Trịnh Tam Tỉnh - Từ thuở ban đầu Dân quốc

Thuở ban đầu Dân quốc

Sau cuộc đảo chính Nhật lật đổ Pháp, thay mặt cho Xứ ủy Bắc Kỳ, ông Lê Thanh Nghị đã cử ông Trịnh Tam Tỉnh và một vài đảng viên khác ra xây dựng cơ sở Việt Minh ở Khu mỏ. Chỉ trong một thời gian ngắn, các cán bộ được trên cử về đã xây dựng được nhiều nhóm Việt Minh ở Khu mỏ.

Trịnh Tam Tỉnh (1907 – 1992). Ảnh: Tư liệu lưu trữ Công an tỉnh Quảng Ninh.

Cơ sở Việt Minh được xây dựng và phát triển nhanh chóng ở Nhà máy cơ khí Hòn Gai, mỏ than Hà Tu, Hà Lầm, phố Ba Đèo, Vựng Đâng… Uy tín của Mặt trận Việt Minh ngày càng cao, có ảnh hưởng ngày càng lớn trong công nhân và các tầng lớp nhân dân. Công nhân mỏ và nhân dân Hòn Gai sôi sục khí thế cách mạng, náo nức chờ ngày khởi nghĩa giành chính quyền.

Cách mạng tháng Tám 1945, Hòn Gai khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời Hòn Gai được thành lập, do ông Lê Công Thăng làm Chủ tịch, ông Trịnh Tam Tỉnh – Phó Chủ tịch phụ trách Ty Liêm phóng (nay là Công an tỉnh Quảng Ninh).

Sự kiện này được tư liệu lịch sử ghi lại như sau:

“Chiều ngày 26/8/1945, ta tổ chức một cuộc mít tinh lớn ở sân vận động Hòn Gai biểu dương lực lượng, có một đại đội quân các mạng từ chiến khu Đông Triều và tự vệ địa phương hỗ trợ… Quân khởi nghĩa vào tiếp quản các công sở của địch ở thị xã. Một bộ phận của lực lượng vũ trang do các đồng chí Trịnh Tam Tỉnh, Đỗ Quý Ngọc chỉ huy đã chiếm lĩnh Ty Liêm phóng và Ty Cảnh sát của địch. Sau đó đồng chí Trịnh Tam Tỉnh được Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời khu đặc biệt Hòn Gai giao nhiệm vụ xây dựng và lãnh đạo Ty Liêm phóng Hòn Gai”.
 

Giữ chính quyền trong tình thế hiểm nghèo

Trong lúc chính quyền cách mạng vừa được thành lập thì Việt Cách do Vũ Kim Thành cầm đầu kéo vào Hòn Gai, Quảng Yên gây rối; phỉ người Hoa do Đường Thế Dân cầm đầu từ Bang Trới (Hoành Bồ) kéo sang Hòn Gai, Sư đoàn 60 thuộc Quân đoàn 62 của Tưởng Giới Thạch với danh nghĩa lực lượng Đồng Minh đến. Liên quân này đã liên tiếp gây khó khăn cho chính quyền cách mạng và bắt bớ những người lãnh đạo chủ chốt, trong đó có ông Trịnh Tam Tỉnh.

Chỉ huy Sư đoàn 60 đã hạ lệnh cho các đơn vị nổ súng tấn công đơn vị vũ trang cách mạng đóng ở đồi cao. Khi ông Trịnh Tam Tỉnh, đến gặp quân Tưởng thương lượng và hòa giải, bất chấp nguyên tắc ngoại giao, chúng bắt luôn ông Tỉnh và tấn công vào nội thị Hòn Gai.

Bà Vũ Thị Thu Thủy – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh tiếp gia đình ông Trịnh Tam Tỉnh (2018). Ảnh: KMS.

Ông Dương Danh Tiếp, nguyên Cảnh sát trưởng Đặc khu Hòn Gai (1945-1946), nguyên Chủ tịch Trọng tài Kinh tế tỉnh Quảng Ninh, đã xác nhận: Trong thời gian công tác ở Quảng Ninh, đã hai lần ông Trịnh Tam Tỉnh bị các lực lượng phản cách mạng bắt giam. Có lần đã suýt bị thả trôi sông nhưng may mắn đều được quần chúng giải thoát kịp thời.

Chuyến giải thoát Chủ tịch UBND Trịnh Tam Tỉnh do ông Nguyễn Văn Lai (đội viên Đại đội Hồ Chí Minh – Quảng Ninh) và quần chúng khu vực Lán Bè thực hiện được ghi lại như sau:

“Tiếng chuông nhà thờ đổ hồi. Mười hai giờ đêm. Xung quanh chỗ giam các anh Tỉnh… im như chết. Một tên lính gác tay cầm súng, đi đi lại lại trước cửa. Thỉnh thoảng nó chiếu đèn pin lên gác. Một tên Việt Cách cao to say rượu lảo đảo từ phía dưới lên, mắt liếc ra sau nhà và đảo lên gác. Đến sát tên lính gác, tên lính say giọng lè nhè, rút thuốc lá ra mời tên lính gác. Rồi hắn kéo tên lính gác xuống đất, giở chuyện trai gái ra tán gẫu với tên lính gác.

Đằng sau nhà, dưới chỗ giam, có một bóng đen ném lên trên gác một cuộn dây. Cuộn dây từ từ thòng xuống. Một bóng đen, rồi hai, ba bóng đen theo dây tụt xuống. Bỗng dây bị đứt, một bóng đen bị ngã xuống đất. Bóng đen ấy là Cao Tử Kiến, Chủ nhiệm Việt Minh, Bí thư Chi bộ Đảng ở Hồng Gai. Anh Kiến người to quá, dây chịu không nổi nên bị đứt.

Hai, ba bóng đen từ các bờ tường chạy vội ra, đỡ anh Kiến dậy và đưa quần áo cho các anh mặc.

Chết! Còn anh Trịnh Tam Tỉnh nữa. Dây đứt rồi, anh làm sao xuống được? Nhưng mọi người đã thở phào, mừng rỡ khi thấy anh Tỉnh lợi dụng điện tối chúng chủ quan và tên lính gác đã bị “tên lính say” Lai ốp, đã lẩn ra cửa được…”.
 

Thế hệ vàng cách mạng Việt Nam

Ông Nguyễn Đức Tâm, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tổ chức Trung ương, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh sinh thời cho biết: Ông Trịnh Tam Tỉnh được cử tri tỉnh Quảng Yên (nay là tỉnh Quảng Ninh) tín nhiệm bầu vào Quốc hội khóa đầu tiên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1946).

Ông Nguyễn Ngọc Đàm (người thứ 2 từ phải sang) tiếp chuyện gia đình PGS.TS Trịnh Đông A (người đầu tiên bên phải).  Ảnh: KMS.

“Tháng 3 năm 1946, đồng chí Trịnh Tam Tỉnh được Hồ Chủ tịch gọi lên Bắc Bộ Phủ để báo cáo tình hình và nhận sự chỉ đạo trong tình hình mới. Trở về Hòn Gai, đồng chí tiếp tục lãnh đạo việc củng cố chính quyền và các đoàn thể quần chúng cho đến ngày Toàn quốc Kháng chiến (19-12-1946)”, ông Nguyễn Đức Tâm xác nhận.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Ân – nguyên Trưởng phòng Tư liệu – Viện Sử học (Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam) cho biết: “Cụ Trịnh Tam Tỉnh là nhà yêu nước và cách mạng tiêu biểu ở tỉnh Thái Bình. Gia đình cụ, từ ông bà thân sinh đến các con trai, con gái, con rể... cũng đều là những nhân vật xuất sắc của tỉnh Thái Bình nói riêng và đất nước ta nói chung. Tôi vô cùng ngưỡng mộ, chỉ tiếc là chưa đủ tài và chưa có đủ thì giờ để nghiên cứu sâu hơn, đầy đủ hơn về họ - những người xuất sắc của thế hệ vàng cách mạng Việt Nam”.

Từ năm 2007, gia đình ông Trịnh Tam Tỉnh đã gửi đơn đề nghị Quảng Ninh xem xét đặt tên đường phố Trịnh Tam Tỉnh. Việc này được cán bộ lão thành tỉnh Quảng Ninh đồng tình ủng hộ.

Ông Vũ Cẩm, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh – Trưởng ban liên lạc kháng chiến liên tỉnh Quảng Yên - Hồng Gai - Hải Ninh, trong một văn bản gửi Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Quảng Ninh (2017) cũng đề nghị đặt tên đường Trịnh Tam Tỉnh. Tiếp đó, ông Nguyễn Ngọc Đàm, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, khi trò chuyện cùng PGS.TS Trịnh Đông A, trưởng nam ông Trịnh Tam Tỉnh, cũng bày tỏ: “Cụ Trịnh Tam Tỉnh và em trai Trịnh Bá Nùng phụ trách Trưởng ty Công an Quảng Ninh đều có công lao, đóng góp rất lớn đối với địa phương. Việc đặt tên cụ Trịnh Tam Tỉnh cho đường phố ở Hạ Long và các thành phố khác là rất xứng đáng”.