Cuốn sách "Hành trình thám hiểm Đông Dương" ấn hành tại Việt Nam.
Cuốn sách “Hành trình thám hiểm Đông Dương” làm sáng tỏ những điều còn ít người biết về khu vực Đông Dương và sông Mekong cách đây hơn 150 năm. Cuốn sách là công trình khảo cứu đồ sộ, tóm lược toàn bộ thành quả mà phù sa sông Mekong kiến tạo nên suốt nhiều thế kỷ.
“Hành trình thám hiểm Đông Dương” là Báo cáo của Đoàn thám hiểm sông Mekong 1866 - 1868 dưới quyền Trung tá Doudart de Lagrée, gồm 22 chương, bổ sung 309 hình khắc và phụ bản ảnh dựa theo phần lớn các tranh vẽ của L. Delaporte. Đây được xem là tác phẩm nổi bật nhất trong di sản quý giá mà Đại úy Francis Garnier để lại, kể về chuyến viễn du đầy gian nan trắc trở kéo dài suốt hai năm đi xuyên dòng sông Mekong hùng vĩ.
Với lối viết dung dị và khúc chiết, tác phẩm “Hành trình thám hiểm Đông Dương” có thể ví như khối sa bàn chi tiết mô phỏng toàn cảnh lưu vực sông Mekong, vùng nội địa Đông Dương và Nam Trung Hoa vào nửa sau thế kỷ XIX. Không chỉ giới hạn trong mảng khảo cứu địa lý, tác phẩm còn tóm bắt những trải nghiệm sống động của đoàn thám hiểm về đời sống văn hóa của các cộng đồng dân cư trong lưu vực sông Mekong, từ những hỉ nộ ái ố trong đời sống sinh hoạt thường ngày đến các lễ hội dân gian bản địa, những tệ đoan của người bản xứ.
Francis Garnier khám phá dòng sông Mekong với đôi chân háo hức của một nhà thám hiểm cùng đôi mắt nhạy bén của một nhà nhân học. Ngoài việc chắt lọc thông tin từ trải nghiệm của bản thân và của các bạn đồng hành, Francis Garnier còn kết hợp với nền tảng kiến thức sẵn có, và tham khảo, đối chiếu từ nhiều nguồn khác nhau nhằm mang đến cho độc giả cái nhìn rõ nét và trong sáng nhất về tín ngưỡng, tôn giáo của người bản xứ cũng như lịch sử địa phương...
Không quá khi nói rằng, “Hành trình thám hiểm Đông Dương” xứng đáng là một công trình khảo cứu đồ sộ, tóm lược toàn bộ thành quả mà phù sa sông Mekong kiến tạo nên suốt nhiều thế kỷ, bao quát nhiều lĩnh vực như lịch sử, địa lý, địa chất, thiên văn, thủy đạo, nhân chủng, dân tộc, chính trị, tôn giáo, văn minh…
Nhà thám hiểm Francis Garnie.
Francis Garnier (1839 - 1873) là đại úy hải quân và nhà thám hiểm người Pháp. Năm 1863, dưới quyền Đô đốc Charner, Francis Garnier được phái đến Nam kỳ, đảm đương lần lượt các vị trí thanh tra sự vụ bản xứ và quận trưởng Chợ Lớn. Năm 1866, Garnier tham gia trong đoàn thám hiểm dòng sông Mekong huyền bí, nhận sứ mạng tìm kiếm và khai mở tuyến đường thương mại mới giữa Nam Kỳ và miền nam Trung Hoa.
Sau chuyến đi này, Garnier phụ trách tổng hợp và biên soạn một bộ báo cáo về hành trình của đoàn thám hiểm. Từ năm 1870, một phần của bộ báo cáo đã được Garnier cho đăng trên tạp chí Le Tour du Monde, nhưng phải đến năm 1873, bản báo cáo chính thức mới thực sự ra mắt dưới nhan đề Hành trình thám hiểm Đông Dương, do Nhà xuất bản Hachette phát hành. Công trình biên khảo đồ sộ cùng chuyến thám hiểm dòng sông Mekong đã mang lại nhiều vinh quang và danh dự cho Garnier.
Ở Việt Nam, Francis Garnier thường được biết đến là viên quan Pháp đã dùng vũ lực chiếm đóng Bắc kỳ năm 1873. Ngày 21 tháng 12 năm đó, Garnier bị quân Cờ Đen phục kích và giết chết ở ngoại thành Hà Nội.
Ngay từ buổi đầu binh nghiệp, Francis Garnier đã ấp ủ ý tưởng khai mở tuyến đường thương mại giữa Nam kỳ và miền nam Trung Hoa. Sau nhiều lần cố công vận động, ý tưởng đột phá ấy cuối cùng được thỏa nguyện, một đoàn thám hiểm được thành lập, các thành viên chính ngoài Francis Garnier còn có: Trung tá Doudart de Lagrée (1823 - 1868) trong vai trò trưởng đoàn; Clovis Thorel (1833 - 1911), bác sỹ kiêm nhà thực vật học; Louis Delaporte (1842 - 1925), nghệ sỹ đa tài, người vẽ lại rất nhiều danh lam thắng cảnh trên suốt hành trình; Lucien Joubert (1832 - 1893), bác sỹ và chuyên viên địa chất; Louis de Carné (1844 - 1870), tùy viên ngoại giao.
Ngày 5/6/1866, đoàn thám hiểm cùng nhóm hộ tống và quân trang vật dụng rời bến cảng Sài Gòn, lên đường thực hiện sứ mệnh gian khổ, hiểm nguy bậc nhất, tại một vùng đất kỳ bí, hoang sơ bậc nhất: Lưu vực sông Mekong. Ngày 29/6/1868, đoàn thám hiểm về lại bến cảng Sài Gòn, hoàn thành lộ trình dài gần mười ngàn cây số, vén mở bức màn bí ẩn bao thế kỷ nay vẫn phủ trùm lên khu vực thung lũng sông Mekong và nội địa Đông Dương. Ít lâu sau, Garnier trở về mẫu quốc, đang chuyên tâm viết tường trình cho chuyến hành trình vạn lý thì Chiến tranh Pháp - Phổ bùng nổ, Paris bị vây hãm. Francis Garnier trở lại cầm súng, trực tiếp chỉ huy phòng thủ tại điểm nóng pháo kích Montrouge và lập được chiến công.
“Hành trình thám hiểm Đông Dương” là cuốn sách đầu tiên của Francis Garnier được xuất bản tại Việt Nam, với bản dịch của dịch giả Nguyễn Minh. Đây là cuốn sách thứ ba trong Tủ sách Đông Dương do Đông A xuất bản.
Ấn bản “Hành trình thám hiểm Đông Dương” do Đông A phát hành được thực hiện theo nội dung đăng trên tạp chí Le Tour du Monde, ngoài ra còn tham khảo ấn bản 1885 do Léon Garnier thực hiện, với 309 bức hình khắc kèm thêm phụ bản ảnh. Cuối sách, Đông A thực hiện phần chỉ mục dựa theo bản in năm 1873, có bổ sung thêm một số mục từ có liên hệ đến Việt Nam, nhằm giúp bạn đọc thuận tiện trong việc tra cứu. Một số mục từ sẽ được ghi kèm tên phiên âm Hán - Việt hoặc tên thông dụng hiện nay, bên cạnh tên theo bản tiếng Pháp. Sách tặng kèm Bản đồ toàn cảnh Đông Dương, theo kết quả khảo sát của đoàn thám hiểm Pháp, được lập bởi Francis Garnier năm 1873, kích thước 40 x 63cm.
Cuốn sách “Hành trình thám hiểm Đông Dương” còn có sự đóng góp của một người là Louis Delaporte (1842 - 1925) là thành viên của đoàn thám hiểm sông Mekong, tác giả của chương V trong ấn phẩm. Trong chuyến viễn du trên dòng Mekong huyền bí, khi có cơ hội, Louis Delaporte đã tự mình thực hiện một vài cuộc khám phá riêng, thu thập được nhiều thông tin về phong tục tập quán địa phương, bổ túc cho bản sơ thảo về vùng Hạ Lào của Francis Garnier.
Là một họa sỹ tài năng, Louis Delaporte đã vẽ phác thảo rất nhiều bức tranh về phong cảnh, di tích, công trình kiến trúc và đời sống sinh hoạt của người dân xung quanh dòng sông Mekong. Phần lớn các hình minh họa khắc gỗ trong cuốn sách “Hành trình thám hiểm Đông Dương” đều dựa trên các bức tranh của ông.
