Giáo viên ở Hoa Kỳ là một nghề vất vả (Ảnh minh họa).
Khoảng 1/6 số giáo viên ở Hoa Kỳ phải đi làm thêm. Năm 2022 thống kê giáo dục cho thấy 17% số giáo viên ở Hoa Kỳ phải làm thêm một việc nữa bên ngoài trường để tăng thu nhập. Bài này điểm vài nét về đời sống giáo viên và những việc giáo viên ở Hoa Kỳ có thể làm thêm.
Giáo viên ở Hoa Kỳ là một nghề vất vả. Ngoài cả ngày ở trường, họ còn phải đem việc về nhà, làm nhiều giờ hơn là những gì nói trong hợp đồng. Giáo sư, giảng viên Đại học cũng thường làm quá giờ mặc dù trong giấy báo việc đầu mỗi học kỳ, số phần trăm thời gian cho từng khoản giảng dạy, nghiên cứu, phục vụ, tất cả cộng lại chỉ được ghi đúng 100%, bất kể có làm nhiều hơn đến đâu đi nữa.
Lương thưởng giáo viên không thuộc loại khá. Nhiều người còn nói trên diễn đàn giáo chức là so với công việc, đồng lương của họ như trò đùa (a joke). Trung tâm Thống kê Giáo dục Quốc gia (National Center for Education Statistics NCES) cho thấy khoảng 300.000 số giáo viên K-12 (từ lớp 1 đến lớp 12) ở Hoa Kỳ ồ ạt bỏ việc trong vòng 2 năm, từ 2/2020 đến 5/2022. Đây là thời kỳ dịch Covid-19.
Giáo viên có hai, ba con mà gia đình chỉ một người đi làm, cuộc sống không dễ dàng gì. Sau khi trừ thuế má, tiền quỹ hưu, các loại bảo hiểm sức khỏe kể cả bảo hiểm khi bị đau ốm nghỉ dài hạn, tiền đậu xe, tiền phí hội viên nghiệp đoàn lao động..., số còn lại đem về nhà thì cũng đến một nửa hay hơn là trả tiền nhà, tiền nợ mua xe.
Theo tính toán chung, đồng lương đủ sống nghĩa là tiền nhà chỉ bằng 1/3 số tiền lương đem về mỗi tháng, nhưng thực tế thì nhiều gia đình trả đến một nửa. Những chi tiêu còn lại tất tật gói gọn trong một nửa kia. Vì vậy họ thường chi tiêu theo kế hoạch và tiết kiệm. Đi chợ mua thức ăn cũng tìm những món hàng tuần đó bán khuyến mãi.
Một số giáo viên kiếm việc làm để tăng thu nhập thêm, có khi cho những khoản lớn phải tiêu đột xuất nào đó. Họ thường làm trong mùa hè khi nhà trường đóng cửa, kiếm được trung bình khoảng 7% thu nhập trong năm. Việc làm thêm lai rai trong năm kiếm thêm được khoảng 9% thu nhập nữa (số liệu từ NCES). Trong số giáo viên làm thêm, nam và người trẻ đông hơn nữ và người có tuổi.
Giáo viên có được đình công, đòi tăng lương không? Ở Hoa Kỳ một số nghề không có quyền đình công, như nghề cảnh sát, nhân viên cứu hoả. Y tá chỉ được đình công nếu không ảnh hưởng trực tiếp đến bệnh nhân. Giáo viên được cho phép đình công ở 12 tiểu bang (với một số điều kiện), và ở 35 tiểu bang giáo viên không được đình công (khi ký hợp đồng đã cam kết điều này). Các tiểu bang còn lại thì luật không rõ ràng về quyền đình công.
Giáo viên khi cần làm thêm có thể làm việc gì trong khi ở Mỹ nhà trường không tổ chức dạy hè và thu tiền? Trang web của Hội giáo viên Hoa Kỳ, đại diện cho 3 triệu giáo viên, có bài chia sẻ 50 công việc thầy cô có thể làm để tăng thu nhập, trong đó có cả việc “dạy kèm, dạy thêm”. Đó là việc kèm cá nhân (tutor) cho các môn thi quốc gia. Hai môn thi quan trọng nhất là Scholastic Aptitude Test (SAT) và American College Testing (ACT). Đây là hai môn thi dành cho các học sinh trung học muốn xin vào Đại học, và kết quả điểm thi được các trường đại học trên toàn quốc chấp nhận.
Các em có thể bắt đầu thi ngay từ lớp 11 nếu thấy đủ kiến thức, không cần chờ đến lớp 12. Không đạt thì có kinh nghiệm để chuẩn bị thêm cho các lần thi sau. Thi SAT thường gồm ba phần chính là Đọc có phê phán (critical reading), Toán, và Kỹ năng viết (writing skill). Không có điểm chuẩn nhưng học sinh cố đạt ít nhất 1.200 điểm. Môn ACT thường gồm tiếng Anh (tức môn Văn), Toán, Khoa học, và Kỹ năng đọc. Học sinh cố gắng đạt ít nhất 20-21 điểm.
Giáo viên thả sức dạy kèm các môn này, chuẩn bị cho học sinh thi, song yêu cầu quan trọng nhất là bản thân giáo viên đó không được tham gia vào việc ra đề hoặc chấm thi (đề thi do Hội đồng Đại học “College Board”, một tổ chức tư nhân không lợi nhuận, ra và điều hành việc chấm). Những buổi dạy kèm này thường là ở nơi công cộng như thư viện yên tĩnh hoặc ở nhà học sinh, và luôn luôn có người lớn hiện diện quanh đó.
Họ không dạy ở nhà riêng vì phải bảo đảm mua bảo hiểm cho cả người học ở đó, nhưng cái chính là bất kỳ có tai tiếng gì xảy ra, như quấy rối tình dục, thì người giáo viên rất khó cãi, vì đó là tư gia của họ. Những giờ dạy kèm này học phí có thể từ 20 đô la đến 100 đô la mỗi giờ tùy môn học, tuỳ địa phương và uy tín người dạy. Song không phải ai cũng có khả năng dạy hoặc muốn kèm thêm các môn thi này. Còn các môn khác thì sao?
Mỗi tiểu bang có những luật lệ riêng. Trong mỗi tiểu bang, mỗi quận hạt lại có thêm những chi tiết riêng quy định việc giáo viên dạy thêm. Tuy nhiên, tìm đỏ con mắt cũng không thấy ở bất kỳ đâu cho phép giáo viên dạy học sinh trên lớp của chính mình để kiếm tiền thêm.
Nhiều nơi còn cấm giáo viên không được dạy cho học sinh của trường mình mặc dù học sinh ấy không học trực tiếp với giáo viên dạy thêm ấy. Ủy ban về Đạo đức của Florida (Florida Commission on Ethics) quy định rõ về luật “conflict of interests” (mâu thuẫn quyền lợi) như sau: nghiêm cấm giáo viên hoặc huấn luyện viên trường công lập dạy thêm hay phụ đạo học sinh đang học trong lớp hay trong nhóm của mình để thu tiền riêng (A public school teacher or coach is not prohibited from privately tutoring or providing supplemental instruction to public school students, or from offering private summer programs to students, PROVIDED THAT the students tutored/instructed or offered the programs are not students in/on the teacher's or coach's classes, group instruction, sports tryouts, or sports team, at the time of the tutoring/instruction or offer.1 CEO 04-17, CEO 08-15, and CEO 10-15 are referenced).
Nếu giáo viên kèm miễn phí thì không có ai cấm cản. Còn nếu dạy chính học sinh mình để thu tiền thì ngoài việc coi thường đạo đức trầm trọng, còn vi phạm nguyên tắc “mâu thuẫn quyền lợi” (a conflict of interests) nói ở trên. Nguyên tắc này đặt ra để chống tham nhũng, lạm quyền, bất công, và áp dụng bao trùm tất cả mọi phương diện, ngành nghề, dân sự cũng như trong chính quyền.
Nếu không dạy kèm học sinh những môn thi quốc gia như nói ở trên, thì giáo viên có thể làm những việc gì? Vì giáo viên thường là dạy cả ngày ở trường, soạn chấm bài buổi tối, chăm lo cho gia đình và bản thân, họ chỉ còn cuối tuần nếu muốn làm thêm.
Trang mạng “We are Teachers”, là cộng đồng rất mạnh của hơn 3 triệu giáo viên Hoa Kỳ, có bài chia sẻ 50 công việc hợp pháp (ligit side jobs) giáo viên có thể làm để thêm thu nhập. Trong tất cả 50 công việc này, tuyệt nhiên không có việc dạy thêm hay kèm thêm cho học sinh của chính mình.
Những công việc thường được ưa thích là kèm tiếng Anh qua mạng cho trẻ em Trung Quốc, cố vấn cho một số hoạt động ngoại khoá ở các trường, làm trang mạng riêng và kêu gọi quảng cáo. Tiếp đến trên danh sách là những việc giữ trẻ, dắt chó, giúp việc nhà (người Việt gọi là ô sin). Vâng, quý vị không đọc nhầm đâu.
Nhiều người nuôi chó nhưng đi làm sớm hoặc về muộn nên không dắt chó hàng ngày đi ra ngoài vệ sinh và giải toả yêu cầu bản năng đánh hơi của chó được. Hoặc khi họ vì công việc phải đi xa quá một ngày, như bản thân người viết, cần người đến nhà trông chó mèo giúp, dọn vệ sinh cho chúng, cho ăn, cho uống thuốc nếu cần, cho ra ngoài...
Những vợ chồng có con nhỏ dưới 12 tuổi, một tối nào đó muốn ra ngoài xem phim, đi ăn tiệm hoặc cuối tuần đi chơi xa với nhau thì cần người trông trẻ. Những người già yếu cần người giúp đi chợ, quét dọn hoặc nấu ăn mỗi tuần. Rồi những việc như shipper, đi phát thức ăn hoặc sản phẩm tận nhà (Amazon đã huy động rất nhiều người làm thêm việc này bán thời gian), hay làm vườn, cắt cỏ cho những người có nhu cầu.
Nếu không muốn làm thêm mà có thể thu gọn đồ đạc trong nhà lại, người ta cho thuê một góc nhà cho những người cần gửi tạm đồ đạc ở đó vì di chuyển hoặc chưa thuê được chỗ mới, thay vì phải đi thuê nguyên một phòng ở những nơi chuyên cho thuê kho chứa đồ đạc. Giáo viên cũng có thể dồn các phòng trong nhà lại để chừa ra một phòng trống, cho thuê ngắn hạn cho những người khách nhỡ đường, như trên mạng lưới airbnb. Thậm chí họ kiếm thêm chút tiền bằng việc bán bớt những thứ không cần thiết trong nhà.
Garage sale là một “đặc sản” của Bắc Mỹ. Mùa hè cuối tuần, không hiếm những sân nhà hay trước cửa garage bày la liệt các đồ đạc chủ nhà không dùng đến, từ quần áo giày dép đến bàn ghế xoong nồi, đồ chơi trẻ em, tách chén, khung tranh, chậu hoa, bình hoa, máy cắt cỏ... Thậm chí thi thoảng người thích sưu tầm tìm được một ít “đồ cổ” với giá cực rẻ nữa.
Tóm lại, giáo viên ở Hoa Kỳ không phải ai cũng sống được dư dả, thong thả như nhiều người nghĩ. Họ cũng cần tính toán, tiết kiệm và phải làm thêm những công việc mà nhiều người Việt có khi còn thấy xấu hổ khi nghĩ đến, hoặc thậm chí tự ái, tức giận khi ai đó mách cho họ làm để kiếm thêm thu nhập.
