Bà con Dao đỏ tìm lá thuốc trên rừng để chăm sóc sức khỏe. Ảnh: T.L
Tri thức của bà con Dao đỏ
Thôn Sải Duần của xã Phìn Ngan cách thành phố Lào Cai gần 30km. Xung quanh thôn bốn bề là núi rừng nên từ khi lọt lòng bà con Dao đỏ ở đây thuộc lòng tên của những loại cây, loại lá thuốc chữa bệnh. Các loại thảo dược này chỉ có thể tìm thấy trong những khu rừng vì vậy đối với bà con ở đây rừng như là nhà, tạo cho họ kế sinh nhai. Các bài thuốc nam, thuốc tắm thực sự là báu vật rừng xanh khi cuộc sống hiện đại ngày càng quan trọng việc chăm sóc sức khỏe.
Ông Vàng Láo Lở, Chủ tịch UBND xã Phìn Ngan cho hay, bà con nơi đây luôn nhận thức rõ tầm quan trọng của rừng và có ý thức bảo vệ rừng. Các thôn bản đều ký hương ước bảo vệ rừng, ai vi phạm không chỉ bị xử lý theo quy định của pháp luật mà còn theo những điều ghi trong hương ước mà bà con đã đồng thuận, nhất trí với nhau. Theo đó, ai vi phạm quy định chịu hình phạt lao động công ích một ngày công, phát quang cây cối, nhổ cỏ dọn sạch lối đi trong bản.
Bà Chảo Cói Mẩy ở thôn Sải Duần, từ nhỏ đã theo mẹ lên rừng hái lá thuốc. Qua nhiều năm, bà nắm bắt được công dụng của mỗi loại lá thuốc và được mẹ truyền dạy những bài thuốc nam bí truyền của dòng họ, của dân tộc Dao đỏ. Bà cho biết, bài tắm lá thuốc người Dao đỏ đã có từ hàng trăm năm nay và sau khi tắm lá thuốc xong cơ thể sẽ khỏe khoắn trở lại, không còn mệt mỏi sau mỗi khi đi rừng hoặc ốm dậy. Bài tắm lá thuốc của người Dao được pha chế từ 25-30 vị thuốc nằm rải rác khắp các khe núi, không phải người ai cũng biết và hái được lá thuốc.
Các vị thuốc trong bài thuốc chăm sóc sức khỏe này có được là do sự kết hợp của các loại thảo dược, tốt cho da, tốt cho sức khỏe. Trong đó, thành phần chủ yếu gồm một số loại như: Kim ngân, lá khế, thìa là, lá vối, long não, hoàng bá nam; tốt cho xương khớp gồm: Thanh táo, thổ lục linh, thiên niên kiện, đào rừng, bách quản, tam huyết, tân quy, lá lốt; có tác dụng đối với đường tiêu hóa gồm: Sa nhân, sả, hồi, quế, thủy xương bồ, màng tang, mạn khâu tử...
Thuốc tắm của người Dao đỏ không chỉ đơn thuần chăm sóc sức khỏe mà còn là yếu tố cấu thành bản sắc văn hóa mang đậm tri thức bản địa được chắt lọc từ nhiều thế hệ…Cũng theo bà con, việc sử dụng các bài thuốc tắm, ngâm tắm thuốc nam không chỉ có tác dụng chữa bệnh, phục hồi sức khỏe mà còn là văn hóa truyền thống lâu đời của người Dao đỏ. Các bài ngâm tắm thuốc nam của người Dao đỏ hiện cũng được biết tới với mô hình chăm sóc sức khỏe gắn với các sản phẩm du lịch, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào địa phương…
Ở Lào Cai, những mô hình tắm lá thuốc đã hấp dẫn du khách thập phương. Ảnh: T.L
Tạo sinh kế gắn với du lịch cộng đồng
Bà Lò Thị Hoa ở thôn Bản Vai của xã Bản Qua (huyện Bát Xát, Lào Cai) cũng được cha truyền dạy các bài thuốc nam của gia đình. Hiện nay, gia đình bà Lò Thị Hoa đã mở được 2 cơ sở tắm lá thuốc của người Dao đỏ.
Không chỉ giữ được nghề gia truyền mà từ việc mở cơ sở tắm lá thuốc đã đem lại thu nhập đáng kể cho gia đình bà. Song song với đó, gia đình bà cũng mở rộng trang trại, chủ động trồng một số loại lá thuốc, một số hái trên rừng và sản xuất nông nghiệp phục vụ cuộc sống gia đình.
Cũng theo bà Hoa, cuộc sống của người phụ nữ vùng cao trước đây có những trói buộc, định kiến vô hình nhưng nay đã thay đổi. Người phụ nữ vùng cao đặc biệt là phụ nữ dân tộc thiểu số đã có thể làm chủ, quyết định được những điều mà họ cho là quan trong trọng cuộc sống, không còn bị ngăn cản bởi những định kiến, những hủ tục…
Bà Lò Thị Hoa tự phát triển được 2 cơ sở tắm lá thuốc của người Dao đỏ, giúp tạo thêm thu nhập cho gia đình. Ảnh: T.L
Ở trung tâm thôn Sải Duần còn được xây dựng mô hình tắm lá thuốc của người Dao đỏ có diện tích trên 300m2, bằng gỗ. Công trình này có 4 phòng lớn, 16 thùng tắm và một số phòng nghỉ cho du khách có nhu cầu nghỉ dưỡng và trải nghiệm các hoạt động cộng đồng cũng như đời sống của bà con trong thôn.
Ở đây, bà con dân bản không chỉ được hưởng lợi từ mô hình này mà còn có thể bán các sản vật do mình làm ra. Sau khi mô hình hoạt động, thôn đã thành lập nhóm vận hành, quản lý gồm 12 người. Bà Chảo Cói Mẩy làm trưởng nhóm, chịu trách nhiệm quản lý chung về các hoạt động. Còn nhóm vận hành thực hiện công đoạn từ xử lý thuốc, pha thuốc và hướng dẫn khách vào ngâm tắm.
Từ khi có nhà cộng đồng, bà Chảo Cói Mẩy lên rừng lấy cây thuốc về trồng khu vực quanh nhà vừa tiện cho việc thu hái thuốc lại tạo cảnh quan và hứng thú đối với du khách. Có thể thấy, mô hình tắm lá thuốc của đồng bào Dao đỏ ở Sải Duần đã tạo ra một sản phẩm du lịch mới cho du khách trải nghiệm, giúp bà con có thêm thu nhập, giữ gìn tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn văn hóa bản địa.
Sau 2 năm ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19, hiện nay số lượng du khách đến với Sải Duần đã đông hơn trước. Không chỉ những du khách ở xa mà những người dân ở các vùng lân cận cũng đến trải nghiệm, tắm lá thuốc của bà con Dao đỏ tại đây. Theo những du khách, khi gội đầu, ngâm tắm trong nước thuốc thơm lừng, nóng ấm, toàn thân có cảm giác nhẹ nhàng, thư thái, nhanh chóng tan hết các chứng mỏi mệt, giảm đau mỏi lưng, xương khớp…
