Kiev đối mặt hiểm họa "kiêu binh" Azov

“Tôi chẳng có gì phải chống lại những người dân tộc chủ nghĩa ở Nga cả,” Dmitry nói trong khi chiếc xe tải hạng nhẹ chở phóng viên The Guardian và anh ta cùng với khẩu súng máy cắm sau xe phóng vút đi trong màn đêm đen ở thành phố Mariupol. “Ngay cả ông Putin cũng đâu phải là người Nga, ông ấy là dân Do Thái đó.”

Dmitry là cái tên mà người này tự đặt ra không phải là tên thật, vốn là một dân chính gốc vùng đông Ukraine này. Dmitry tham gia vào Tiểu đoàn Azov, một nhóm người tự lập ra và chiến đấu một cách tình nguyện cũng như nhiều đội quân tình nguyện khác tồn tại song hành với quân đội chính quy của Ukraine ở vùng chiến sự miền Đông.

Tuy nhiên, khác với những đội quân khác, Azov có nhiều thành tích chiến đấu trên trận tuyến của Ukraine chống lại những người ly khai thân Nga và đã trở nên nổi tiếng với sự gan lỳ không hề biết sợ trong chiến đấu.

Họ, Azov hay những tiểu đoàn tình nguyện khác có thể là những đội quân mạnh nhất và đáng tin cậy nhất của Ukraine trên chiến trường nhưng ngày càng có nhiều người tỏ ra lo ngại rằng khi cuộc xung đội ở miền Đông kết thúc, không biết chừng họ lại trở thành mối đe dọa lớn nhất cho chính quyền của Ukraine, thậm chí cho cả đất nước Ukraine này.

Những người lo sợ cho điều đó hẳn là có lý do vì Azov đang có những thành viên mang tư tưởng cực tả, và thậm chí có cả xu hướng của những kẻ phát xít kiểu mới.

Dmitry nói mình không phải là phát xít nhưng lại hết lời ca tụng Hitler như một nhà lãnh đạo quân sự tài ba và ngờ vực cả sự kiện Holocaust, một thảm họa trong lịch sử nhân loại đã được ghi nhận là cuộc tàn sát chủng tộc đẫm máu nhất đối với 6 triệu người Do Thái và nhiều nhóm thiểu số khác ở châu Âu và Bắc Phi trong Thế chiến thứ hai do phát xít Đức và các nước cùng phe gây ra.

Vậy mà Dmitry còn không tin rằng sự kiện đó chưa bao giờ xảy ra. Không phải ai trong tiểu đoàn Azov cũng suy nghĩ như Dmitry nhưng qua một tuần ở cùng với họ, phóng viên The Guardian cũng đã có dịp nói chuyện với mấy chục tay súng và nhiều lần tham gia vào các chuyến đi thực hiện sứ mệnh của họ trong và xung quanh khu vực thành phố cảng chiến lược Mariupol, và phát hiện ra rằng có nhiều người còn có những quan điểm chính trị đáng lo ngại khi đa phần đều có xu hướng muốn “đưa chiến tranh về Kiev” sau khi cuộc chiến ở miền Đông kết thúc.

Biểu tượng của Azov nhìn giống như hình chữ thập ác của Đức quốc xã mặc dù họ vẫn bảo đó chẳng qua chỉ là chữ N và I đặt chéo lên nhau, để thể hiện cho những từ viết tắt National (N) Idea (I) (Ý tưởng Dân tộc).

Nhiều người trong Azov có quan hệ với các nhóm phát xít kiểu mới. Vậy thì họ có phải là những người phát xít kiểu mới không? Những chiến binh Azov cười và lắc đầu, tuy nhiên không đưa ra được phản biện nào thuyết phục. “Đương nhiên là không, đấy là những điều người ta dựng lên thôi, chỉ là vì có nhiều người họ quan tâm đến những huyền thoại Bắc Âu mà thôi.” Nếu không phải thì quan điểm chính trị của họ là gì? Một người nói: “Tôi là người theo trường phái quốc gia xã hội chủ nghĩa” (Đức quốc xã trước là Đảng Công nhân Đức Quốc gia Xã hội chủ nghĩa).

Vậy còn những hình xăm chữ thập ngoặc được nhìn thấy ở ít nhất trên một người tại căn cứ của Azov. “Chữ thập ngoặc không liên quan đến phát xít, chỉ là biểu tượng mặt trời cổ đại thôi.”

Azov lôi kéo được những tình nguyện viên cực tả đến từ nước ngoài như Mikael Skillt, một người Thụy Điển năm nay 37 tuổi, ngày trước được học bắn tỉa trong quân đội Thụy Điển. Anh này tự gọi mình là một người theo chủ nghĩa dân tộc sắc tộc (dân tộc phân chia theo sắc tộc) chiến đấu trên tuyến đầu cho Azov.

Không phủ nhận là có những thành phần như thế ở Ukraine nhưng việc Nga tuyên truyền rằng “chính quyền quân sự phát xít” Kiev muốn loại bỏ những người nói tiếng Nga khỏi miền đông Ukraine là thổi phồng vì Azov chỉ là một nhóm nhỏ trong số nhiều lực lượng đang tồn tại ở Ukraine và cho dù những quan điểm của họ không hay ho gì thì họ cũng không phải là những người chống Nga. Thực tế là trong Tiểu đoàn Azov ngôn ngữ chính để giao tiếp vẫn là tiếng Nga. Trong đó có nhiều người sử dụng tiếng Nga như là ngôn ngữ hàng đầu trong số những thứ tiếng được sử dụng ở đây.

Thật ra mà nói, những gì mà những người trong đội quân Azov nói ra cũng không khác là mấy so với quan điểm của những người dân tộc chủ nghĩa gốc Nga có tư tưởng mới hiện đang chiến đấu theo phe ly khai.

Trong Tiểu đoàn Azov còn có cả một chiến sĩ tình nguyện người Nga 30 tuổi đến từ thành phố Saint Petersburg.

Trong câu chuyện với tay súng này, anh ta từ chối nêu tên. Người này có những đánh giá tích cực về các tư lệnh của quân “nổi dậy” người Nga, đặc biệt là đối với Igor Strelkov, một cựu nhân viên tình báo FSB có đam mê tái hiện lại những khung cảnh quân sự ngày trước và tự coi mình như là một chiến sĩ của Nga hoàng.

“Ông ấy muốn làm sống lại một nước Nga vĩ đại,” anh này nói, “nhưng ông ấy chỉ là một con tốt trong ván cờ của Putin” và không quên mơ ước một ngày nào đó Nga sẽ có một sự kiện “Maidan” mãnh liệt, yêu nước của riêng mình. (Maidan lấy từ Majdan Nesaleschnosti, là Quảng trường Độc lập ở Kiev nơi đây từng diễn ra các cuộc biểu tình lớn tự phát rầm rộ, dẫn đến những sự kiện lịch sử của nước này như Cách mạng Cam hay Cách mạng Ukraine 2014).

Một chiều nọ, phóng viên Guardian đi cùng với một nhóm các chiến binh Azov để trao những thùng đạn cho lính biên phòng Ukraine. Trước đây trong một đợt pháo kích ngoài thành phố Mariupol, một nhóm quân Azov đã được lính biên phòng Ukraine đến cứu giúp và lần này những thùng đạn trở lại đó như một lời cám ơn.

“Cái gì ở trong cuộc chiến này cũng là dựa trên quan hệ cá nhân cả; Kiev chẳng làm cái gì hết,” anh lính người Nga này nói, trong khi chiếc xe dân sự nhãn hiệu Chevrolet vẫn lao nhanh đến một trạm kiểm soát. Đó là một chiếc xe chở đầy các thùng đạn và các bệ phóng RPG (một loại súng phản lực chống tăng nhỏ dùng cho cá nhân, cầm tay hoặc vác vai) với một chiếc cửa sổ đã từng bị đạn bắn trong một lần giao tranh gần đây.

"Kiểu ở đây là phải như vậy. Anh dám đến một điểm nóng thì họ mới thấy anh thực sự dũng cảm. Đến rồi thì trao đổi số điện thoại để lần sau để còn gọi nhau giúp đỡ. Nếu đánh bằng pháo kích mà anh gọi điện cho một viên tướng để 3 tiếng sau mới được trợ giúp thì anh đã chết rồi. Chẳng thà anh gọi cho một viên đại úy hoặc thiếu tá chỉ huy một tiểu đoàn pháo cối thì có khi họ sẽ giúp được anh luôn. Chúng tôi là quân Azov và họ hiểu rằng nếu họ cần thì chúng tôi sẽ ở đó cùng họ."

“Chúng tôi, Azov và những đội quân tình nguyện khác, chúng tôi vẫn coi những tư lệnh và tướng lĩnh ở Kiev phải chịu trách nhiệm đối với những tổn thật của quân đội Ukraine trong những tuần qua, đặc biệt là cuộc rút quân khỏi bất hạnh khỏi Ilovaysk, họ đáng bị khinh bỉ.”

"Tướng lĩnh như những ông chịu trách nhiệm trong vụ Ilovaysk đáng bị bỏ tù vì tội phản quốc,” chiến binh Thụy Điển Skillt nói. “Rồi sẽ có máu chảy đầu rơi là cái chắc chắn vì tôi nghĩ sẽ có một sự tranh giành quyền lực.”

“Lực lượng vũ trang Ukraine là những con hổ bị con cừu nó dẫn dắt,” Dmitry nói và chỉ có điều tình hình này đã kéo dài quá lâu nên cái đà này sẽ còn tiếp diễn. Khi có nhiều binh lính trẻ có vũ trang, dạn dày chiến đấu lại có tâm lý uất ức sẵn trong lòng quay trở về từ chiến trường thì nếu so sánh với cái chuyện máu chảy đầu rơi vẫn còn là nhẹ.

“Ukraine cần có một độc tài mạnh nắm quyền để phải đổ nhiều máu nhưng thống nhất được đất nước trong tiến trình này.”

Có nhiều người trong đội quân Azov mà The Guardian nói chuyện cùng đều có quan điểm này, nó khác xa với động cơ ban đầu dẫn đến những cuộc biểu tình phản đối ở Kiev để ủng hộ cho những lý tưởng và chế độ dân chủ của châu Âu.

Tay súng tình nguyện người Nga chiến đấu cho Azov cho rằng Ukraine cần “một chế độ độc tài quân sự nắm quyền để hạn chế các quyền dân sự của người dân trong một thời gian nhưng việc đó sẽ giúp ổn định lại trật tự và thống nhất đất nước.”

Tính kỷ luật này cũng có thể thấy rõ trong đội quân Azov. Ở đây người ta tuyệt đối nghiêm cấm việc uống rượu. Một tay súng hãnh diện kể lại: “Đã có lần một người say xỉn đã bị chỉ huy đánh vào mặt và chân đến mức không còn nhúc nhích được, sau đó thì bị đuổi.”

Những chuyện đánh đập đó cũng không chỉ có ở Azov. Gần đây nhiều vụ việc liên quan đến các tiểu đoàn tình nguyện khác đã bị phơi bày. Tuần vừa rồi, Tổ chức Ân xá Quốc tế đã lên tiếng kêu gọi chính quyền Ukraine điều tra về những vụ lạm dụng quyền con người và khả năng xảy ra những vụ hành quyết ở nhóm chiến đấu tình nguyện khác có tên Aidar.

Tổng thư ký Ân xá Quốc tế Salil Shetty đã phát biểu ở Kiev rằng “không ngăn chặn được hành vi lạm dụng quyền con người và những tội ác chiến tranh dường như đã xảy ra của các nhóm chiến đấu tình nguyện thì khả năng sẽ còn làm sâu sắc thêm sự căng thẳng ở khu vực miền Đông và sẽ phá hủy những ý định mở rộng việc củng cố và duy trì pháp quyền mà chính quyền mới Ukraine từng tuyên bố”.

Những chiến binh Azov đã từng nói với phóng viên về mong muốn của một “cuộc cách mạng mới” ở Ukraine để dựng lên một nhà lãnh đạo quân sự quyết đoán hơn và mặc dù có nhiều người trong số họ muốn đưa bạo lực đến Kiev sau khi chiến tranh kết thúc ở miền Đông Ukraine, họ vẫn nhận được tài lực và trợ giúp của Thống đốc vùng Donetsk, một người lão luyện về chính trị như Serhiy Taruta.

Trợ lý Alex Kovzhun của vị Thống đốc Taruta vẫn khăng khăng khẳng định những quan điểm chính trị của các thành viên cá lẻ trong Azov chưa thành vấn đề, cũng như biểu tượng của nhóm này không có ngầm ý gì liên quan đến Đức quốc xã.

"Quan điểm của một số người bọn họ là chuyện cá nhân thôi, miễn sao là họ không có vi phạm luật. Biểu tượng đó không phải là biểu tượng Đức quốc xã. Cứ tin tôi đi – gia đình tôi cũng có vài người chết trong các trại tập trung rồi nên cái gì mà liên quan đến Đức quốc xã là tôi thính lắm."

Không chỉ có những nhiệm vụ trên chiến trường, đội quân Azov còn đóng vai trò như một đơn vị cảnh sát. Chỉ huy trung đội với bí danh Kirt còn đưa phóng viên Guardian đi tuần đêm ở vùng ngoại ô thành phố Mariupol và các làng xung quanh vùng chiến tuyến. Kirt là người đam mê lịch sử thời trung cổ, đã từng tham gia vào những hoạt động tái hiện trận đánh của người Viking (một dân tộc vừa là lái buôn kiêm cướp biển ở vùng Bắc Âu thế kỷ 8-11) và từng điều hành hẳn một công ty tour du lịch ở Thái Lan. Trở về miền Đông Ukraine, Kirt đã gia nhập Azov.

Trong vai trò vừa là những tay súng đi săn lùng quân ly khai, vừa là cảnh sát giữa trật tự của thành phố, dường như không có luật lệ nào có thể kìm giữ được họ. Cứ mỗi đoàn gồm 3 xe trang bị toàn vũ khí hạng nặng, khi màn đêm buông xuống những con người này lại bắt đầu khởi hành trên các con đường trải nhựa lồi lõm chạy ra ngoại vi thành phố Mariupol. Một lúc sau, đoàn xe bắt gặp một chiếc xe con đỗ bên lề đường, họ thấy có vẻ khả nghi.

Lập tức các chiến binh lao ra từ hai chiếc xe đi đầu và ập tới chiếc xe chĩa súng vào trong. Một người đàn ông hoảng hốt lật đật bước ra từ ghế sau, tiếp đó phụ nữ ngẩn ngơ xuất hiện cùng với một điếu thuốc hút dở, đưa tay vuốt vuốt mái tóc. Sau khi kiểm tra giấy tờ và lục soát kỹ càng chiếc xe này, các tay súng Azov nói lời xin lỗi.

Khi nhóm tiến gần lại khu vực chiến tuyến, Kirt và những người khác đưa ống nhòm ra quan sát về phía xa chân trời trong sự cảnh giác với những tay bắn tỉa và quân ly khai. Lát sau, họ tia thấy một chiếc xe jeep khả nghi đỗ trên bãi biển. Quét ống nhòm ra biển để tìm xem liệu có phải đang có tàu tiếp viện ngoài khơi hay không. Cuối cùng hóa ra là một đám phụ nữ đang vui chơi trên bãi biển, họ uống rượu vang sủi từ những chiếc cốc nhựa.

Không hẳn là biên chế trong quân đội nhưng Azov lại đóng vai trò như là một lực lượng cảnh sát đặc biệt một cách chính thức. Người ta đang bàn luận về việc có khả năng Azov và những đội quân tình nguyện khác có thể sẽ được sáp nhập vào quân đội Ukraine hay những lực lượng đặc biệt sau khi xung đột kết thúc.

Một số người muốn nhìn thấy Ukraine phải thật khác trong một tương lai không xa và mặc dù họ chỉ là một thiểu số ít ỏi so với cả Ukraine nhưng họ lại có vũ khí.