'Chạy đua' gỡ thẻ vàng IUU vào tháng 6

Vẫn còn nhiều tồn tại

Đợt thanh tra lần thứ 3 của EC vào tháng 10/2022 đã ghi nhận những cố gắng của Việt Nam trong việc khắc phục thẻ vàng IUU. Đoàn Thanh tra cho rằng, Việt Nam đã có nhiều tiến bộ đồng thời đánh giá cao tinh thần hợp tác, minh bạch toàn bộ các thông tin.

Khung pháp lý của Việt Nam đáp ứng đủ các chuẩn quốc tế. Với địa phương được thanh tra lần này là tỉnh Khánh Hòa cũng có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng liên quan nhằm phòng, chống hoạt động khai thác thủy sản bất hợp pháp.

Bên cạnh những kết quả tích cực, Đoàn Thanh tra cũng đã phát hiện, chỉ ra những hạn chế, thiếu sót của Việt Nam. Những tồn tại này đã được phổ biến đến các tỉnh thành ven biển cũng như các lực lượng liên quan trong Hội nghị “Phổ biến các kết quả làm việc với Đoàn Thanh tra của Ủy ban châu Âu và kế hoạch triển khai các nhiệm vụ trọng tâm chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo theo quy định” vừa được tổ chức tại TP Đà Nẵng.

Bà Nguyễn Thị Trang Nhung, Vụ phó Vụ Khoa học công nghệ và Hợp tác quốc tế (Bộ NN-PTNT) cho biết, Đoàn Thanh tra đã nhận định rằng, có sự khác biệt rất rõ ràng giữa các tỉnh trong kiểm soát để ngăn chặn khai thác IUU cũng như kiểm soát sản phẩm IUU. Đây là đánh giá khá nặng nề và sẽ là vấn đề sẽ được chú ý trong lần thanh tra tới.

Khi kiểm tra tại một doanh nghiệp xuất nhập khẩu thủy sản, đoàn đã nghi ngờ về giá, thông tin xuất, nhập đồng thời yêu cầu cung cấp hồ sơ xuất khẩu. Đoàn Thanh tra đã phát hiện vận đơn 2 lô hàng của Cty nhập cá kiếm từ Trung Quốc và xuất đi Đài Loan. Tuy nhiên, khi cơ quan Hải quan tỉnh Khánh Hòa kiểm tra lại thì lô hàng này là cá tra chứ không phải cá kiếm và lại xuất đi qua Mỹ.

Tại Công ty thứ 2, Đoàn Thanh tra kết luận, hệ thống truy xuất của doanh nghiệp không đáng tin cậy. Số liệu các nguyên liệu xuất đi châu Âu so với những hồ sơ thực tế không khớp nhau. Đồng thời Cty mua nguyên liệu cá kiếm trong nước có rất nhiều giấy biên nhận mà sản lượng cao bất thường.

Ngoài ra, còn có 1 số tàu cá sử dụng giấy tờ đăng ký giả; công tác giám sát sản lượng qua cảng, cấp giấy xác nhận không đảm bảo độ tin cậy; danh sách tàu cá IUU không thống nhất với số liệu của tỉnh; việc quản lý đội tàu, quản lý cường lực khai thác chưa được chặt chẽ. Đối với việc thực thi pháp luật thì tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài còn cao, các nước trong khu vực vẫn tiếp tục phản ánh. Đồng thời, việc xử phạt nhóm tàu vi phạm này còn thấp.

“Với những phát hiện này, Đoàn Thanh tra đã đưa ra các khuyến nghị để Việt Nam khắc phục đồng thời phải gửi báo cáo tiến độ giải quyết vào ngày 15/5 trước khi triển khai thanh tra lần thứ 4. EC cũng thông báo rằng, cách tiếp cận trong đợt thanh tra tới đây là sẽ không thông báo cho các tỉnh khi đoàn sang làm việc”, bà Nhung thông tin.

180 ngày hành động

Theo kế hoạch dự kiến, trong khoảng đầu tháng 6 tới đây, Đoàn thanh tra EC sẽ tiếp tục đến Việt Nam để kiểm tra lần thứ 4. Lần kiểm tra tiếp theo có tính chất rất quan trọng trong việc gỡ thẻ vàng cho ngành thủy sản Việt Nam. Do đó, ngay từ lúc này, các Bộ ngành, lực lượng liên quan cũng như các địa phương cần phải quyết liệt triển khai các giải pháp, khắc phục những tồn tại để đạt được những kết quả thuận lợi nhất.

Theo Vụ Khai thác (Bộ NN-PTNT), sau khi kết thúc đợt kiểm tra lần thứ 3 của Đoàn thanh tra EC, theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ NN-PTNT đã có văn bản số 8947, xác định một số nhiệm vụ trọng tâm. Trên cơ sở đó, nhiều tỉnh đã triển khai thực hiện rất tốt. Ngoài ra, theo công văn số 4898 của Bộ NN-PTNT, đã có 11/28 tỉnh rà soát số lượng tàu cá từ 6m trở lên và điều chỉnh hạn ngạch theo đúng khuyến nghị của EC.

Vụ Khai thác cũng đề nghị các địa phương khẩn trương thành lập lực lượng kiểm ngư, đây là lực lượng rất quan trọng trong việc thực thi các nhiệm vụ phòng chống khai thác bất hợp pháp. Bên cạnh đó, mỗi khi có một cảng cá được mở thì phải có 1 đơn vị quản lý, kiểm soát. Lãnh đạo các tỉnh cũng bố trí đủ nguồn lực về con người, tài chính, trang thiết bị để các lực lượng có liên quan thực hiện nhiệm vụ.

Theo ông Vũ Duyên Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Khai thác thủy sản, một trong những nhiệm vụ phải triển khai trong thời gian tới nữa là việc quản lý chặt chẽ đội tàu cá. Đặc biệt là tàu cá của các địa phương miền Trung đi vào phía Nam nhưng nhưng không ai quản lý. Các địa phương phải thống kê, phân loại các tàu cá hiện có của mình.

Khi phân loại những tàu đăng ký chưa đủ hồ sơ thì báo cáo để tham mưu cho Bộ NN-PTNT có cơ chế hướng dẫn, đảm bảo tất cả các tàu đã đi hoạt động phải được đăng ký, cấp phép, đánh dấu theo quy định và phải được lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) 100%. Những tàu nào nằm trong “danh sách đen”, nguy cơ cao đi khai thác vượt ranh giới thì nhà nước sẽ bỏ kinh phí ra để lắp đặt VMS nhằm theo dõi. Đến ngày 15/5, tất cả các địa phương phải hoàn thành toàn bộ các tàu đăng ký.

“Đối với việc lắp đặt hệ thống VMS, các địa phương phải xác minh và xử lý 100% các tàu cá không duy trì hệ thống VMS, xử lý, cập nhật lên cơ sở dữ liệu xử lý vi phạm hành chính của Bộ NN-PTNT. Ngoài giám sát tàu cá bằng VMS, thì cần quản lý con người bằng trinh sát, nắm vững được tâm lý, hành vi của cộng đồng. Những tàu cá bị nước ngoài bắt giữ phải điều tra, xử lý 100% theo đúng quy định của pháp luật và truyền thông mạnh trên các phương tiện truyền thông đại chúng để răn đe”, ông Hải nói.

Về vấn đề truy xuất nguồn gốc, Đại diện Vụ Khai thác cho rằng, hiện nay vẫn còn tình trạng các tàu lớn vi phạm khai thác sau đó chuyển sản phẩm qua những tàu nhỏ, không vi phạm pháp luật để được xác nhận. Do đó, các địa phương phải quản lý chặt chẽ vấn nạn này.

Phải đảm bảo rằng, 100% các lô hàng đi xuất khẩu đi EC và một số thị trường khác có yêu cầu về nguồn gốc phải lập hồ sơ xác nhận, chứng nhận để đảm bảo đúng quy định. Những sản phẩm đã xuất khẩu từ Việt Nam bằng nguyên liệu nhập khẩu hay bằng nguyên liệu khai thác trong nước đều phải có nguồn gốc rõ ràng.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Phùng Đức Tiến cho rằng, sau 3 lần thanh tra, Ủy ban châu Âu đánh giá Việt Nam đã có những chuyển biến tích cực, đi đúng hướng. Tuy nhiên, bên cạnh đó còn tồn tại những bất cập mà chúng ta cần sớm phải khắc phục. Do đó, cần phải nỗ lực, quyết tâm hành động trong vòng 180 ngày với mức cao nhất để gỡ được thẻ vàng trong đợt thanh tra lần thứ 4 tới đây.

Theo Thứ trưởng, trong năm 2022, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt đến 11 tỷ USD, đây là con số rất lớn. Vậy nhưng, việc đầu tư hạ tầng cho ngành chưa được quan tâm từ Trung ương đến địa phương. Sự quan tâm, chỉ đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương là chưa đến nơi đến chốn; bộ máy con người, trang thiết bị chưa đáp ứng được yêu cầu.

Phía EC khẳng định, chỉ gỡ thẻ vàng khi không có tàu vi phạm vùng biển nước ngoài. Cho đến nay, tỷ lệ lắp đặt VMS của Việt Nam đã đạt trên 96% nhưng phải nói rằng, số lượng gần 4% còn lại là những tàu có nguy cơ cao, dẫn đến tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài vẫn còn. Quá trình thanh tra, kiểm tra xem xét kỹ lưỡng thì việc quản lý đội tàu và rà soát lại các hoạt động trên biển gắn VMS chúng ta còn rất nhiều thiếu sót; số lượng tàu mất kết nối một cách chủ động còn tương đối nhiều.

“Việc nữa là việc thực thi pháp luật chưa nghiêm túc. Khi thanh tra vào kiểm tra, các tỉnh thường đưa ra những lý do hoàn toàn không chính đáng, không sát thực tiễn. Tới đây, khi EC tiếp tục vào kiểm tra lần thứ 4 thì chúng ta sẽ có những chuyển biến tích cực. Bộ NN-PTNT sẽ sát cánh cùng địa phương, các bộ ngành, cơ quan chức năng hành động quyết liệt. Cùng với sự quan tâm, chỉ đạo của Trung ương, Quốc hội, của Chính phủ, đặc biệt là Thủ tướng Chính phủ, lần này chúng ta sẽ nỗ lực với mức cao nhất để gỡ được thẻ vàng sau hơn 5 năm”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nói.