Người dân Lâm Đồng và nỗi lo 'bom nước' treo lơ lửng trên đầu

Hồ lên tuổi "cụ"

Đã nhiều năm nay, hàng trăm hộ dân xã Phúc Thọ, huyện Lâm Hà, luôn bất an về độ an toàn của hồ chứa nước Đạ Tô Tông. Hồ là nguồn dự trữ và cấp nước quan trọng cho địa phương. Theo thiết kế, hồ có dung tích 2 triệu mét khối, cung cấp nước tưới cho khoảng 450ha đất nông nghiệp.

Được xây dựng từ thập niên 80 của thế kỷ trước, đến nay công trình hồ Đạ Tô Tông đã xuống cấp nghiêm trọng. Theo quan sát, phần đập tràn bị nứt gãy, xuất hiện nhiều vết thẩm thấu và nước chảy thành dòng lớn qua các vết nứt ở thân đập. Phần thân đập dài 165m cũng bị sụt lún nhiều chỗ, vết thấm khắp nơi. Hiện đang mùa mưa, nước đổ về với dung lượng lớn càng làm tăng nguy cơ mất an toàn đối với phần đập.

Ông Nguyễn Hải, xã Phúc Thọ lo lắng nói: "Cứ mỗi khi mùa mưa lũ về, nước đập dâng cao là người dân chúng tôi phải chủ động di chuyển bớt đồ đạc, sẵn sàng "chạy điền kinh" nếu sự cố xấu xảy ra. Những vết thấm chảy thành dòng trên đập đã xuất hiện từ lâu.

Mới đây đơn vị quản lý đập là Trung tâm Quản lý và khai thác công trình công cộng huyện Lâm Hà đã cho máy móc vào hạ thấp phần đập tràn hồ để hạ mực nước nhằm sửa chữa tạm thời. Không biết đến bao giờ người dân mới thôi thấp thỏm với quả bom nước lơ lửng trên đầu”.

Ngoài hồ Đạ Tô Tông, hồ Tân Rai (Bảo Lâm), liên hồ Suối Đỉa – Cây Xoài (Đơn Dương) cũng đang xuống cấp. Những hồ này phục vụ tưới tiêu cho 400 – 555 ha. Hiện thân đập dài 200m của hồ Tân Rai đang hư hại, nhiều chỗ nước thấm qua vai đập gây ẩm ướt dưới hạ lưu, tình trạng sạt lở cũng xuất hiện do nước chảy nhiều ở mang cống.

Tương tự, thân đập liên hồ Suối Đỉa – Cây Xoài đang sụt lún, thấm, nứt nhiều nơi. Khu vực tràn xả lũ không đủ khẩu độ thoát lũ và bị nứt gãy, mái thượng lưu chưa được gia cố, sạt trượt tiềm ẩn những nguy cơ mất an toàn cao.

Ông Đinh Văn Hoàng, Phó Chủ tịch UBND xã Tu Tra (Đơn Dương) nơi có hệ thống liên hồ Suối Đỉa – Cây Xoài lo lắng, liên hồ nằm trên địa bàn của thôn Cầu Sắt, cả thôn hiện có 117 hộ, 513 nhân khẩu, đều sinh sống dưới vùng hạ du. Với tình trạng hư hỏng, xuống cấp như hiện nay thì tính mạng, tài sản người dân thực sự đang bị đe dọa.

Hàng loạt hồ đập nguy cơ mất an toàn

Theo Chi cục Thủy lợi Lâm Đồng, toàn tỉnh hiện có 219 hồ chứa nước, trong đó có 7 hồ chứa có dung tích trữ trên 10 triệu m3, 6 hồ chứa có dung tích trữ từ 3 – 10 triệu m3, 18 hồ chứa có dung tích trữ từ 1– 3 triệu m3 và 188 hồ chứa có dung tích trữ dưới 1 triệu m3.

Trong 216 hồ đập chỉ có 100 hồ đập đăng ký an toàn, 43 hồ đập mất an toàn bao gồm 9 hồ đập hư hỏng, xuống cấp có nguy cơ mất an toàn cao, 15 hồ đập hư hỏng, xuống cấp có nguy cơ mất an toàn, 13 hồ chứa hư hỏng, xuống cấp, bị bồi lấp ảnh hưởng đến sản xuất, 6 hồ chứa bị hư hỏng, xuống cấp ảnh hưởng đến nhiệm vụ công trình.

Hầu hết các hồ trữ nước có dung tích nhỏ đều được xây dựng trước năm 1990 nên hồ sơ lưu trữ không còn, dẫn đến địa phương và đơn vị quản lý lúng túng trong việc đăng ký an toàn đập.

Quy trình vận hành hồ chứa nước cũng là một vấn đề rất đáng lo ngại, đến nay chỉ có19/219 hồ có quy trình vận hành được phê duyệt. Hệ thống quan trắc, duy tu, bảo dưỡng chỉ diễn ra ở các hồ chứa lớn và vừa, còn hệ thống hồ chứa quy mô nhỏ do không có hồ sơ thiết kế, khi thi công không có thước đo mực nước nên việc quan trắc chủ yếu dựa vào kinh nghiệm.

Ngoài ra, nhiều cụm công trình hồ chứa thiếu tính đồng bộ, có những hồ chứa không có cống dưới đập để tháo cạn nước khi cần thiết, quy mô tràn xả lũ chưa đáp ứng được yêu cầu xả lũ hay tràn xả lũ là tràn tạm bằng đất.

Một số hồ đập nhỏ (do cấp xã quản lý) để xảy ra tình trạng người dân lấn chiếm đất để canh tác nông nghiệp trên mái đập và đường quản lý vận hành. Hiện tượng bồi lắng, sạt lở, thấm qua đập, tổ mối xảy ra ở nhiều công trình.

Ông Phan Công Ngôn, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Lâm Đồng cho biết, trước thực trạng trên, tỉnh đã kiến nghị Bộ NN-PTNT đưa 30 hồ chứa có nguy cơ mất an toàn trên địa bàn vào dự án sửa chữa với tổng kinh phí 578 tỷ đồng.

Trong đó có 16 công trình được đề xuất sửa chữa từ năm 2014 và bổ sung thêm 14 công trình từ đầu năm 2016. Tuy nhiên, đến nay mới chỉ nâng cấp được 4 hồ chứa. Rất nhiều công trình bị mất an toàn nghiêm trọng cần xử lý khẩn cấp như hồ Tân Rai, hồ Đạ Tô Tông, liên hồ Suối Đỉa – Cây Xoài, hồ Đạ Sar… đã lập dự án nhưng vẫn "đói" kinh phí.