Tầm quan trọng
Đạo ôn (cháy lá) là bệnh gây hại quan trọng nhất trên lúa vì bệnh có thể xảy ra ở mọi giai đoạn sinh trưởng của lúa và gây hại hầu hết các bộ phận của cây như lá, cổ lá, đốt thân, cổ bông và hạt. Bệnh nặng có thể làm năng suất mất trắng.
Triệu chứng và gây hại
Trên lá: Bệnh gây hại chủ yếu giai đoạn mạ - đòng, trổ. Lúc đầu vết bệnh chỉ là những chấm nhỏ màu xanh xám, sau lớn lên có dạng hình thoi (mắt én) đặc trưng, viền nâu, tâm màu xám trắng, trên các giống nhiễm đốm bệnh rất to. Bệnh nặng các vết bệnh liên kết lại làm lá bị cháy khô.
Trên cổ lá, thân và cổ bông triệu chứng ban đầu cũng có màu xám xanh sau chuyển sang nâu, do nấm tấn công vào mạch dẫn làm cản trở việc vận chuyển các chất dinh dưỡng nuôi lá, thân và hạt nên làm lá, thân gãy, hạt bị lép (sớm), lửng (muộn).
Trên hạt: Bệnh xảy ra vào giai đoạn trổ, vết bệnh trên hạt cũng có dạng điển hình như trên (mắt én). Nếu bệnh tấn công sớm sẽ làm hạt bị lép, lửng.
Tác nhân gây bệnh
Bệnh do nấm Pyricularia oryzae hay P.grisea, bào tử nấm rất nhỏ, có thể bay cao và bay xa do đó bệnh rất dễ lây lan nhanh trên diện rộng.
Bào tử nấm phát triển tốt trong điều kiện nhiệt độ mát từ 24 - 28 độ C, ẩm độ cao trên 80%, do đó nếu điều kiện khí hậu mát mẻ, sáng nắng, chiều mưa xen kẽ, trời có nhiều sương mù rất thích hợp cho bệnh xảy ra, vì vậy mà ta thấy bệnh thường xảy ra trong vụ ĐX.
Bào tử nấm ngoài việc hút các chất dinh dưỡng trong cây lúa, còn tiết ra độc tố Pyricularin gây độc cho cây. Ngoài lúa, nấm còn lưu tồn trên các loài cỏ dại mọc ven ruộng như cỏ lồng vực, cỏ đuôi phụng, cỏ chỉ, lúa chét…
Điều kiện môi trường
Nếu ban đêm trời lạnh, ban ngày trời nóng, mưa, nắng xen kẽ, ẩm độ không khí cao, sáng sớm, chiều tối trên ruộng có nhiều sương mù thuận lợi cho bệnh xảy ra. Giống dễ nhiễm. Mật độ gieo sạ càng dày tán lúa càng rậm, ẩm độ trên ruộng càng cao, bệnh càng dễ xảy ra. Tình trạng khô hạn làm ruộng thiếu nước khiến cây sinh trưởng kém, tính chống chịu yếu, bệnh dễ xảy ra.
Bón phân không cân đối giữa N-P-K, bón thừa đạm, bón đạm muộn, phun phân bón lá có đạm nhất là giai đoạn đòng trổ… khiến bệnh dễ xảy ra hoặc xảy ra nặng hơn. Nguồn nấm bệnh lưu tồn trong rơm rạ, cỏ dại, hạt giống… cũng là yếu tố lây lan qua vụ sau.
Các giai đoạn cần lưu ý
Giai đoạn mạ, bệnh dễ xảy ra nhất là các giống nhiễm làm cây suy yếu ảnh hưởng năng suất về sau. Giai đoạn cuối đẻ nhánh đến làm đòng. Giai đoạn trước và sau trổ.
Vào những giai đoạn này, cần chú ý thăm đồng thường xuyên, lội xuống ruộng xem xét kỹ từng bụi lúa, nhất là các nơi lúa tốt, rậm rạp, thường là giữa ruộng, gần bờ bao, cống bộng dẫn nước để nếu có thì phòng trị ngay.
Phòng trị
Để phòng trị bệnh đạo ôn ta cần áp dùng các biện pháp tổng hợp:
- Xử dụng giống sạch bệnh, sạch cỏ, kháng bệnh, khi chọn giống cần kết hợp tính kháng bệnh đạo ôn và tính kháng rầy, giống kháng cần phù hợp với điều kiện địa phương.
- Lượng giống gieo sạ trung bình khoảng 80 - 120 kg/ha, không gieo sạ dày.
- Bón phân cân đối N-P-K, không bón quá nhiều đạm, hay bón đạm muộn. Nên bón đạm theo nhu cầu, có thể dùng bảng so màu lá lúa để bón. Khi bệnh xảy ra nên ngưng bón hay phun phân bón lá có đạm.
- Vệ sinh đồng ruộng, diệt lúa rày, lúa chét, làm sạch cỏ bờ… là nơi lưu tồn và lây lan mầm bệnh sau này.
- Giữ mức nước trên ruộng phù hợp với từng nhu cầu sinh trưởng của lúa, tránh để ruộng khô khi bệnh xảy ra.
- Làm ô dự báo, mỗi đám ruộng dành vài mét vuông trên cùng ruộng lúa, sạ dầy hơn, bón nhiều đạm hơn để dự báo sớm bệnh xảy ra để phòng trừ kịp thời.
- Có thể dùng các loại thuốc hóa học đặc trị sau: Trizole 75WG, 20WP; Lúa vàng 20WP; Ki Saigon 10H, 50ND; Py Saigon 50WP.
Nếu bị nặng có thể kết hợp rải Ki Saigon 10H và phun thuốc Trizole hay Lúa vàng 20WP.
Chú ý phun nhiều nước, phun sáng sớm khi trời đã ráo sương. Để phòng ngừa bệnh đạo ôn cổ bông nhất là trên các giống nhiễm, trước trổ 5 - 7 ngày nên phun 1 lần, sau khi lúa trổ đều phun lại thêm lần thứ hai.
