Hình ảnh máy gặt trên cánh đồng lúa ở tỉnh Hắc Long Giang, Đông Bắc Trung Quốc. Vùng này tự hào có sản lượng ngũ cốc cao do có đất trồng màu mỡ. Ảnh: Tân hoa xã.
Đông Bắc Trung Quốc thúc đẩy bảo tồn đất canh tác
Là vùng đất màu mỡ nhất của Trung Quốc, khu vực đông bắc, bao gồm các tỉnh Hắc Long Giang, Cát Lâm và Liêu Ninh và phần phía đông của khu tự trị Nội Mông, chiếm khoảng 1/4 sản lượng ngũ cốc hàng năm của cả nước.
Theo số liệu của chính phủ, đất canh tác trong khu vực có diện tích 1,09 triệu km2, bao gồm khoảng 29 triệu ha đất nông nghiệp.
Với mật độ chất hữu cơ cao, đất rất thích hợp cho các loại cây trồng phát triển. Tuy nhiên, việc canh tác lâu dài và lạm dụng phân bón đã làm thoái hóa đất, đe dọa đến môi trường và sản xuất ngũ cốc của địa phương.
Trong chuyến thị sát tới huyện Lishu ở tỉnh Cát Lâm vào tháng 7/2020, Chủ tịch Tập Cận Bình nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các biện pháp hiệu quả để bảo vệ vùng đất canh tác màu mỡ ở Đông Bắc Trung Quốc, nói rằng cần phải được chăm sóc đất canh tác như thể là "gấu trúc của đất nông nghiệp".
Ông Tập lưu ý rằng các cánh đồng đất canh tác ở khu vực đông bắc cho năng suất nông nghiệp cao hiện phải đối mặt với vấn đề suy giảm độ phì nhiêu.
Trong vài thập kỷ qua, đất canh tác ở Đông Bắc Trung Quốc đã bị xói mòn một phần do khai hoang quá mức, lạm dụng phân bón và thuốc trừ sâu và điều này đe dọa sự đa dạng sinh học và sản xuất lương thực bền vững, theo Hướng dẫn Bảo vệ Đất canh tác ở Đông Bắc Trung Quốc (2017-30).
Độ dày của đất giảm từ 60-70 cm vào những năm 1950 xuống còn 20-30 cm hiện nay.
Zhang Xingyi, nhà nghiên cứu về nông nghiệp thuộc Viện Địa lý và Nông học Đông Bắc thuộc Viện Khoa học Trung Quốc cho biết: “Đất có màu đen vì bề mặt của nó được bao phủ bởi một lớp đất giàu mùn đen”.
"Mất 400 năm để tạo thành lớp mùn dày 1 cm trong đất canh tác”, ông nói. “Năng suất đất giảm trung bình 12,7% khi hàm lượng chất hữu cơ trong đất giảm 1%".
Chủ tịch Tập Cận Bình cho rằng việc thực hành che phủ rơm rạ lên đất nông nghiệp không chỉ làm tăng lượng chất hữu cơ trong đất mà còn giúp ngăn chặn sự xói mòn đất do gió và nước và duy trì độ ẩm cho đất trong mô hình Lishu đáng để quảng cáo.
Với diện tích canh tác hơn 260.000 ha, Lishu, một khu vực trồng ngũ cốc chính ở Cát Lâm, có sản lượng ngũ cốc hàng năm hơn 2,5 tỷ kg trong nhiều năm, xếp hạng ổn định trong số 5 quận sản xuất ngũ cốc hàng đầu ở Trung Quốc.
Mô hình Lishu
Năm 2009, Li Baoguo, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Khoa học và Công nghệ Đất đai tại Đại học Nông nghiệp Trung Quốc, đã dẫn dắt các sinh viên của mình thành lập trạm nghiên cứu bảo vệ đất canh tác đầu tiên của Trung Quốc ở Lishu.
Sau nhiều năm nghiên cứu và hợp tác chung với Viện Địa lý và Nông học Đông Bắc thuộc Viện Khoa học Trung Quốc và trạm công nghệ nông nghiệp của quận, mô hình đã được tạo ra, làm hồi sinh các lớp đất canh tác mỏng hơn.
Wang Guiman, trưởng trạm cho biết: “Mô hình này là một cuộc cách mạng trong phương thức canh tác truyền thống. Chìa khóa để bảo tồn đất là cày ít đất hơn thông qua công nghệ không làm đất và che phủ thân cây".
“Trước đây, nông dân phải cày đất ít nhất bốn lần khi họ trồng ngô, làm phá hủy cấu trúc của các lớp đất canh tác", Wang nói. "Giờ đây, với công nghệ trồng cây cơ giới, các quy trình trồng trọt có thể được hoàn thành chỉ trong một thao tác".
"Sau 5 năm thực hiện không xới đất và che phủ thân cây trong khu vực thí nghiệm, chất hữu cơ trong đất đã tăng khoảng 0,1% mỗi năm, gấp sáu lần so với canh tác thông thường", ông bổ sung.
Kể từ năm 2012, chính quyền tỉnh Cát Lâm đã thúc đẩy mô hình trên toàn tỉnh và 46 quận đã thực hiện mô hình này trên 1,23 triệu ha đất nông nghiệp.
Sau 3 năm nghiên cứu, soạn thảo, xem xét và sửa đổi, quy định về bảo vệ đất canh tác có hiệu lực trên địa bàn tỉnh vào ngày 1/7/2018.
Đây là quy định địa phương đầu tiên về bảo vệ đất canh tác trên toàn quốc, quy định cách kiểm soát sự mất đất, tăng mật độ chất hữu cơ và duy trì độ ẩm và độ phì nhiêu của đất. Quy định cũng đặt ngày 25/6 là ngày bảo vệ đất canh tác của Cát Lâm.
Zhang Wendi, một nông dân ở Quanyangou, một ngôi làng ở Lishu, đã thuê 420 ha đất canh tác vào năm 2020 và có sản lượng thu hoạch ngô hơn 5 triệu kg.
Ông nói: Mô hình mới tiết kiệm ít nhất 800 nhân dân tệ và giúp tăng sản lượng hơn 500 kg mỗi ha.
"Những nông dân thực hiện bảo tồn đất trên đất nông nghiệp của họ có thể nhận được khoản trợ cấp của chính phủ là 750 nhân dân tệ mỗi ha", Zhang cho biết.
Tổng diện tích canh tác bảo tồn dự kiến sẽ tăng lên hơn 2,6 triệu ha vào năm 2025, theo Sở Nông nghiệp và Nông thôn Cát Lâm.
Độ dày của đất tăng lên
Nỗ lực cải thiện đất canh tác của Hắc Long Giang đem lại những hiệu quả rõ rệt.
Số liệu giám sát của Sở Nông nghiệp và Nông thôn tỉnh cho thấy độ dày trung bình của đất canh tác tăng từ 19,8 cm năm 2014 lên 23,3 cm vào năm 2019.
Để xử lý tình trạng đât bị xói mòn, tùy từng khu vực, Hắc Long Giang đã thực hiện các biện pháp gồm bao phủ rơm rạ cho đất canh tác, cũng như tăng lượng phân hữu cơ và luân canh cây trồng.
Từ năm 2015 đến nay, tỉnh đã thành lập 20 dự án thí điểm về bảo vệ và tận dụng đất canh tác, với diện tích 348.400 ha.
Năm 2018, Hailun, vùng sản xuất ngũ cốc chính của tỉnh, được Bộ Nông nghiệp và Nông thôn xác định là hạt thí điểm nhằm thúc đẩy hệ thống tích hợp bảo vệ và sử dụng đất canh tác.
Ông Liu Chunsheng, người đứng đầu Hợp tác xã Dongxing cho biết nhờ chính phủ quy hoạch và quản lý tổng hợp, sản lượng từ đất canh tác đã tăng lên đáng kể, thu nhập của nông dân tăng thêm 14.000 nhân dân tệ. "Quan trọng hơn, ý thức bảo vệ đất canh tác của họ ngày càng mạnh mẽ hơn khi họ được hưởng lợi từ chất lượng đất được cải thiện".
Theo Hướng dẫn Bảo vệ Đất canh tác ở Đông Bắc Trung Quốc (2017-30), đến năm 2030, 16,67 triệu ha đất canh tác ở Đông Bắc Trung Quốc sẽ được bảo vệ tốt hơn.
Han Xiaozeng, nhà nghiên cứu thuộc Viện Địa lý và Nông học Đông Bắc thuộc Viện Khoa học Trung Quốc cho biết tập trung nghiên cứu khoa học về bảo tồn đất canh tác, cân bằng dinh dưỡng và canh tác hợp lý... có thể hỗ trợ quan trọng cho việc duy trì độ phì nhiêu của đất canh tác và cải thiện năng suất ngũ cốc nói chung.
Nhà nghiên cứu Liu Xiaobing, cũng thuộc Viện Địa lý và Nông học Đông Bắc đề nghị cải thiện luật và quy định về đất canh tác để thúc giục người sử dụng đất bảo vệ đất canh tác nhằm ngăn chặn khai thác chỉ tìm cách tối đa hóa lợi ích kinh tế và thiếu ý thức bảo vệ đất đai.
