Tương lai sáng dâu tằm tơ miền núi phía Bắc [Bài 1]: Xanh tốt trên đất đồi sỏi đá

LTS: Sau nhiều thăng trầm, ngành dâu tằm tơ Việt Nam đang dần phục hồi và phát triển mạnh tại nhiều địa phương trên cả nước. Nhu cầu tơ tằm của thị trường thế giới ngày càng lớn là cơ hội tốt để nghề “ăn cơm đứng” tại nước ta phát triển bền vững. Bên cạnh vùng trọng điểm Tây Nguyên, hiện dâu tằm đang được mở rộng ở các tỉnh miền núi phía Bắc, dần thế chỗ những cây trồng giá trị thấp như ngô, sắn…, góp phần mang lại cuộc sống ấm no cho đồng bào vùng cao.

Dâu tằm thế chỗ sắn, ngô

Trung tuần tháng 3, chúng tôi có chuyến công tác tại huyện Bảo Lạc, tỉnh Cao Bằng. Vượt cả trăm cây số đường khúc khuỷu đèo dốc, chúng tôi đến xã Cô Ba của huyện Bảo Lạc (giáp danh với Trung Quốc). Qua tìm hiểu được biết, cây dâu tằm mới bén rễ khoảng hơn chục năm ở đây và đang từng ngày góp phần xóa đói giảm nghèo cho đồng bào dân tộc thiểu số vùng biên giới.

Trong hình dung của tôi, đất trồng dâu tằm là những cánh đồng soi bãi bằng phẳng, nằm ven sông suối, nơi có đất đai phì nhiêu, màu mỡ, nguồn nước dồi dào. Thế nhưng thật bất ngờ khi xã Cô Ba là nơi núi non trùng điệp, địa hình dốc đứng, vậy mà diện tích cây dâu tằm vẫn đang từng ngày được mở rộng trên các sườn đồi đầy sỏi đá hoặc được trồng thay thế ngô, sắn, lúa ở các thửa ruộng bậc thang nằm vắt vẻo trên sườn núi.

Theo các hộ dân nơi đây, từ đợt mưa lũ khủng khiếp hồi tháng 9/2024 đến nay, vùng này chưa có thêm trận mưa nào, đất đai hạn hán trơ trọc, cỏ dại chết khô nhưng những mầm xanh của cây dâu tằm vẫn đang bật lên, đợi chờ những hạt mưa để tươi tốt đón vụ tằm mới.

Chạng vạng chiều, 2 vợ chồng anh Vầy Văn Hòa ở xóm Khuổi Dào, xã Cô Ba đang cặm cụi xới cỏ cho diện tích dâu của gia đình. Nhờ có nguồn nước được dẫn từ trên khe núi qua đường ống nhựa về các thửa ruộng bậc thang nên khu vực này cây dâu xanh tốt, mập mạp hơn những khoảnh dâu trồng phía trên cao.

Anh Hòa bộc bạch, từ năm 2012 gia đình anh bắt đầu trồng dâu nuôi tằm trên diện tích đất nương trồng ngô, lúa. Đến nay, nhà anh có khoảng 1ha dâu. Giống như nhiều gia đình khác, anh Hòa đã vệ sinh sạch sẽ gầm nhà sàn và che chắn bằng bạt nilon để làm nơi nuôi tằm.

Tằm giống được HTX Dâu tằm Cô Ba cung ứng, mỗi lứa tằm từ thời điểm nhận con giống đến lúc bán kén khoảng 15 ngày, do nguồn lá dâu dồi dào nên anh thường nuôi gối lứa, lứa này chuẩn bị lên né thì tiếp tục vào lứa tằm giống mới. Nhờ đó, có tháng gia đình anh thu hoạch được gần 200kg kén, toàn bộ sản phẩm được HTX thu mua với giá từ 180.000 - 200.000 đồng/kg. Những năm không bị ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh, năng suất cao sẽ thu được gần 1 tấn kén, thu nhập gần 200 triệu đồng. 

Trước đây gieo cấy lúa và trồng ngô trên đất núi nếu được mùa gia đình anh Hòa cũng chỉ đủ gạo ăn, thu nhập rất bấp bênh, cuộc sống khó khăn triền miên. Giờ đây, nghề dâu tằm mang lại thu nhập cao, có tháng bán kén được gần 40 triệu đồng, thừa tiền đong gạo ăn cho cả năm.

Không riêng gia đình anh Hòa, hiện nay ở Cô Ba có hàng trăm hộ dân đã thoát nghèo nhờ dâu tằm. Có thu nhập khá nên nhiều hộ dân trong xã đã xây dựng nhà nuôi tằm riêng, số hộ nuôi tằm dưới gầm nhà sàn ngày một ít, từ đó giúp tằm hạn chế dịch bệnh, đạt năng suất, chất lượng kén tốt hơn.

Theo anh Mông Văn Lỳ, Giám đốc HTX Dâu tằm Cô Ba, hơn chục năm trước khi chưa có dâu tằm, cuộc sống của bà con nơi đây rất khó khăn. Mấy năm nay, một số hộ dân có diện tích dâu lớn, nuôi tằm cho thu nhập 300 – 400 triệu đồng/năm, trung bình thu nhập từ 150 – 200 triệu đồng/năm.

HTX là đơn vị chuyên cung ứng cây giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật; chuyển giao kỹ thuật, cung cấp vật tư, dụng cụ nuôi tằm cho bà con. Toàn bộ sản phẩm kén tằm của người dân được HTX bao tiêu với giá ổn định như đã cam kết.

1 cân kén mua được cả yến gạo

Xã Cô Ba thuộc vùng đất biên viễn xa xôi, địa hình hiểm trở, giao thông khó khăn. Đây là nơi sinh sống của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó chủ yếu là người Tày, Nùng. Cuộc sống của người dân bao đời gắn với nương ngô, rẫy sắn và những thửa ruộng bậc thang cằn cỗi. Với tỷ lệ hộ nghèo cao, việc trông chờ vào cây lương thực truyền thống không đủ giúp bà con thoát khỏi khó khăn.

Bước ngoặt đến vào năm 2011 khi ngành nông nghiệp huyện đưa giống cây dâu tằm về trồng thử nghiệm trên diện tích 3ha của 11 hộ dân tại xóm Phiêng Mòn. Từ những lứa tằm đầu tiên được nuôi trong sự bỡ ngỡ, đến nay cây dâu đã lan rộng ra hơn 200ha đất đồi núi của xã để thay thế cho ngô, sắn và cả những ruộng lúa bậc thang thiếu nước tưới.

Theo ông Lục Văn Nguyên, Phó Chủ tịch UBND xã Cô Ba, trước đây mỗi ha ngô, sắn chỉ mang lại thu nhập khoảng 30 - 40 triệu đồng/năm thì nay 1ha dâu tằm thu nhập tăng gấp 4 - 5 lần. Cây dâu chỉ trồng sau 1 năm là có thể thu hái lá nuôi tằm, sau mỗi vụ tằm chỉ đốn cây, làm cỏ, bón phân, không phải trồng lại như ngô, lúa.

Không giống như nhiều cây trồng khác, cây dâu tằm có khả năng thích nghi tốt với đất đai khô cằn, thậm chí phát triển mạnh mẽ ngay cả trên những triền đồi núi đầy sỏi đá, thiếu nước tưới. Chính vì vậy, từ các nguồn hỗ trợ của nhà nước, huyện Bảo Lạc đã thực hiện cấp cây giống dâu tằm để người dân trồng thay thế các cây trồng kém hiệu quả trên ruộng bậc thang và sườn đồi, núi.

Ban đầu, nông dân còn e ngại, chưa quen với việc trồng dâu và nuôi tằm. Tuy nhiên, sau những vụ mùa đầu tiên cho thấy hiệu quả kinh tế rõ rệt, đến nay khoảng 80% hộ dân trong xã đã lựa chọn nghề này để xóa đói giảm nghèo.

Mấy năm gần đây kén tằm được các HTX thu mua với giá ổn định từ 180.000 – 200.000 đồng/kg, 1kg kén có thể đổi được cả yến gạo ngon nên bà con yên tâm mở rộng quy mô sản xuất, đầu tư xây dựng nhà nuôi tằm riêng có quy mô rộng rãi, đáp ứng tốt việc phòng dịch bệnh.

Nhờ thu nhập từ cây dâu tằm, đến hết năm 2024, thu nhập bình quân của xã Cô Ba đạt hơn 30 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm xuống còn 40%. Bên cạnh lợi ích kinh tế, việc phát triển nghề trồng dâu nuôi tằm còn góp phần hạn chế tình trạng di cư, giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương. Những triền núi hoang hóa giờ đây đang dần phủ kín màu xanh của dâu tằm, minh chứng cho sự đổi thay mạnh mẽ của vùng sơn cước xa xôi này.