Thách thức mới với mặt hàng chiến lược cá tra xuất khẩu

Nhân sự kiện này, NNVN có cuộc phỏng vấn Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Cá tra VN Võ Hùng Dũng.

Ông Võ Hùng Dũng

Ông Dũng cho biết, tình hình hiện nay đang đặt ra những vấn đề đầy thách thức đối với sản phẩm cá tra, một mặt hàng thủy sản chiến lược của nước ta. Tập trung rõ nét nhất ở thị trường Mỹ, tôi có sự lo lắng là con cá tra sẽ không còn đường vào thị trường này.

Phía Mỹ đang xem xét, nếu công nhận sự tương đương tiêu chuẩn giữa ta với Mỹ thì xuất khẩu cá tra vào Mỹ vẫn giữ được, có thể còn tăng nhưng để được Mỹ công nhận tương đương lại “khó bằng lên trời”. Tất cả tùy thuộc vào kết quả đàm phán giữa hai nước. Tuy nhiên, trong một suy nghĩ cảm tính thì tôi cũng hy vọng là kết quả sẽ không bế tắc.

Ở thời điểm này, có thể đánh giá tình hình các thị trường hàng đầu như thế nào?

Mỹ vẫn là thị trường lớn nhất của cá tra xuất khẩu Việt Nam nhưng đang gặp khó khăn cũng lớn nhất. Kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ năm ngoái chiếm 22,6% tổng kim ngạch, 6 tháng đầu năm nay vẫn chiếm 21,1%. Tuy nhiên, như tôi vừa nói, từ ngày 1/9/2017 sẽ thực thi đầy đủ quy định của Đạo luật Nông trại Hoa kỳ, xác định các điều kiện tương đương nhau; kiểm soát sẽ nghiêm ngặt theo từng công đoạn từ con giống, thức ăn, dư lượng kháng sinh, chất tồn dư thuốc thú y đến vận chuyển, nhà máy. Từ ngày 1/8/2017, tất cả các lô hàng cá tra vào Mỹ đã bị kiểm tra, tập trung 3 vấn đề là nhãn mác, các thông số ghi trên bao bì và dư lượng hóa chất. Bên cạnh, DOC công bố mức thuế cao áp cho cá tra (POR12).

Thị trường EU trong 6 tháng đầu năm 2017, kim ngạch đạt 101 triệu USD, giảm 24,1% so với cùng kỳ, tỷ trọng chỉ còn chiếm 12,1%. Cá tra đang cạnh tranh gay gắt với các loài cá thịt trắng bản địa (cá tuyết, cá Alaska pollock), cá biển khác như cá ngừ, cá hồi. Bị truyền thông một số nước EU bôi xấu, ảnh hưởng tới doanh số tiêu thụ.

Thị trường Trung Quốc - Hồng Kông mới nổi, giá trị và cơ cấu kim ngạch xuất khẩu ngày càng tăng. Tỷ lệ tăng hàng năm so với năm trước luôn phát triển ở mức cao, năm 2014 là 6,4%, năm 2015 là 10,3%, năm 2016 là 17,8%, và 6 tháng đầu năm 2017 đến 20,5%. Dự báo trong năm 2017, Trung Quốc có thể vượt qua Mỹ, lên dẫn đầu.

Như thế, thị trường Mỹ tăng liên tục trong năm 2007-2012, sau đó ổn định. Thị trường EU có xu hướng giảm từ năm 2009 đến nay. Thị trường Trung Quốc - Hồng Kông xu hướng tăng liên tục đến nay.

Thị trường Trung Quốc có đặc điểm gì khác so với Mỹ, EU?

Các thị trường Mỹ, EU chuộng cá tra phillet, còn thị trường Trung Quốc không thích phillet mà thích cá tra nguyên con, khi nấu phải thấy trong nồi nổi lên cả đầu và đuôi. Thị trường Trung Quốc thích các món cá tra chế biến theo truyền thống ẩm thực của họ.

Phải chăng, muốn đẩy mạnh xuất khẩu cá tra sang Trung Quốc - Hồng Kông một cách vững bền, chúng ta phải thay đổi công nghệ chế biến?

Đúng thế. Năm 2014, tôi sang Trung Quốc có đến thăm một nhà máy chế biến cá xuất khẩu sang Nhật Bản của một gia đình đã dành cả đời nghiên cứu ẩm thực Nhật Bản. Họ cho biết, trước đây, chủ yếu chế biến cá chình nhưng vì nhiều khó khăn nên đang nghiên cứu chuyển sang chế biến cá tra vì dễ chế biến hơn. Theo họ, người Nhật Bản luôn đề cao chất lượng nhưng bây giờ cũng đã có nhiều thay đổi, quan tâm cả đến giá, muốn có sản phẩm giá thấp. Qua đó khiến tôi suy nghĩ, các nhà máy chế biến cá tra xuất khẩu của ta cần học tập tư duy, cách làm để chuyển từ công nghệ chế biến cá tra phille sang chế biến gắn với văn hóa ẩm thực của từng thị trường. Điều này dĩ nhiên rất khó nhưng là con đường đảm bảo ổn định xuất khẩu cá tra, nhất là sang Trung Quốc.

Hoạt động xúc tiến thương mại của Trung Quốc - Hồng Kông như thế nào, thưa ông?

Vẫn còn rào cản cá tra xuất khẩu (Ảnh: HĐ)

Các hoạt động xúc tiến sang Trung Quốc không chỉ ở vùng duyên hải nữa mà sâu bên trong nội địa như các tỉnh Hồ Bắc, Tứ Xuyên. Các hội chợ thủy sản của Trung Quốc trước đây nổi tiếng với Thanh Đảo, Thượng Hải thì gần đây đã hoạt động sôi nổi ở Trạm Giang trên bán đảo Lôi Châu, ở Phòng Thành Cảng tỉnh QuảngTây là những nơi gần với biên giới nước ta. Tại những nơi đó, nhằm thúc đẩy buôn bán, họ xây dựng những khu logistic hiện đại, tổ chức bài bản hỗ trợ doanh nghiệp giảm chi phí. Họ còn tổ chức nhiều cuộc thi ẩm thực như cuộc thi ẩm thực ở Vũ Hán chế biến cả ngàn món ăn có cá tra.

Với cơ hội và những lợi thế đó, gần gũi về văn hóa ẩm thực, chi phí vận chuyển thấp thì có nên chăng sản phẩm cá tra tập trung phát triển thị trường Trung Quốc - Hồng Kông để khắc phục những thách thức ở thị trường Mỹ, EU?

Cá tra vẫn rất cần giữ thị trường Mỹ và EU, bởi vì nếu để giảm trên 30% kim ngạch là thiệt hại quá lớn. Quan trọng hơn, sản phẩm cá tra vào thị trường Mỹ, EU còn là neo giữ uy tín, thương hiệu. Tôi tìm hiểu được biết, những năm qua, cá tra vào thị trường Trung Quốc - Hồng Kông phát triển mạnh là nhờ niềm tin về chất lượng khi đã được xuất khẩu nhiều vào Mỹ, EU. Bởi Trung Quốc là điểm nóng thế giới về an toàn vệ sinh thực phẩm.

Tuy nhiên, thị trường Trung Quốc cũng đòi hỏi sản phảm phải đảm bảo chất lượng và sản phẩm cá tra xuất sang Trung Quốc cũng dần sẽ theo những tiêu chuẩn nhất định mà phía Trung Quốc yêu cầu. Do đó, nâng cao chất lượng để giữ thị trường Mỹ, EU và phát triển thị trường Trung Quốc - Hồng Kông mới giữ được sản phẩm cá tra chiến lược của chúng ta.

Còn thị trường trong nước, ông đánh giá thế nào?

Sản phẩm cá tra xuất khẩu hằng năm 1,7-1,8 tỷ USD nhưng tiêu thụ trong nước kém là điều khó chấp nhận.

Theo tôi, do trong nước quảng bá yếu, để dai dẳng ấn tượng “hầm cá dồ” (nuôi mất vệ sinh), không hay, trong lúc thực tế, cá tra đã là ngành công nghiệp hiện đại từ nuôi đến chế biến.

Nên đáng mừng là Bộ NN-PTNT có chủ trương tổ chức Hội chợ Cá tra lần thứ nhất ở Hà Nội vào đầu tháng 10 này, hy vọng sẽ được tổ chức thường niên, luân phiên ở các thành phố lớn. Bên cạnh, củng cố hình ảnh, kênh bán hàng mới: E – commerce; sàn giao dịch thủy sản, thực phẩm.

Cũng nhằm mục đích quảng bá sản phẩm cá tra, Hiệp hội Cá tra Việt Nam đã tổ chức thường niên cuộc thi “Ngày hội ẩm thực cá tra Việt Nam” ở Cần Thơ và đang xúc tiến tham dự “Triển lãm thương mại điện tử ẩm thực Tứ Xuyên - Trung Quốc lần thứ hai và đại hội thu mua ẩm thực thủy sản Trung Quốc” vào giữa tháng 10 năm nay.

Việc xây dựng thương hiệu cá tra Việt Nam chục năm qua hô hào nhiều mà chưa có kết quả, bây giờ cần làm bài bản hơn, bằng những bước đi cụ thể, giản dị.