Châu Âu gieo hạt giống cho cuộc cách mạng nông nghiệp bền vững

Chỉ còn 8 niên vụ nữa, Liên minh Châu Âu sẽ đến thời điểm phải đạt được những bước đột phá lớn trong việc cắt giảm khí thải nhà kính từ nông nghiệp, đồng thời chuyển đổi hệ thống thực phẩm thành một hệ thống bền vững.

Nông nghiệp đóng góp khoảng 10% lượng khí thải nhà kính của châu Âu nhưng còn tiềm năng lớn trong việc thu giữ carbon và khôi phục đa dạng sinh học. Hàng năm, khoảng 70% đất ở EU có xu hướng bị "nghèo đi" và khoảng hàng trăm triệu tấn đất bị xói mòn. Tất cả khiến nông dân châu Âu thiệt hại 1,25 tỷ euro mỗi năm. Sự xuống cấp này được dự báo leo thang theo biến đổi khí hậu.

Các đề xuất về sức khỏe đất hiện được thảo luận như một vấn đề cộng đồng tại châu Âu, nhằm biến việc quản lý đất bền vững trở thành “bình thường”. Các mục tiêu đến năm 2030 trong chiến lược "Farm to Fork" (Từ nông trại đến bàn ăn) của EU bao gồm giảm 20% lượng phân bón, 50% thuốc BVTV hóa học và ít nhất 50% thất thoát chất dinh dưỡng.

Nhiều biện pháp đã được đưa ra, trong đó có một xu hướng nổi lên là “nông nghiệp tái sinh”. Ở đó, nhiều công ty sản xuất thực phẩm lớn sẽ làm việc trực tiếp, cụ thể với nông dân về các vấn đề như quy trình canh tác, duy trì độ che phủ trên đất... Cùng với đó là ứng dụng công nghệ để theo dõi những gì đang xảy ra trong đất, đồng thời lập dữ liệu so sánh giữa các địa hình và cây trồng.

McCain, PepsiCo và Cargill đã cam kết thúc đẩy nông nghiệp tái sinh trên hàng triệu hecta đất sản xuất khoai tây, lúa mì và ngô. Carlsberg cũng phấn đấu có ít nhất 30% nguyên liệu thô được trồng bằng các phương pháp tái tạo vào năm 2030. Chưa kể, Nestle, Diageo, Lidl, AB InBev và HTX sữa Đan Mạch - Thụy Điển Arla đã cùng tham gia vào những dự án giảm phát thải.

Thomas Elmqvist, giáo sư quản lý tài nguyên thiên nhiên tại Trung tâm phục hồi Stockholm (Thụy Điển) cho biết, khác với nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tái sinh không bắt buộc thiết lập các tiêu chuẩn. “Mục tiêu mới quan trọng", ông nhấn mạnh. Theo đó, không có vùng cấm cho những công nghệ mới, hay quy trình nhân giống hiện đại. Tất cả đều có thể thực hiện, miễn là áp dụng nguyên tắc phòng ngừa.

Vị giáo sư này tin rằng, sự cởi mở này sẽ mở ra nhiều không gian hơn cho các doanh nghiệp, đối tượng có nền tảng tốt về đổi mới sáng tạo. Thông qua một vài dự án thử nghiệm của Viện Nghiên cứu Rothamsted đã thực hiện ở Anh, Elmqvist đưa ra một số kết luận ban đầu: Bảo tồn đa dạng sinh học và tăng khả năng thu giữ các bon không nhất thiết cần đánh đổi bằng năng suất, nếu người dân xen canh cây trồng và bổ sung chất hữu cơ cho đất một cách hợp lý.

Graeme Hamilton, giám đốc về tính bền vững, thu mua và quản lý các dự án tuần hoàn của Công ty AB InBev tiết lộ, nhiều tổ chức quốc tế như Mạng lưới Một hành tinh của Liên hợp quốc đang cố gắng đưa ra một cách tiếp cận và khuôn khổ phù hợp với nông nghiệp tái sinh.

Trên cơ sở phối hợp cả hai phía công ty và người dân, những tổ chức này từng bước thiết lập các thước đo cho một nền sản xuất mới đang manh nha.

"Các phương pháp tái sinh cần hoạt động ở cấp độ trang trại và không chỉ dừng trên từng loại cây trồng cụ thể", ông Hamilton chia sẻ.

Bà Stefania Avanzini, Giám đốc OP2B của Mạng lưới Một hành tinh đồng tình với quan điểm này. Bà nói: “Một người nông dân không thể dành toàn bộ cánh đồng cho Nestle, hay McCain. Nếu không có sự thống nhất về khuôn khổ, về các chỉ số, cách thức làm việc và đồng tài trợ, sự chuyển đổi không thể xảy ra vì tự bản thân mỗi nông dân không thể đáp ứng nhu cầu cụ thể của từng công ty”.

Dự án đầu tiên được triển khai ở miền bắc nước Pháp. Thông qua luân canh cây trồng với 100 nông dân trên diện tích khoảng 160ha, các công ty bao gồm Nestle, McCain, Mondelez và L'Oréal đã cam kết mua lúa mì, khoai tây và củ cải đường từ nhóm liên kết.

Cùng với đó, Công ty AB InBev đang nghiên cứu những phương pháp tái sinh hiệu quả trên cánh đồng lúa mạch thông qua hợp tác với công ty nông học Soil Capital trong chương trình cải thiện hấp thụ các bon trong đất.

Andrew Voysey, người đứng đầu bộ phận tác động và các bon tại Soil Capital cho biết: “Bằng cách tập trung vào các bon, chúng tôi có thể thực hiện khá tốt việc khuyến khích nông dân áp dụng các biện pháp canh tác giúp cải thiện sức khỏe đất, góp phần tăng khả năng phục hồi cho cả hạn hán và lũ lụt.

Chương trình này vừa cung cấp gần 1 triệu euro cho nhóm 100 nông dân đầu tiên ở Pháp và Bỉ. Tuy nhiên, Soil Capital nhận định, quá trình chuyển đổi không thể diễn ra trong một sớm một chiều, mà có thể mất từ ​​5 đến 8 năm, tùy thuộc mức độ phụ thuộc của nông dân vào hóa chất đầu vào.

Chia sẻ kiến ​​thức và rủi ro tài chính sẽ là chìa khóa trong quá trình chuyển đổi, theo ông James Ede, giám đốc phát triển bền vững cho doanh nghiệp tinh bột, chất làm ngọt và chất tạo kết cấu của Cargill,  công ty đã hợp tác với Soil Capital.

Ông gợi ý phương án là, khuyến khích nông dân luân canh các loại cây trồng khác nhau bằng cách thỏa thuận mua cây trồng đó hoặc giúp tiếp cận thị trường thông qua đối tác, từ đó đa dạng hóa lợi ích. Ede tin tưởng, cô lập và lưu trữ các bon mới là dịch vụ đầu tiên, sau đó là nước và đa dạng sinh học. Đó là cơ sở để hàng triệu nông dân ở khắp châu Âu bị thuyết phục để thay đổi hành vi.

Là một phần của Thỏa thuận xanh nhằm giảm ít nhất 55% lượng khí thải nhà kính vào năm 2030, EU muốn mở rộng quy mô chiến dịch canh tác các bon này. Các công bố về khung pháp lý sẽ được triển khai trong năm 2023, nhằm khuyến khích người nông dân và các công ty liên kết sớm đạt các chứng nhận loại bỏ các bon từ giờ đến năm 2030, đồng thời phát triển các hoạt động canh tác các bon (ví dụ như nông nghiệp tái sinh).

Chiến lược "Farm to Fork" mà EU đang theo đuổi sẽ gói gọn một loạt các đòn bẩy chính sách nhằm giải quyết toàn bộ hệ thống thực phẩm. Nhằm hướng tới một cách tiếp cận toàn diện hơn đối với cả chuỗi sản xuất và tiêu thụ thực phẩm, EU hy vọng khi đưa vào triển khai trên diện rộng trong thực tế, việc thực thi chính sách, các khuyến khích tài chính sẽ đồng bộ với định hướng canh tác các bon và phục hồi sinh thái.

Đây cũng sẽ là phương tiện tài trợ chính giúp nông dân thực hiện các chương trình nghị sự về sức khỏe đất của EU. Nếu đi đúng hướng, 42 triệu tấn CO2 sẽ được bổ sung vào bể chứa các bon tự nhiên của châu Âu.

Một khuyến nghị nữa được các chuyên gia nông nghiệp chỉ ra, là việc nhân rộng cơ sở dữ liệu chi tiết về người nông dân, giống như cách Soil Capital đã làm. Giáo sư Elmqvist bày tỏ: "Đối với đa dạng sinh học, chúng ta cần thực hiện cách tiếp cận theo quy mô cảnh quan, đồng thời ban hành các chính sách về tài chính để khuyến khích nông dân hoặc chủ doanh nghiệp tăng cường hợp tác".

Nông nghiệp tái sinh được đề cập như một phương pháp canh tác nhằm cải tạo đất và giữ nước, giảm thiểu cày xới, ít dùng thuốc BVTV, phân bón, với mục tiêu lưu trữ nhiều các bon hơn trong đất nhằm giảm lượng khí thải.

Giải pháp này còn đồng thời cho phép trang trại đa dạng hóa cây trồng và thu hút nhiều động vật hoang dã hơn. Một vài năm trở lại đây, nông nghiệp tái sinh được ngày càng nhiều trang trại quan tâm và lên kế hoạch áp dụng khi gặp áp lực giảm chi phí sản xuất, trong bối cảnh giá phân bón, thức ăn chăn nuôi và nhiên liệu liên tục tăng cao.

Có hàng trăm cách khác nhau để thực hiện nông nghiệp tái sinh, trong đó có khởi động quá trình canh tác tái sinh. Cách thường thấy là cải tạo đất màu mỡ bằng cách thức tự nhiên, chẳng hạn trồng các loài như cỏ linh lăng (Medicago sativa) trước khi bắt đầu gieo trồng mùa vụ tiếp theo.

Loài cây họ đậu này nổi tiếng với khả năng cố định nitơ vào đất. Nhóm vi khuẩn nốt rễ (Rhizobia) nằm trong rễ của cỏ linh lăng sẽ chuyển đổi nitơ trong không khí thành các dạng nitơ hữu cơ, giúp một lượng lớn nitơ và chất hữu cơ được lưu giữ trong đất. Nếu được trồng xen với các giống khác, cỏ linh lăng sẽ giúp cây trồng chính có bộ rễ khỏe, ăn sâu trong đất và cải thiện sự lưu thông không khí, thoát nước và hoạt động của vi sinh vật.