Hiện nay, nông sản ở nước ta với các cây công nghiệp lâu năm truyền thống như cà phê, cao su đang gặp khó khăn về thị trường do cung vượt quá cầu, nhu cầu bức thiết phải tìm ra cây gì thay thế có hiệu quả kinh tế cao hơn, có thị trường đầu ra ổn định. Cây Mắc ca là lựa chọn thích hợp sau 20 năm nghiên cứu khảo nghiệm, vùng đất hứa cho cây Mắc ca Việt Nam đã được xác định là các vùng Tây Nguyên và Tây Bắc.
CÂY CHỦ LỰC TRIỂN VỌNG CHO TÂY NGUYÊN, TÂY BẮC
Nguồn gốc: Mắc ca (tên quốc tế: Macadamia, thuộc họ Proteaceae với 2 loài là vỏ trơn - Maccadamia integriflia – hoa trắng và loài vỏ nháp Maccadamia tetraphylla – hoa tím phớt hiện đang được phát triển tại Việt Nam. Mắc ca có lá xanh quanh năm có tuổi khai thác kinh tế 40 – 60 năm (tuối thọ đến 100 năm), Mắc ca là cây thân gỗ, cao trên 15 m, vân gỗ đẹp, có quả hạch với hạt vỏ cứng, ăn có vị thơm bùi, béo ngậy hấp dẫn, xuất xử từ Bang Qeensland (Úc). Sau 100 năm thế giới đã phát triển được 80 ngàn ha (đứng đầu là Úc, sau đó là Nam Phi, Mỹ…).
Giá trị kinh tế: Quả Mắc ca có thành phần ăn chủ yếu của hạt là nhân với tỷ lệ 30 – 40%, có tỷ lệ dầu béo (đa số là dầu rất quý – dầu béo không no Omega3, 6,7, không để lại Cholecterol) chiếm tới 78% - cao nhất trong các loại cây có dầu (hạnh nhân 51%, điều – 47%, lạc 44,8%), Nhân hạt còn chứa đường 10%, đạm(protein) 9,2%, nhiều vitamin, chất khoáng có ích như: Kali 0,37%, Phôt-pho 0,17%, Ma-nhê 0,12%, vì thế Mắc ca là nguyên liệu đa dạng cho các ngành chế biến bánh kẹo, thực phẩm, mỹ phẩm cao cấp (kem dưỡng da, chống nắng), là thức ăn phù hợp cho các lứa tuổi từ người già tới trẻ em, tốt cho người ăn kiêng, tiểu đường, huyết áp..
Hiện nay từ quả Mắc ca có thể chế biến ra với sản lượng 42 ngàn tấn nhân hạt khô, dự báo đến năm 2020 nhu cầu cần tới 230 ngàn tấn, như vậy mới đáp ứng 20% nhu cầu của thế giới. Tại Việt Nam trồng cây ghép năm thứ 3 đã bất đầu bói quả, năng suất tại năm thứ 5 đã đạt 5 kg/cây, năm thứ 10 đạt 20 kg/cây cao gấp đôi tại chính xuất xứ tại Úc.
Chỉ tính với 200 cây/ha, mỗi cây có 17 kg quả, năng suất đã có thể đạt 3,5 tấn/ha, với giá bán 3.000 USD/tấn, mỗi ha có thể thu 10.000 USD, giá trị thu nhập bình quân 200 triệu đ/năm, tại các năm 15 – 20 có thể đạt gấp đôi. Đầu tư cho cây mắc ca trong 5 năm đầu tiên 100 triệu/ha, các năm sau 15 triệu đ/ha, mắc ca ít bị sâu bệnh, nhu cầu tưới bổ xung thấp chủ yếu sống nhờ nước trời.
Triển vọng, vùng quy hoạch: Sau hơn 10 năm khảo nghiệm rộng với diện tích 2.000 ha (Tây Nguyên 1.600 ha, Tây Bắc 400 ha), đã xác định 2 vùng với tổng diện tích 1,2 triệu ha rất thích hợp hoặc thích hợp trồng cây Macca với nhiệt độ thấp hơn 17oC trong 3 - 5 tuần, không có mưa xuân, tầng canh tác dày 0,5 – 1m (nếu giàu mùn sẽ đỡ bón phân), thích hợp đất hơi chua pH= 5 – 6. Độ cao 300 - 1200 m trên mặt biển. Lượng mưa tối ưu: 1.500 – 2.500 mm.
Mắc-ca có thể chịu lạnh, sương giá tới – 40 C đối với cây con và – 60 C đối với cây trưởng thành tới 7 ngày và có thể chịu nóng tới trên 38-400 C. Dưới 100 C cây hoàn toàn ngừng sinh trưởng, kích thước và sinh khối tăng mạnh nhất ở nhiệt độ 15-300 C, trên 300 C lá non mất màu xanh, khô đọt, gốc đâm cành thành chùm.
Hầu hết các giống Mắc ca đều ngừng quang hợp ở 380 C. Hoa nở thành từng chùm đuôi sóc rất đẹp chủ yếu vào tháng 3 – 4, các tháng khác vẫn có hoa rải rác – thích hợp nuôi ong mật, quả chín tháng 9 – 10, ít bão, ít gió lào, tháng 10 mát mẻ, tháng 4-5 ẩm ướt, tháng 7-8-9-10 nóng ẩm mà không quá gay gắt đó là những yếu tố khí hậu cần thiết đảm bảo cho Mắc ca đạt năng suất cao.
Dự kiến quy hoạch 10 năm tới 2025 Việt Nam trồng 100 ngàn ha, sau 20 năm (tới 2035) đạt 200 ngàn ha, là cây triển vọng thay thế trồng thuần cho 100 ngàn ha tái canh cây cà phê đã có tuổi trên 20 năm hiện nay, các vùng đang trồng sắn có thể trồng xen trong 4 năm đầu, trồng xen trong cà phê, tiêu, cây bóng mát, cây đô thị, cây hàng dào che nắng gió, trở thành cây chủ lực với giá trị thu nhập hàng tỷ đô la cho nông nghiệp sau 10 – 20 năm tới tại Tây Nguyên, Tây Bắc.
Vì vậy, hiện nay Nhà nước đã chủ trương phát triển rộng loại cây này tại Tây Nguyên, Tây Bắc, đã ban hành Nghị định 210/2013 NĐ-CP hỗ trợ phát triển mỗi ha Mắc ca trồng mới 15 triệu (quy mô trên 50ha), mỗi trang trại nhân giống quy mô trên 500.000 cây giống hỗ trợ không quá 2 tỷ đồng.
NHU CẦU DINH DƯỠNG CỦA MẮC CA
Các nhà khoa học đã chứng minh ở Mắc ca: Yếu tố giống – di truyền đóng góp làm tăng năng suất 27,1%, các yếu tố dinh dưỡng tổng hợp là 17,7%, tưới nước 8,2% và kẽm trong đất 5,2% (Stepenson và CS, 1986). Đạm là chất dinh dưỡng quan trọng được sử dụng để kiểm soát tăng trưởng và đậu quả, N trong lá cao giúp cây sinh trưởng nhanh chóng, năng suất quả và tỷ lệ dầu cũng cao hơn.
Hàm lượng Lân (photsphate) trong lá tối ưu ở ngưỡng 0,08 – 0,10% làm tăng sản lượng hạt (Robinson, 1986; Cooil et al, 1966). Phun Bo 0,02% liên tục trong 3 năm, hoặc bón phân chứa Bo làm tăng Bo trong lá tạo ra năng suất tới 10%, làm cho năng suất rõ rệt (Boswell, 1981; Mik, Nagao, 1992)…
Mắc ca rất nhạy cảm với các nguyên tố dinh dưỡng trong đất, đất thiếu P hoặc Mg cũng gây vàng lá, cây phát triển kém, năng suất thấp nhưng không làm cây chết, nhưng Măc ca cũng không thích hợp với đất thừa P khi bón các loại lân quá đậm đặc như DAP, MAP...
Đáp ứng nhu cầu kỹ thuật trồng cây Mắc ca hiện nay, Công ty CP Phân lân Nung chảy Văn Điển phối hợp với các nhà khoa học nghiên cứu sản xuất ra các loại phân bón chuyên dụng phục vụ thâm canh cây Mắc ca đạt hiệu quả kinh tế cao, giúp cho cây Mắc ca phát triển cân đối, tỷ lệ đậu quả cao, nâng cao kích thước quả và tỷ lệ nhân/quả đạt trên 1/3 (35 – 42%).
Phân bón đáp ứng nhu cầu của cây có dầu với đầy đủ các thành phần dinh dưỡng cân đối phù hợp với cây Mắc ca: ngoài các chất đa lượng N (đạm), P (lân), K (kali) còn có các chất trung lượng CaO, MgO, SiO2, S với tỷ lệ vừa phải và hàng chục loại chất vi lượng thiết yếu như Zn, Mn, B, Cu, Co… loại phân này có thành phần cơ bản là Lân Văn Điển có bổ sung kẽm và trung vi lượng, kết hợp một phần tan nhanh đáp ứng nhu cầu của cây, phần lớn tan chậm – không tan trong nước, chỉ tan khi khi tia rễ tiếp xúc hấp thụ, lân nung chảy chứa tới trên 90% các chất hữu hiệu đa, trung và vi lượng, giảm thiểu trôi rửa, tiết kiệm phân bón, cải thiện chất đất, 1 kg lân nung chảy có tác dụng trung hòa, giảm bớt độ chua của đất tương tự 0,5 kg vôi bột.
Ngoài ra trong phân chứa nhiều Ka li, Silic và kẽm, Bo làm cho cây sinh trưởng phát triển cân đối, giảm độ chua, đề kháng tốt với sâu bệnh, đổ ngã, tăng tỷ lệ đậu quả, đạt năng suất và chất lượng cao, làm tăng kích cỡ quả và thành phần dầu Mắc ca trên các loại đất chua, đất bạc màu.
TRỒNG, BÓN PHÂN, CHĂM SÓC CHO CÂY MẮC CA
Tổng kết kinh nghiệm trồng và chăm sóc Mắc ca ở Việt Nam và trên thế giới, có thể khuyến cáo kỹ thuật và liều lượng phân bón cho Mắc ca ở các lứa tuổi như sau:
Phân bón:
Phân cho bầu: Dùng phân NPKS 5-10-3-2 + CaO, MgO, SiO2, B,Mn, Zn, Cu, Co...
Cách bón: 30% phân chuồng + 70% đất bột + 2 kg NPK 5:10:3 Văn Điển cho 1.000 bầu
Phân bón lót: Dùng phân lân Văn Điển có bổ sung kẽm và trung, vi lượng:
Cách bón: Trước khi trồng cây vào hố 01 tháng nên đào hố và trộn lớp đất mặt cùng với 10 kg phân chuồng ủ hoai; 0,5 kg phân lân Văn Điển có bổ sung kẽm và trung, vi lượng; 300 gram vôi bột. Trộn đều với lớp đất mặt, sau đó lấp đất lại hố 20 ngày trước khi trồng.
Phân chuyên bón thúc: chuyên dụng NPK Đa yếu tố cho Mắc ca: 4N:12P:7K+Zn+Trung vi lượng
Trồng cây:
Đào hố, mật độ trồng: Đất bằng 4,5 x 8 m/hốc (277 cây/ha), đất dốc <30%: 4,5 x 9 - 10 m/hốc (200 cây/ha), kích thước hốc nên 1 x 1 x 1m để bảo đảm cho bộ rễ cọc phát triển tốt về chiều sâu, tăng khả năng chống đổ về sau khi cây có chiều cao trên 10 m.
Mắc ca là cây có hoa tự lưỡng tính nở thành chùm đuôi sóc dài 15 – 25 cm, nhưng do đặc điểm có thời gian nở khác nhau nên khó tự thụ phấn, mỗi chùm hoa chỉ đậu 5-14 quả, để tăng tỷ lệ đậu quả khuyến cáo nên trồng xen trên 2 loài/dòng khác nhau để hoa dễ thụ phấn chéo.
Giống cần mua tại các Trung tâm giống Mắc ca có uy tín, có chứng chỉ cây đầu dòng để bảo hành cho người trồng. Tránh dùng giống thực sinh (mọc từ hạt), giống rớm – lấy ngọn ghép gốc, năng suất về sau không bảo đảm, sẽ gây hệ lụy thiệt hại kinh tế cho hàng chục năm sau.
Thời vụ trồng Mắc ca vào mùa mưa. Trước tiên rạch túi bàu, kiểm tra bộ rễ. Nếu thấy có rễ quá dài xuyên qua khỏi túi bàu thì dùng kéo cắt sát tới bàu đất, cây sẽ tự mọc ra rễ mới.
Sau đó đào hố và trồng âm xuống đất 10 cm và lấp đất lại, tạo mô đất nơi gốc cây tránh trường hợp bị trũng nước khi có gió làm lay gốc, đứt rễ. Dùng chân giẫm nhẹ xung quanh gốc cây nhằm cố định cây không bị nghiêng ngả do gió lớn hoặc mưa xuống gây sụt lún.
Trường hợp vùng có nhiều gió, nên cố định cây đứng thẳng bằng cách cắm cọc tre. Sau 20 ngày kiểm tra nếu có cây chết thì trồng dặm thay thế. Nếu cây bị nghiêng ngả thì điều chỉnh lại. Trước và sau khi trồng cây bỏ thuốc Basudin… vào trong hố và rải trên mặt đất quanh gốc cây để phòng trừ mối hại.
Phương thức và thời vụ trồng
| Phương thức trồng | Mật độ trồng (cây/ha) | Cự ly (m) | Thời vụ trồng (tháng) |
| Trồng thuần loài | 286 – 400 | 5 x 7 hoặc 5 m | Tây Bắc: 7 -8; 4 - 5 Tây Nguyên: 6 – 8 Miền Trung 2 -3 |
| Trồng xen cà phê | 285 – 330 | 6-7 x 5 m | Tây Nguyên: 6 -8 Tây Bắc: 7 -8; 4 - 5 |
4. Phân bón thúc:
Sử dụng công thức phân bón chuyên dụng NPK Đa yếu tố cho Mắc ca: 4N:12P:7K+Zn+Trung vi lượng cho các loại đất đồi hơi chua. Nguyên tắc chung là bón phân NPK nhiều đợt trong năm và số lượng vừa đủ , không nên bón quá nhiều cùng một lúc .
5. Chăm sóc vườn
+ Chăm sóc năm thứ nhất
Lần 1 nếu trồng vụ thu: Sau khi trồng từ 2 – 3 tháng tiến hành chăm sóc: Kỹ thuật chăm sóc lần này chủ yếu làm cỏ phát luỗng dây leo, xới xáo đất và vun gốc. Đối với vùng trồng đất tốt, khả năng tái sinh của thực bì cao ta cần rút ngắn thời gian ấn định chăm sóc 1 – 2 tháng làm 1 lần. Bón NPK Văn Điển 4N:12P:7K+Zn+Trung vi lượng với lượng 0,2 – 0,3 kg/ cây
Lần 2 nếu trồng vụ xuân: Thường vào tháng 8-9 trong năm. Công việc như trên, Mắcca là cây lấy hạt cho lên ta phải bón thúc phân chuồng hoai nếu có điều kiện (5 kg/cây). Nếu không có, cần bón NPK Văn Điển 4N:12P:7K+Zn+Trung vi lượng với lượng 0,2– 0,3 kg/ cây.
+ Chăm sóc năm thứ 2: Trong 2 năm đầu chỉ cần bón 0,2 – 0.3 kg NPK/cây/năm vào đầu mùa mưa và gần cuối mùa mưa. Các thao tác như trên, ngoài ra ta cần tiến hành loại bỏ các mầm dưới gốc ghép ( tính từ miệng ghép trở xuống).
+ Chăm sóc các năm tiếp theo
-Sau 3 - 4 năm cây cho hoa và đậu quả ta cần bổ xung chất hữu cơ kịp thời theo từng chu kỳ sinh trưởng của cây (cá biệt có cây chỉ sau khi trồng hai năm đã cho hoa và đậu quả).Trước thời kỳ ra lộc non ta bón NPK Văn Điển 4N:12P:7K+Zn+Trung vi lượng 0,3 – 0,5 kg/tuổi cây, chia làm 2 lần vào đầu mùa mưa và gần cuối mùa mưa. Bón phân vào rãnh quanh gốc (rãnh sâu khoảng 5-10cm cách gốc 30-40cm). Mỗi lần bón lượng phân trên, sau khi bón phân lấp đất lại.
Lưu ý:
-Tùy tình hình sinh trưởng thực tế của cây nơi trồng mà sử dụng lượng phân sao cho hợp lý để tận dụng tối đa dinh dưỡng cho cây, tránh lãng phí nguồn phân.
- Tạo các rãnh nhỏ sâu 5 – 10 cm để rải phân, cây càng lớn kích thước rãnh càng rộng, vị trí tạo rãnh là đường tròn khép kín chiếu thẳng tán cây xuống mặt đất, không được sát gốc cây sẽ làm ảnh hưởng đến bộ rễ của cây.
-Phân bón được trộn đều và dải đều trên rãnh, sau đó lấp đất kín phân.
- Nên chọn những ngày vừa mưa xong tiến hành bón thì hiệu quả sẽ cao hơn, hoặc bón xong cần tưới ẩm cho cây.
- Lần tiếp theo bón thúc NPK Văn Điển 4N:12P:7K+Zn+Trung vi lượng đểv bổ sung dinh dưỡng trước thời kỳ cây phân hóa mầm hoa (ở các nách lá và thân cành có các chấm nhỏ li ti bật đều đặn màu trắng sáng hoặc phớt nâu).
- Khi cây bắt đầu đậu quả ngoài việc bón Phân bón Đa yếu tố NPK chuyên dụng Văn Điển theo đúng liều lượng chỉ dẫn, có thể bó thêm lân Văn Điển bổ sung vi lương với liều lượng 0.2 kg/gốc.
- Khi Mắcca vào giai đoạn ra hoa đậu quả, yếu tố nước là rất cần thiết, vì vậy để có năng suất cao cần quan tâm đến tưới nước cho cây, thao tác tưới tuyệt đối không được tưới lên hoa, tưới ngầm vào gốc cây.
- Cũng có thể tăng năng suất bằng phương pháp dùng hóa phẩm sinh học nhằm tăng khả năng đậu quả, nhưng vì Mắcca rất nhạy cảm với các yếu tố dinh dưỡng cho nên khi sử dụng cần thận trọng đọc kỹ hướng dẫn liều lượng.
6. Tạo tán, tỉa cành
- Năm đầu cây sinh trưởng còn chậm, sang năm thứ hai tốc độ sinh trưởng phát triển của cây rất mạnh. Bởi vậy trong 3 năm đầu nên tạo tán giữ cho cây có 1 thân thẳng đứng. cắt bỏ các cành cao dưới 1,4m. Mỗi tán cành cách nhau khoảng 60-70cm. Độ dài các nhánh khoảng 60 cm thì cắt ngọn một lần. Chỉ nên giữ lại 2-3 chồi từ một nhánh. Nếu thực hiện đúng phương pháp tạo tán sẽ cho năng suất cao và thông thoáng Loại bỏ hoa trái vụ để tập trung dinh dưỡng cho cây và đỡ tốn công thu hoạch nhiều lần trong năm.
- Cần khống chế xu thế tăng chiều cao của tán cây bằng phương pháp bấm ngọn đỉnh sinh trưởng của cây (vào mùa đông)
- Đối với cây đã thành thục cho quả ta cần điều chỉnh tán cây, dọn vệ sinh các cành già cỗi, cành la dưới tán gây trở ngại cho các thao tác chăm sóc, cuống quả còn nằm lại trên cành khi quả tự rụng và những cành có xu thế phát triển khỏe, chèn ép lẫn nhau.
- Khi cây đã trưởng thành và cho thu hoạch , nên bón thêm phân chuồng ủ hoai và phân chuyên dụng Mắc ca và Lân Văn Điển hàng năm vào tháng 11 để phục hồi sức cho cây sau vụ thu hoạch, đồng thời tạo tán tỉa cành.
7.Tưới nước cho cây: Trong thời gian 3 năm đầu sau khi trồng có thể tưới bất khì khi nào nếu thấy khô hạn nhằm cho cây phát triển. Nhưng đến năm thứ 4 trở đi cây có khả năng cho quả thì nên ép khô xiết nước cây nhằm ức chế ra hoa .
Sau đó tập chung tưới đồng loạt vào giữa tháng 1 dương lịch thì đến khoảng giữa tháng 02 đầu tháng 3, cây bắt đầu ra hoa đồng loạt, tăng khả năng thụ phấn chéo cho cây.
Đến tháng giữa tháng 3 dương lịch nên bón phân Lân và tưới nước cho cây thêm một lần nữa nhằm tránh quả bị rụng non do thời điểm đó tại Tây nguyên trời thường khô hạn.
8. Bảo vệ thực vật : Nên sử dụng, phun định kỳ lên cây bằng các chế phẩm sinh học Tam Nông thân thiện môi trường bằng cách phối hợp của các vi nấm Beauveria (Nấm trắng), Metarhizium (Nấm xanh) và Entomophthora để diệt bớt côn trùng có hại ( không nên dùng hóa chất diệt toàn bộ sẽ gây mất cân bằng sinh thái, tạo ra dòng mới đề kháng với thuốc, hại cho ong mật và các loại thiên địch hữu ích). Tạo ra các vi sinh vật đối kháng có khả năng tấn công trứng và ấu trùng. Việc này là vô cùng cần thiết để sản phẩm xuất khẩu không bị vướng các hàng rào kỹ thuật tại các quốc gia phát triển. Ngoài ra chi phí cũng rẻ hơn các thuốc bảo vệ thực vật bằng hóa học đang lưu hành trên thị trường. Khi trang trại được cấp chứng chỉ Hữu cơ - Organic thì sản phẩm bán ra cũng được giá cao hơn.
