Nghề làm hương ở xã Bảo Khê đã tồn tại từ hàng trăm năm nay, được lưu truyền từ đời này qua đời khác. Cả xã hiện có 200 hộ làm nghề nhưng tập trung chủ yếu ở thôn Cao (hay còn gọi là Cao Thôn).
Tục truyền, từ xa xưa, bà Đào Thị Khương, người con gái Cao Thôn tài sắc lấy chồng bên Trung Quốc đã học được nghề làm hương. Trở về quê hương, bà đã truyền lại nghề cho dân làng. Đến nay, hương xạ thôn Cao vẫn giữ được những nét đặc trưng riêng, không thể lẫn so với các làng hương khác.
Về Cao Thôn những ngày giáp tết, đâu đâu cũng thấy cảnh người dân tất bật làm hương. Hương để khắp nhà, hương tràn ra ngõ, mọi không gian đều được tận dụng để làm hương, phơi hương.
Theo những người dân nơi đây, hương được SX quanh năm nhưng thời vụ làm hương đông nhất là hai tháng giáp Tết Nguyên đán. Sản phẩm chủ yếu là hương vòng, hương nén và hương sào.
Nguyên liệu chủ yếu để làm hương là dây keo. Dây keo được nghiền thành bột sau đó trộn lẫn với các loại thảo mộc như quế, hồi, huỳnh đàn, nhục đậu, đại hoàng, cam thảo, hắc hương… để tạo mùi thơm. Trong mỗi nén hương có tới vài chục vị thuốc Bắc. Muốn pha chế nguyên liệu làm hương trước hết phải học cách nhận biết các vị thuốc. Cũng tùy vào cách pha chế mà cho ra loại hương với mùi thơm khác nhau.
Mỗi cơ sở SX hương ở Cao Thôn đều giữ cho mình một bí quyết riêng về cách pha chế. Nhưng, tất cả đều tâm niệm rằng, nghề làm hương cũng như nghề bốc thuốc, đức tính cẩn thận phải đặt lên hàng đầu.
Hương xạ Cao Thôn có mùi thơm nhẹ, phảng phất lâu nên rất được ưa chuộng. Hương được xuất đi nhiều nơi trên cả nước nhưng tiêu thụ mạnh nhất là các tỉnh thành phía Bắc.
Các công đoạn từ pha chế, se, nén giờ đây đều có sự tham gia của máy móc. Chị Nguyễn Thị Hà cho biết trước đây làm thủ công, vừa vất vả mà năng suất lại không cao, sản phẩm làm ra không đủ đáp ứng thị trường. Một mình chị ngồi máy từ 7 giờ sáng đến 1 giờ chiều làm được khoảng vạn rưỡi que hương, năng suất gấp hàng chục lần làm tay.
Nén hương làm xong được phơi nắng trên những chiếc phên. Hương phơi khô sẽ có màu sắc đẹp mắt mà vẫn giữ được mùi thơm. Muốn hương đậu tàn (khi cháy xong, tàn hương có vòng uốn quanh) cần phơi nắng cả một ngày, nắng già mà không quá gắt. Nếu đang phơi, trời đổ mưa thì coi như hỏng, dù hong hay sấy cũng mất đi mùi hương.
“Nghề làm hương là nghề tâm linh, người thợ phải có cái tâm. Làm ẩu, làm giả là có tội, có lỗi với nghề”, ông Nguyễn Ngọc Tuấn, một chủ cơ sở SX cho biết. Bởi vậy, trước mỗi mẻ hương, ông đều cẩn thận kiểm tra từ mùi thơm đến độ bén lửa sao cho khi đến tay người tiêu dùng, hương có chất lượng tốt nhất.
Đáp ứng nhu cầu thị trường, nhất là trong dịp Tết Nguyên đán, nhiều cơ sở đang không ngừng nâng cao chất lượng, cải tiến mẫu mã, đưa thương hiệu hương xạ Cao Thôn đến gần hơn với người tiêu dùng.
