Vườn quốc gia Las Tablas de Daimiel ở miền trung Tây Ban Nha đã khô hạn trong ba năm. Ảnh: Alamy.
Một vùng đất từng ngập nước giờ đây không còn nước, quả là một cảnh tượng chết chóc. Cá chết, chim bay đi và một sự im lặng vô hồn bao trùm khắp nơi.
Từ các quan sát trong công viên quốc gia Las Tablas de Daimiel, Rafa Gosálvez của tổ chức Các nhà sinh thái hành đông cho biết: “Mọi thứ xung quanh đây đáng lẽ phải ở dưới nước”. Công viên đã khô hạn trong ba năm và làm biến mất nhiều loài động vật hoang dã từng sống ở đây như vịt, diệc, tôm càng xanh, ếch.
Las Tablas de Daimiel là một vùng đất ngập nước độc đáo trong vùng đồng bằng rộng lớn, gần như không có cây cối của Castilla-La Mancha ở miền trung Tây Ban Nha. Nhưng công viên đã bị hút hết sự sống để giải tỏa cơn khát vô độ của ngành nông nghiệp thâm canh.
67% lượng nước sử dụng ở Tây Ban Nha đi vào sản xuất nông nghiệp, theo OECD, thậm chí con số này tăng lên đến 85-90% ở phía đông, theo Julia Martínez-Fernández, Giám đốc kỹ thuật của Quỹ Văn hóa nước mới - quỹ có mục đích thúc đẩy việc sử dụng bền vững nước.
Hệ sinh thái của Las Tablas dựa vào nước từ mưa, sông Guadiana và một tầng chứa nước khổng lồ, nhưng cuộc khủng hoảng khí hậu đã khiến thời kỳ hạn hán của Tây Ban Nha ngày càng kéo dài. Sông Guadiana đang khô cạn, trong khi nông nghiệp đã làm cạn kiệt tầng nước ngầm và làm ô nhiễm nguồn nước ngầm với phốt phát và các loại phân bón hóa học khác. Vào năm 2009, vùng đất ngập nước khô hạn đến mức các đám cháy than bùn dưới lòng đất đã bùng phát.
Las Tablas trước đây là hệ thống 50.000 ha đất ngập nước ở Castilla-La Mancha, nay chỉ còn lại 3.000 ha, theo Quỹ Động vật Hoang dã Thế giới.
Gosálvez cho biết lượng nước cần thiết để tưới cho cây nho, ô liu, quả hồ trăn, hành và dưa của Castilla-La Mancha vượt quá nguồn tài nguyên nước sẵn có và nếu không có mưa lớn kéo dài vài năm, vùng đất ngập nước chỉ có thể được cứu bằng cách chuyển nước từ sông Tagus – nhưng sông Tagus cũng đang bị khai thác quá mức và gần như cạn kiệt bốn năm trước.
Phần lớn vấn đề bắt nguồn từ những năm 1970, khi chính phủ Tây Ban Nha bắt tay vào kế hoạch biến Murcia và Almería ở phía đông nam thành khu vườn thị trường của châu Âu. Kế hoạch có một lỗ hổng lớn: không có nước.
Phía đông nam của Tây Ban Nha khô cằn và không có con sông nào trong ba con sông lớn của nước này chảy gần đó. Cả sông Douro và Tagus đều nằm ở phía bắc trung tâm Tây Ban Nha và chảy về phía tây vào Đại Tây Dương, trong khi sông Ebro nằm ở phía tây bắc và đổ ra Địa Trung Hải cách Murcia gần 400 km về phía bắc.
Giải pháp là chuyển nước từ đầu nguồn của Tagus qua gần 300 km đường ống để tưới cho vùng đất cằn cỗi phía nam.
Tuy nhiên, thay vì đáp ứng nhu cầu, việc chuyển nước đã khuyến khích nông nghiệp thâm canh không bền vững dẫn đến việc khai thác nước ngầm, gây ra những hậu quả nghiêm trọng về môi trường.
Cảnh tượng hàng nghìn con cá chết nổi vào mùa hè này ở Mar Menor, một đầm phá nước mặn ở Murcia từng được biết đến với làn nước trong như pha lê, là kết quả của việc phân bón làm ô nhiễm nguồn nước ngầm thoát ra biển. Nitrat làm tảo lớn nở hoa và làm mất oxy của cá.
Martínez-Fernández nói: “Thảm họa Mar Menor là kết quả của nền nông nghiệp thâm canh tiếp tục mở rộng theo cách không bền vững, cả ở Murcia và nhiều vùng khác của Tây Ban Nha,” Martínez-Fernández nói.
Khu vực lân cận Almería - nơi có các nhà kính tạo nên “biển nhựa” nổi tiếng có thể nhìn thấy từ trên không - sản xuất ước tính 3,5 triệu tấn ớt, cà chua, dưa chuột và dưa mỗi năm. Cùng với Granada, nó đáp ứng nhu cầu khoảng 50% thị trường châu Âu. Hàng năm Almería cũng thải ra hàng nghìn tấn rác thải nhựa , phần lớn trong số đó đổ ra biển.
Tuy nhiên, việc chuyển nước từ Tagus là không đủ để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nông nghiệp ở Almería. Trong 40 năm qua, ước tính lượng nước đổ vào đầu nguồn sông Tagus đã giảm khoảng 40% và đang tiếp tục giảm. Vì vậy, Almería ngày càng phụ thuộc vào nước biển khử muối để tưới tiêu.
Trong một nỗ lực để giải quyết vấn đề này, vào năm 1985, chính phủ Tây Ban Nha đã ban hành luật nước mới để điều chỉnh việc sử dụng nước. Nhưng người ta buộc phải thừa nhận rằng bất kỳ ai có giếng, có nước đều có quyền khai thác.
Ngày nay, chính phủ nhận ra rằng tình hình là không bền vững. Teresa Ribera, Bộ trưởng chuyển đổi sinh thái, đang chịu áp lực buộc Tây Ban Nha phải tuân thủ các tiêu chuẩn châu Âu về chất lượng và số lượng nước có hiệu lực vào năm 2027 và biết rằng điều này chỉ có thể đạt được bằng cách giảm tưới tiêu.
Khi trình bày kế hoạch nước 5 năm của đất nước, bà Ribera nhận ra rằng nguồn nước đang suy giảm và các vùng của Tây Ban Nha phải đối mặt với tình trạng sa mạc hóa.
“Trong bối cảnh này, các kế hoạch về nước không thể tiếp tục hỗ trợ loại thực hành đã dẫn đến việc khai thác quá mức các tầng chứa nước, ô nhiễm nước ngầm và suy thoái các con sông của Tây Ban Nha", bà nói.
Mặc dù nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 3% GDP và 4% việc là, nhưng ngành trồng trọt có ảnh hưởng chính trị đáng kể. Khi Bộ trưởng Ribera thông báo cắt giảm lượng nước có thể chuyển từ Tagus, nông dân đã phản đối kịch liệt.
Lucas Jiménez, Chủ tịch Hiệp hội của những nông dân phụ thuộc vào việc chuyển nước, cảnh báo bà Ribera “phải đối mặt với một cuộc chiến trong tòa án và trên đường phố”.
Miguel Ángel Sánchez, người phát ngôn của tổ chức Cương lĩnh bảo vệ sông Tagus cho biết: “Vấn đề là giải pháp cho vấn đề nước sẽ khiến bất kỳ chính phủ nào xung đột với nhiều lĩnh vực như nông nghiệp, thủy điện và phát triển bất động sản".
“Madrid biết điều này không thể tiếp diễn, nhưng họ sẽ không quyết liệt giải quyết vấn đề và chính quyền khu vực vẫn có thẩm quyền về nước”, Sánchez nói.
Ông cho rằng chính sách nông nghiệp chung của EU một phần là nguyên nhân dẫn đến việc khuyến khích thâm canh vừa gây tổn hại đến môi trường vừa lãng phí, khiến nông dân phải bán phá giá sản phẩm để duy trì giá cả.
“EU trả tiền cho nông dân để trồng nhiều hơn, dẫn đến sản xuất thừa với kết quả là giá thị trường chỉ đủ bù chi phí sản xuất”, Sánchez phân tích. “Chúng ta cần thức tỉnh thực tế, đơn giản là không có đủ nước để đáp ứng nhu cầu tưới tiêu. Những người nông dân đang tự đào mồ chôn mình”.
