Tiếp tục xây dựng các phương án mềm cho sản xuất vụ hè thu

Trong 3 ngày (9 - 11/6), Đoàn công tác Cục Trồng trọt, Bộ NN-PTNT, đã đi kiểm tra, đánh giá tình hình sản xuất cây trồng vụ hè thu, vụ mùa 2020 tại các tỉnh Nam Trung bộ; đồng thời đưa ra giải pháp chủ động ứng phó khô hạn trong mùa khô, nhằm đảm bảo ổn định năng suất, sản lượng cây trồng.

PV Báo NNVN có cuộc trao đổi với ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt.

Sau khi trực tiếp kiểm tra tình hình thực tế tại các tỉnh Nam Trung bộ, ông đánh giá tình hình sản xuất vụ hè thu, vụ mùa ra sao?

Hiện nay tình hình nguồn nước thiếu hụt cho sản xuất ở các tỉnh Duyên hải Nam Trung bộ, từng tỉnh có diễn biến và tính chất khác nhau. Có những tỉnh khô hạn trong một khoảng thời gian ngắn cục bộ và chúng ta có thể tiếp tục bố trí mùa vụ sản xuất được.

Ngược lại có tỉnh không thể bố trí được vì tình hình khô hạn quá gay gắt và còn tùy thuộc vào nguồn nước cung cấp cho sản xuất từ hồ chứa, từ sông hay từ nguồn nước mưa hoặc từ các hồ thượng nguồn lân cận.

Ví dụ như tỉnh Bình Thuận mùa vụ sản xuất phụ thuộc vào nguồn nước của sông và hồ chứa. Tỉnh này có cơ cấu 3 vụ lúa nên thời gian vụ hè thu sẽ bị lùi lại. Bình Thuận mới bắt đầu vào vụ sản xuất và tình trạng thiếu nước chỉ diễn ra ở đầu vụ, gây khó khăn cho việc xuống giống ban đầu, chứ không có nghĩa là khô hạn trong toàn vụ.

Do đó, khi tỉnh này xuống giống xong và có nguồn nước về sẽ điều tiết nước để chăm sóc cho lúa hè thu và vẫn có thể tiếp tục làm được thêm vụ lúa mùa. Như vậy việc khô hạn ở Bình Thuận sẽ bị ảnh hưởng ở vụ ĐX 2020 - 2021, chứ không ảnh hưởng trực tiếp vào trong vụ hè thu, vụ mùa này.

Còn đối với các tỉnh cơ cấu 2 vụ, cũng có thể lùi thời vụ hè thu lại chờ khi có mưa, có nguồn nước mới bố trí sản xuất. Tuy nhiên việc lùi thời vụ, các địa phương cũng cần tính toán thu hoạch cuối vụ để tránh lũ.

Qua khảo sát chúng tôi nhận thấy như tỉnh Bình Thuận trước đây với phương án nếu không có nước thì có thể cắt giảm 20.000 ha lúa, nhưng nay hoàn toàn có thể bố trí 20.000 ha này để tiếp tục sản xuất.

Đối với tỉnh Khánh Hòa chúng tôi nhận thấy có những diễn biến tích cực khả thi. Tuy nhiên tỉnh này cần có một đề xuất mềm hơn, để quản lý tốt hơn việc xuống giống của bà con nông dân cũng như chăm sóc cây lúa được thuận lợi.

Riêng tỉnh Ninh Thuận với đặc thù khí tượng rất ít mưa nên không thể lùi vụ bởi vì không có nước. Thành ra chỉ khi nào tỉnh có mưa mới bố trí sản xuất 1 vụ/năm, còn lại bỏ đất trống hoặc chuyển sang cây trồng cần cực kỳ ít nước.

Còn các tỉnh còn lại chúng ta vẫn tiếp tục cập nhật tình hình nguồn nước và xây dựng các phương án mềm cho sản xuất lúa hè thu. Bởi theo dự báo hạn cho vụ hè thu là dự báo hạn thời điểm xuống giống, hoàn toàn khác với dự báo hạn cho vụ ĐX là dự báo hạn suốt vụ.

Do đó, nếu chúng ta điều tiết nguồn nước và bố trí thời vụ hợp lý, sử dụng nước tưới hợp lý thì hoàn toàn có thể khai thác được diện tích sản xuất ở khu vực này.

Theo dự báo, tình hình khô hạn, thiếu nước trong vụ hè thu ở Nam Trung bộ vẫn có thể xảy ra bất cứ lúc nào, vậy ông có giải pháp chỉ đạo ứng phó như thế nào để đảm bảo diện tích gieo trồng?

Về giải pháp phi công trình, Cục Trồng trọt đã có đề xuất mới đây tại hội nghị ở Bình Định, Quảng Ngãi cũng như đợt công tác này và được các địa phương ủng hộ.

Thứ nhất, các địa phương cần có phương án bố trí thời vụ tập trung cho những vùng mà chúng ta điều tiết nước bởi hệ thống công trình thủy lợi. Tuy nhiên việc bố trí thời vụ tập trung này chỉ với diện tích nhất định, để cung cấp nguồn nước chủ yếu với diện tích này thôi.

Ví dụ như một vùng có diện tích 1.000 ha. Trước đây, địa phương bố trí thời vụ kéo dài trong vòng 15 ngày và việc điều tiết nước cũng trong vòng 15 ngày. Tuy nhiên chỉ những nơi nào mà xuống giống thì người dân mới lấy nước vào, còn ở những nơi chưa xuống giống thì nước chảy ra ngoài, lãng phí nguồn nước.

Bây giờ chúng ta bố trí lại, một lần xuống giống tập trung chia ra nhiều lần và mỗi lần chỉ 300 ha và xuống giống trong vòng 3 ngày sau đó ngưng.

Như vậy, với diện tích 1.000 ha, chúng ta điều tiết nước xuống giống chỉ còn trong vòng 10 ngày. Tương tự, việc điều tiết nước cho các đợt bón phân tiếp theo cũng sẽ như vậy. Khi đó, việc khai thác nguồn nước được chủ động và sử dụng một cách hợp lý nhất.

Thứ 2, phải sử dụng giống ngắn ngày. Thay vì sử dụng giống 110 ngày chúng ta sử dụng giống 90 ngày sẽ tiết kiệm được 1 lần tưới nước. Mà tiết kiệm được 1 lần tưới nước ở những vùng mà tình hình khô hạn là cực kỳ quan trọng đối với sản xuất.

Thứ 3, tăng cường việc bón phân hữu cơ với tỷ lệ 10-12%. Phân hữu cơ không chỉ cung cấp dinh dưỡng cho cây lúa mà còn có tác dụng giữ nước, giữ ẩm cho đất để giúp cho cây lúa vượt qua các thời kỳ.

Thứ 4, yếu tố kỹ thuật rất quan trọng, chúng ta cần thực hiện tưới ngập khô xen kẽ nhằm giúp cho rễ lúa ăn sâu xuống dưới đất. Nếu tình hình khô hạn diễn ra ở 5-10% hay 20% nước mặt thì rễ lúa vẫn nằm dưới tầng còn có nước.

Tuy nhiên 4 yếu tố phi công trình này phải kết hợp một cách hài hòa với việc điều tiết nước thì chúng ta sẽ vượt qua tình hình khô hạn. Việc thiệt hại về năng suất, sản lượng khi tình hình hạn quá gay gắt, còn bình thường chúng ta vẫn chủ động tưới nước một cách đầy đủ cho cây lúa.

Hiện 4 giải pháp này chúng tôi khuyến cáo cho các địa phương.

Ngoài giải pháp trên, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất lúa trong điều kiện hiện nay cũng cần được các địa phương đẩy mạnh?

Việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng của vùng Duyên hải Nam Trung bộ là một điều bắt buộc vì điều kiện khí tượng thủy văn. Một số cây trồng cạn thích hợp cho vùng này là nhóm đậu đỗ bao gồm đậu tương, đậu xanh, đậu phộng sử dụng rất ít nước.  

Ngoài ra một số vùng bà con nông dân có kỹ thuật canh tác cao chúng ta có thể làm bắp giống, bắp thương phẩm. Những cây trồng này góp phần trong việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng trong giai đoạn ngắn hạn.

Hiện nay vướng ở chỗ là chuyển đổi cơ cấu cây trồng phải phù hợp và có đầu ra thị trường tiêu thụ. Vì thế việc mở rộng diện tích chuyển đổi rất khó khăn vì thiếu đầu ra.

Tuy nhiên các doanh nghiệp dù lớn hay nhỏ nếu như nhìn thấy được vùng nguyên liệu ổn định ở khu vực này, liên kết sản xuất với nông dân và với sự ủng hộ của địa phương thì việc chuyển đổi cây trồng sẽ mang tới hiệu quả tích cực lâu dài. 

Ví dụ như Khánh Hòa là vùng xoài đã có thương hiệu và chỉ dẫn địa lý nên phát triển rất tốt. Một số tỉnh khác chúng tôi thấy chuyển sang các loại cây dược liệu và có những vùng nguyên liệu tốt đều có thể phát huy.

Với các loại cây thị trường đang gặp khó khăn thì nên cân nhắc chuyển đổi ví dụ như mía, điều...

"Với tình hình nguồn nước hiện đang mưa và sẽ có mưa, cùng với các giải pháp chuẩn bị ứng phó, chúng ta không đến nỗi cắt giảm 44.000 ha như báo cáo trước đây. Diện tích cắt giảm của toàn vùng Duyên hải Nam Trung bộ có thể giảm xuống chỉ còn khoảng 10.000-15.000 ha trong trường hợp xấu nhất", ông Lê Thanh Tùng nói.