiều nhưng đến nay vẫn chưa có công trình kỹ thuật nào ưu việt để khắc phục hoàn toàn hiện tượng này. Hiện tại, Viện Nghiên cứu Rau quả cũng đang bắt đầu có chương trình nghiên cứu khắc phục hiện tượng khô tôm của bưởi Đoan Hùng. Bên cạnh đó, giống bưởi Chi Đám mặc dù chất lượng tốt nhưng tỉ lệ đậu quả, năng suất còn hạn chế, kỹ thuật canh tác cần dày công.

Vậy theo ông, Phú Thọ nên định hướng thế nào trong việc khai thác tiềm năng đặc sản bưởi Đoan Hùng trong những năm tới?

Theo tôi, việc khôi phục vùng bưởi Đoan Hùng là cần thiết. Trong quá trình nhân giống vô tính, có tình trạng phân li, nhưng qua đó cũng có thể tuyển chọn những cá thể tốt để nhân giống lên nhằm phục tráng lại năng suất, chất lượng vườn bưởi. Tuy nhiên song song với khôi phục bưởi bản địa Đoan Hùng, tỉnh nên tiếp tục đưa vào các giống bưởi mới để đa dạng hóa sản phẩm.

Vùng bưởi Đoan Hùng hiện là đặc sản giúp dân làm giàu

Các nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Rau quả cho thấy, việc trồng xen thêm (hoặc ghép) giống bưởi khác vào các vườn bưởi bản địa của Đoan Hùng góp phần cải thiện tình trạng suy thoái và tăng tỉ lệ đậu quả cho bưởi Đoan Hùng. Đồng thời có thể rải vụ thu hoạch. Hiện nay ngoài 2 giống bưởi Đoan Hùng bản địa là Bằng Luân và Chi Đám, có thể trồng xen hoặc trồng mới thêm các giống bưởi như bưởi Diễn, bưởi đỏ Tân Lạc (Hòa Bình) và cả bưởi da xanh. Bưởi da xanh mặc dù mới du nhập từ miền Nam ra phía Bắc trong ít năm trở lại đây nhưng cho thấy hoàn toàn có triển vọng phát triển nếu đảm bảo được quy trình kỹ thuật.

Phú Thọ cũng cần tiếp tục có những chương trình bình tuyển, phục tráng lại đối với các giống bưởi Đoan Hùng bản địa theo hướng năng suất và chất lượng cao hơn. Đi đôi với việc tiếp tục hoàn thiện kỹ thuật canh tác. Trước đây, việc trồng bưởi chỉ hoàn toàn là quảng canh, tuy nhiên bây giờ phải là thâm canh.

Bên cạnh đó, tỉnh cần có chiến lược hỗ trợ để bắt đầu đi vào hướng SX hữu cơ nhằm giúp các diện tích bưởi bản địa bền hơn và chất lượng cao hơn. Việc các diện tích bưởi trước đây của Đoan Hùng bị thoái hóa chủ yếu do không có thâm canh theo quy trình kỹ thuật canh tác bài bản. Thực tế có những cây bưởi Đoan Hùng tuổi đời hàng trăm năm nếu chăm sóc vẫn cho quả rất tốt.

Ảnh: Lê Bền

Ngoài huyện Đoan Hùng, cây bưởi nói riêng và cây có múi nói chung hoàn toàn có thể mở rộng ra thành các vùng SX hàng hóa tập trung tại các huyện khác của tỉnh còn dư địa đất trồng rất lớn như Tân Sơn, Thanh Sơn, Phù Ninh hoặc Thanh Thủy, Tam Nông. Hiện bưởi Đoan Hùng đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lí, vì vậy vùng Đoan Hùng có thể tập trung thâm canh cải tạo đối với các diện tích bưởi bản địa hiện có, đồng thời mở rộng thêm các giống bưởi mới hoặc cây có múi khác tại các địa bàn mới.

Ông cho rằng cùng với cây có múi, Phú Thọ nên đưa cây chuối làm cây trồng có chiến lược chủ lực?

Ngoài bưởi, Phú Thọ cũng là địa bàn trồng chuối có truyền thống, tập trung tại một số địa phương dọc sông Hồng như Lâm Thao, Tam Nông, Cẩm Khê. Tại địa bàn huyện Thanh Sơn có giống chuối tây phấn vàng là đặc sản bản địa từ lâu đời. Bên cạnh ưu thế về đặc thù đất đai phù sa, Phú Thọ cũng là tỉnh trung du nằm sâu trong nội địa, rất hiếm khi bị ảnh hưởng của bão. Vì vậy, Phú Thọ nên xem chuối là một cây trồng chủ lực để có chiến lược quy hoạch và đầu tư bài bản, nhất là dải đất phù sa ven sông Hồng. Bên cạnh đó, các vùng đất nội đồng, kể cả đất lúa chuyển đổi cũng có thể hình thành được các vùng SX chuối tập trung quy mô lớn để hướng tới XK.

Thời gian qua, một số địa phương trong tỉnh đã hình thành được các vùng SX chuối tập trung khá lớn, nhưng vẫn còn bấp bênh. Bấp bênh không phải do năng suất chất lượng, mà chủ yếu do thị trường đầu ra. Trong đó, nguyên nhân chính vẫn là chưa hình thành được các vùng SX chuối tập trung quy mô lớn hàng nghìn ha để áp dụng cơ giới hóa đồng bộ nhằm giảm chi phí, tạo thương hiệu.

Xin cảm ơn ông!