Tránh 'khó chồng khó' khi điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt

Tại Hội thảo “Tham vấn hoàn thiện Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt”, TS Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV cho biết, dự báo kinh tế thế giới đang tăng trưởng chậm lại, đạt 2,7% năm 2025, thấp hơn giai đoạn trước Covid-19.

Trong khi đó, Việt Nam muốn tăng trưởng đột phá 8% vào 2025 và hai con số giai đoạn 2026-2030, cao nhất khu vực Đông Nam Á. "Mục tiêu này khả thi nhưng cần đảm bảo 2 điều kiện: kích cầu đầu tư và tiêu dùng", ông Lực nói.

Theo chuyên gia kinh tế, đầu tư đóng góp trên 36% vào tăng trưởng kinh tế, còn tiêu dùng là gần 60%.  Trong khi đó, xuất khẩu ròng chỉ góp khoảng 4% vào tăng trưởng, dù Việt Nam có độ mở nền kinh tế lớn.

Thống kê giai đoạn 2019-2024, ông Lực nhận thấy, tiêu dùng luôn là yếu tố số một quyết định sức tăng trưởng của nền kinh tế. Trong tiêu dùng, bán lẻ chiếm trên 70% tỷ trọng, nhưng đến cuối năm 2024, sau khi trừ đi lạm phát, tổng mức bán lẻ mới bằng 2/3 so với trước đại dịch. Sức cầu tiêu dùng còn khá yếu.

Nói thêm về 2 trụ cột tạo sức bật tăng trưởng, ông Lực nhận định, doanh nghiệp đầu tư còn nhiều khó khăn như chiến tranh thương mại có xu hướng lan rộng, chi phí đầu vào và logistics tăng ở mức cao, đơn hàng phục hồi không đồng đều và thiếu bền vững, yêu cầu số hóa và xanh hóa ngày càng cao. Sự tham gia đầu tư của khu vực tư nhân, vì thế, còn gặp rào cản.

Về tiêu dùng, vị tiến sĩ cho rằng, cần có những chương trình kích cầu cho người dân, nhất là trong dài hạn. Trong những yếu tố ảnh hưởng tới hành vi tiêu dùng, TS Cấn Văn Lực đánh giá, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) dự kiến trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 vào tháng 5-6/2025 sẽ ảnh hướng sâu rộng tới doanh nghiệp thuộc đối tượng chịu thuế và người tiêu dùng. 

Nguyên nhân bởi thuế TTĐB là thuế gián thu, đánh trực tiếp vào một số hàng hóa đặc biệt. Thuế này do các cơ sở trực tiếp sản xuất, tiêu thụ hàng hoá đó nộp, nhưng người tiêu dùng lại chịu thuế vì thuế được cộng vào giá bán.

"Tăng thuế càng nhanh, càng cao, tổng hòa lợi ích đối với ngành và nền kinh tế càng lớn. Về lâu dài, dễ dẫn đến giảm tổng cầu tiêu dùng và đầu tư", TS Cấn Văn Lực nhận định và cho biết thêm, rằng tăng mạnh và nhanh thuế TTĐB có thể ảnh hưởng đến hiệu quả đóng góp ngân sách lâu dài, tạo ra tình huống “khó chồng khó” đối với doanh nghiệp và người lao động trong các lĩnh vực liên quan như bao bì, vận tải, du lịch, ăn uống...

Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV kiến nghị cơ quan soạn thảo thuế TTĐB cần hài hòa lợi ích, trách nhiệm và tính khả thi đối với Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng, cũng như các đối tượng khác trong chuỗi sản xuất, nhất là đảm bảo việc làm cho người lao động; cần có thêm đánh giá tác động đầy đủ, toàn diện, có cơ sở khoa học và sát thực tiễn.

"Chúng ta không nên tận thu mà nên nuôi dưỡng nguồn thu, bởi nguồn thu từ thuế TTĐB sẽ có xu hướng giảm theo thời gian", ông Lực chia sẻ. Ông cũng nhấn mạnh, trong 5 năm qua, thuế TTĐB chiếm khoảng 6% tổng thu ngân sách từ thuế và việc tăng thuế chưa chắc điều chỉnh được hành vi của người tiêu dùng.

Việc tính toán mức thuế, thời điểm và lộ trình tăng thuế TTĐB cũng cần phù hợp, khả thi, tránh gây tác dụng ngược như lách luật, chuyển sang dùng sản phẩm khác không bị đánh thuế nhưng có tác hại nhiều hơn. Ngoài ra, ông Lực cũng đề xuất phương án giãn thời điểm áp dụng thuế TTĐB, bắt đầu từ 2028, thay vì 2026 như dự thảo.

Cũng tại sự kiện do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức sáng 18/3, PGS.TS Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết thêm, đặc thù ngành đồ uống có cồn, ngoài việc chịu các hạn chế từ các luật chuyên ngành như Luật Phòng chống tác hại rượu bia, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, Luật Quảng cáo và đặc biệt là Nghị định 100/168 đã ảnh hưởng mạnh tới nhu cầu tiêu dùng.

Lãnh đạo VBA nhất trí với TS Cấn Văn Lực, rằng đẩy mạnh tiêu dùng sẽ giúp tăng trưởng kinh tế. Ngược lại, một trong những mục tiêu của thuế TTĐB là giảm tiêu dùng. "Trong bối cảnh ngành vừa có dấu hiệu hồi phục sau Covid-19, điều này sẽ gây cản trở, mất đi động lực đẩy mạnh tiêu dùng để đạt mục tiêu tăng trưởng”, ông Việt bày tỏ.  

Vừa qua, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương) phối hợp các đơn vị liên quan công bố Báo cáo "Đánh giá tác động của dự thảo tăng thuế TTĐB đối với mặt hàng bia. Theo đó, theo 2 phương án mà ban soạn thảo đề xuất, GDP sẽ sụt giảm lần lượt là 14.276 tỉ đồng tương đương 0,0354% và 32.5259 tỷ đồng, tương đương 0,08%.

Còn theo “Đánh giá tác động của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt cho ngành hàng bia tới hành vi người tiêu dùng”, thực hiện bởi Công ty NielsenIQ, khi giá tăng cao người tiêu dùng có xu hướng chuyển đổi sang sản phẩm bất hợp pháp, rủi ro sức khỏe, thất thu thuế và ảnh hưởng tới các doanh nghiệp kinh doanh hợp pháp.

VBA kiến nghị, đối với sản phẩm rượu, bia, Luật thuế TTĐB lùi hiệu lực đến năm 2028, đồng thời áp dụng tăng thuế theo Phương án 1. Đối với sản phẩm nước giải khát có đường, xem xét chưa bổ sung mặt hàng nước giải khát có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế.

Chia sẻ với những khó khăn mà doanh nghiệp đồ uống nói riêng và doanh nghiệp chịu tác động của thuế TTĐB nói chung, ông Vũ Tuấn Anh, Đại biểu chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội nhấn mạnh yếu tố quan trọng trong việc điều chỉnh chính sách thuế là "không tạo ra biến động lớn và tác động xấu đến hoạt động sản xuất kinh doanh”.

"Đến hôm nay, chúng tôi vẫn nghiên cứu dự thảo", ông Tuấn Anh nói và chia sẻ, nếu còn những điểm chưa thống nhất giữa cơ quan thẩm tra và cơ quan soạn thảo, thì sẽ xin thêm ý kiến của Đại biểu Quốc hội.

Tổng hợp các ý kiến, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng ban Pháp chế VCCI nhìn nhận, hội thảo đã cung cấp thông tin cụ thể, đa chiều cho các nhà hoạch định chính sách, cơ quan thẩm tra, cơ quan soạn thảo và các cơ quan liên quan. Điều này góp phần xây dựng chính sách thuế TTĐB phù hợp với thực tiễn, đảm bảo tính hiệu quả trong quản lý nhà nước, đồng thời tối ưu các giải pháp thúc đẩy các động lực tăng trưởng từ thể chế, chính sách. 

Bộ Tài chính đã chỉ đạo ngành thuế thực hiện nhiều biện pháp “khoan sức dân” bằng các chính sách giãn thuế như: giảm 2% thuế giá trị gia tăng, giảm 50% thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu, mỡ nhờn...

Cùng với hỗ trợ thuế để “nuôi dưỡng nguồn thu”, Bộ Tài chính sẽ tập trung hoàn thiện chính sách, giải phóng nguồn lực, tháo gỡ khó khăn về vốn, thị trường, pháp lý… Hiện Bộ đề xuất giảm 30% tiền thuê đất trong năm 2025, như một biện pháp hỗ trợ người dân, doanh nghiệp thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh, du lịch và tiêu dùng.