Đình Cốc thuộc Khu 4, phường Phong Cốc, thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Đây là một trong những ngôi đình có kiến trúc cổ vào hạng đẹp nhất miền Bắc. Đình có hình dáng địa lý giống con chim Cốc, có tiền đường, bái đường và hậu cung. Đình được các cụ làng Cốc mua về dựng vào khoảng năm 1805.
Quê ngoại tôi là một vùng đất giữa biển. Ba bề bốn bên mêng mang biển. Chỗ gần đất liền nhất ở phía có dòng sông Chanh ngăn cách quê ngoại với thị trấn Quảng Yên thuộc tỉnh Quảng Ninh.
Quê ngoại tôi có hai điều kỳ lạ khác thường.
Điều thứ nhất đó là một bãi phù sa cổ, có địa hình thấp hơn mực thủy triều. Nếu không có đê biển bao quanh thì mỗi khi thủy triều lên, cả một vùng đất hơn 60km2 chìm sâu biến thành mặt biển.
Điều khác thường thứ hai thuộc về dòng giống cội nguồn cư dân.
Các bạn sẽ ngạc nhiên khi biết toàn bộ cư dân ở quê ngoại tôi đều gốc kinh thành Thăng Long cổ.
Mời bạn lãng du tới quê ngoại tôi, bạn sẽ thấy những cột đá, bậc thềm đá và sân đình làng ốp lát đá tảng những voi đá, bia đá, kỳ lân đá, thì hãy hiểu là chở từ nơi khác đến. Tất cả đều chở bằng thuyền.
Bạn chú ý sẽ thấy dân cư ở đây có giọng nói của người Hà Nội cổ. Phụ nữ ở đây da trắng mịn như trứng gà bóc.
Làng Phong Cốc có đình thờ mười bảy vị Tiên Công đầu tiên đi thuyền đến bãi phù sa cổ neo thuyền lại, chờ khi thủy triều rút tất cả 17 gia đình hợp tác đắp đê ngăn biển dựng làng. Sự kiện khai khẩn đất hoang dưới mặt nước biển đó khởi từ mùa hè 1434 đời vua Lê Thái Tôn. Biết bao đời đắp đê ngăn biển cho tới nay đã hình thành vững chắc huyện đảo rộng lớn hơn 60km2.
Mẹ tôi họ Bùi, chắc tổ tiên là một trong hai vị tiên công Bùi Huy Ngoạn hoặc Bùi Bách Niên.
Mẹ tôi là trưởng nữ. Bà được ông bà ngoại chia hương hỏa một ngôi nhà ngói ba gian trên thửa đất ở nửa sào và hơn hai sào vườn cách xa đất ở 200m.
Các dì (em ruột của mẹ) rất vui khi chúng tôi sơ tán về. Dì Út đã dọn sạch sẽ ngôi nhà ngói, kê thêm bàn học và gường ngủ cho chúng tôi. Dì còn giao lại cho mẹ hai sào đất vườn của ông bà đã cho mẹ. Các dì đã giao lại toàn bộ hồ sơ giấy tờ bất động sản thừa kế của mẹ.
Trong suốt thời gia hơn hai mươi năm mẹ ly hương các dì đã gìn giữ và bảo quản cho mẹ.
Ngày đó tôi không biết gì về tài sản hay bất động sản thừa kế.
Giờ đây các Dì và Mẹ đã ở nơi tiên cảnh. Khi kể chuyện này, tôi đã hơn bảy mươi tuổi, đã thuộc lớp người “cổ lai hy”, từng tận mắt chứng kiến những tranh chấp đất thừa kế dữ dội đến đổ máu của những người anh em ruột thịt.
Tôi ngẫm ra sự hòa thuận tương kính nhau của bốn chị em mẹ tôi, thật sự là “văn hóa”.
Đã đành là ruột thịt nhưng cũng chính là tình làng nghĩa xóm, tình đồng bào khi cả cộng đồng đều cư xử với nhau như vậy. Bốn chị em nhà mẹ tôi tuy không ai học qua lớp bốn, nhưng nhiều người thời nay kiến thức cao, có địa vị xã hội, mà không có được ứng sử văn hóa như những tấm lòng chân thực quê mùa.
Ngay lúc này năm 2022, đơn kiện về tranh chấp bất động sản chất cao ngất ở tất cả các tòa án trên toàn cõi Việt.
Đỉnh cao của tranh chấp là giết chết nhau tàn bạo kiểu trung cổ.
Vậy mà một tài sản như của mẹ tôi mà các dì đã sử dụng hơn hai mươi năm, nay các dì đã trao trả lại mẹ con chúng tôi như trao lại một đồ vật bỏ túi. Cách ứng xử văn minh và có đạo đó, làm tôi nhớ lại các chợ quê của làng gần, làng xa, đều có một ngôi miếu nhỏ sau chợ. Những người mua bán lớn nhỏ, người vay và cho vay tiền, vay hàng, có mâu thuẫn căng thẳng không hòa giải được, đều kéo nhau ra miếu thắp hương thề: “Con tên là… xin thần miếu linh thiêng chứng giám lời thề của con. Thề có trời đất… thề có quỷ thần hai vai con đã trả hết món nợ cho nó tên là… nếu sai lời xin chịu đau ốm liệt gường…”.
Bên đòi nợ bao giờ cũng bỏ qua, xí xóa cũng bằng lời thề:
“Con tên là… con thề có thần miếu, có quỷ thần hai vai chứng giám. Con bỏ qua, con thí hồ thí cháo cho nó khi nó thề độc”.
Không có quan tòa, không có luật sư, không lý luận đạo đức dài dài. Những người dân quê chỉ có niềm tin vào quỷ thần hai vai chứng giám mọi hành vi suốt đời họ. Các dì tôi cũng có tín ngưỡng của ông bà tổ tiên như thế.
Tôi phiêu bạt nhiều nơi đến bạc đầu, ngẫm lại chuyện nhà quê có nhiều điều khó quên.
Miếu Tiên Công tọa lạc ở xã Cẩm La, thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh, được xếp hạng Di tích lịch sử, văn hóa quốc gia
Không còn nhớ chi tiết nào dẫn dắt chú tôi kể chuyện (chú là dân chài ven biển, quê gọi là “đi chã”). Thời cụ thân sinh của chú xử án kiện “thông dâm” hay vu cáo “thông dâm” những đôi đã có chồng có vợ, rất đơn giản và minh bạch: “Người có chức sắc trong làng hay trong họ tộc, lấy hai cái quần của đôi nghi can “thông dâm”, rồi chọn ngày lặng gió mời hai họ ra chứng kiến phiên sử. Hai cái quần để xa nhau ba mươi ba bước chân (tương đương 33 m). Quây cót thành ống tròn to đường kính hơn một mét. Để mỗi quần vào một cái cót quây, rồi cùng đốt. Nếu khói đốt quần bay quện vào nhau là chứng cứ đã thông dâm rành rành. Cấm cãi”.
Chú tôi nói không bao giờ đốt khói ít và xa trời lặng gió như thế mà khói quyện vào nhau được. Nên các đôi thông dâm thật nhưng chưa bị bắt quả tang đều thoát tội. Và giữ được gia đình không đổ vỡ, xóm giềng an bình.
Chuyện quê ngoại lan man dông dài mua vui mùa Covid.
Bạn đọc có thể tra trên Google với mục từ “Hà Nam Phong Cốc - Quảng Yên”, nơi đồng chua nước mặn mà cư dân mang gốc gác Thăng Long, có nói giọng nói Hà Nội cổ. Còn phụ nữ da thịt mịn trắng sáng như trứng gà bóc. Đi làm đồng bịt kín toàn thân chỉ hở hai con mắt như các nữ chiến binh Ninja Nhật Bản.
