Xung đột giữa người chăn thả gia súc và nông dân đang gia tăng ở Ghana. Ảnh minh họa: Flickr.
Một số phân tích chỉ ra những xung đột này xuất phát từ cạnh tranh về các nguồn tài nguyên khan hiếm như nước và đất chăn thả. Những người khác chỉ ra các tương tác kinh tế, chính trị và xã hội.
Tất cả đều có xu hướng đồng ý rằng biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa nông dân và người chăn gia súc theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, nó đã buộc những người chăn nuôi phải thay đổi mô hình di cư của họ, giảm khả năng tiếp cận thức ăn và làm cho nguồn nước trở nên khan hiếm hơn.
Ở Ghana, từ năm 2001 đến năm 2016, hơn 68 người đã thiệt mạng trong các cuộc xung đột giữa nông dân và người chăn thả gia súc. Trong những năm qua, có nhiều chính sách để giải quyết xung đột. Một số đã áp dụng các biện pháp “cứng rắn” như trục xuất những người chăn nuôi di cư và bắn chết gia súc của họ. Những biện pháp khác gồm các cách tiếp cận "mềm" như giải quyết tranh chấp và thương lượng. Nhưng các biện pháp hầu hết không giải quyết được gốc rễ của xung đột.
Năm 2017, Ghana đã áp dụng một cách tiếp cận mới: một dự án chăn nuôi gia súc quốc gia. Điều này từng được các nước Tây Phi khác như Nigeria thử nghiệm từ những năm 1990.
Các trại chăn nuôi được quy hoạch như những xí nghiệp quy mô lớn, trong đó đất sẽ được rào lại và gia súc sẽ được nuôi trong những khu vực này. Gia súc sẽ ăn cỏ hoặc thức ăn được cung cấp. Ý tưởng là nhằm hạn chế di chuyển của gia súc sẽ ngăn chặn các cuộc đối đầu bạo lực giữa nông dân và người chăn nuôi. Các trang trại sẽ giải quyết các nguyên nhân bề ngoài của các cuộc xung đột như phá hủy mùa màng và khả năng tiếp cận các nguồn nước chung.
Các nhà phê bình nói rằng việc chăn nuôi gia súc là không bền vững về mặt môi trường vì nó dẫn đến suy thoái đất.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí An ninh châu Phi mới đây nhận thấy rằng các chính sách trang trại hiện tại ở Ghana dường như cũng chỉ là một phản ứng đối với xung đột khan hiếm tài nguyên chứ không thể giải quyết nguyên nhân gốc rễ mâu thuẫn giữa nông dân và người chăn thả gia súc.
Nghiên cứu
Các tác giả của nghiên cứu tiến hành nghiên cứu tại hai trang trại một ở miền Nam và một ở miền Bắc Ghana. Họ đã phỏng vấn những cư dân và những người chăn nuôi du mục ở cả hai trường hợp nghiên cứu này.
Trang trại Keseve, ở quận North Tongu, miền nam Ghana, được thành lập vào năm 2001 để giảm xung đột giữa nông dân trồng lúa và chăn nuôi gia súc. Trên 65% số hộ của quận này sống dựa vào sản xuất nông nghiệp và chăn nuôi. Trang trại hiện có hơn 30.000 con gia súc và đang có kế hoạch thành lập một nhà máy sản xuất sữa. Trang trại thực hành một hệ thống chăn thả mở.
Nghiên cứu điển hình thứ hai là Gushiegu, ở miền bắc bán khô hạn Ghana, nơi chăn nuôi gia súc được coi là giải pháp khả thi cho cuộc xung đột giữa người chăn nuôi và người nông dân. Dự án vẫn chưa bắt đầu nhưng đề xuất là một trang trại không chăn thả, nơi chính phủ cung cấp thức ăn.
Tại Keseve, những người được hỏi nói về những lo ngại về an ninh như nạn trộm cắp gia súc, cũng như khả năng tiếp cận thị trường kém. Thu nhập duy nhất của những người làm công là từ bán sữa và những tác động của biến đổi khí hậu đối với sản xuất sữa là một mối quan tâm lớn.
Nóng, thiếu bóng râm, khan hiếm nước và dịch bệnh là vấn đề lớn đối với gia súc. Và không có diễn đàn nào thảo luận về mối quan tâm của họ. Liên kết xã hội bị giảm sút. Xung đột tiếp tục.
Bên cạnh sự biến đổi khí hậu và các lo ngại về an ninh, việc hợp nhất đất đai có thể khiến việc thành lập một trang trại không khả thi. Quyền đất đai được trao cho tù trưởng, các gia đình và thị tộc. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi các lãnh đạo cấp đất cho các dự án quy mô lớn, các bên khác có thể cho rằng họ không được đền bù công bằng và có thể xảy ra các cuộc đối đầu bạo lực.
Kết quả là quyền sử dụng đất ổn định không được đảm bảo. Điều này cũng đã được báo cáo ở Nigeria, nơi các trang trại chăn nuôi đã thất bại do các vấn đề về quyền sở hữu đất tương tự ngay cả khi đất được nhà nước thu hồi.
Ở Gushiegu có hai loại người chăn nuôi - cư dân và du mục. Họ đổ lỗi cho nhau về các cuộc xung đột, và bị những người nông dân không tin tưởng, những người nhìn nhận tất cả Fulani theo định kiến tiêu cực. Cư dân trong khu vực coi dự án trang trại là sự chuyển giao quyền sở hữu đất và các quyền cho người Fulani.
Một vấn đề khác là chăn gia súc là một nguồn sinh kế và ý nghĩa văn hóa. Việc chăn thả gia súc có thể ảnh hưởng đến quyền tiếp cận của những người chăn nuôi đối với các loại thực phẩm hoang dã và cây thuốc. Và sản xuất sữa - nguồn thu nhập chính của họ - có thể thấp hơn ở các trại chăn nuôi. Vì vậy các hình thức tranh giành tài nguyên thiên nhiên mới có thể nảy sinh giữa những người chăn nuôi tại các trại chăn nuôi.
Mặc dù những thay đổi về môi trường như biến đổi khí hậu đã củng cố xung đột ở Ghana, một lý do khác là sự phân biệt đối xử về bản sắc trong các tương tác chính trị và xã hội. Nhận thức rằng những người chăn nuôi là người di cư và có nguồn gốc dân tộc Fulani dường như khiến cho việc chung sống hòa bình với các cộng đồng địa phương ít có khả năng xảy ra hơn.
Vì vậy, chăn nuôi gia súc là một giải pháp đơn giản. Xung đột nông dân - người chăn thả gia súc không chỉ là vấn đề khan hiếm tài nguyên mà còn dựa trên sự phân biệt danh tính.
Tương lai
Bất chấp những thách thức vừa nêu, các trang trại chăn nuôi có thể giải quyết một số nguyên nhân gây ra xung đột giữa nông dân và người chăn gia súc. Nhưng chúng cũng có thể tạo ra các nguồn xung đột mới. Cần có các cơ cấu hòa giải có thể giúp giải quyết các xung đột xã hội trước khi các chính sách chăn nuôi gia súc được thực hiện trên khắp Tây Phi.
Hòa giải có thể cải thiện sự chung sống hòa bình, điều này cần thiết cho việc vận hành và duy trì trang trại. Điều cần thiết là cần lập ra một diễn đàn nông dân - người chăn thả gia súc quốc gia để nâng cao nhận thức, xây dựng hỗ trợ xã hội và giải quyết các mối quan tâm của mọi người.
