Trồng 'cây tỉ đô', vừa có tiền, vừa có rừng

Mắc ca "điếc" trĩu quả nhờ ghép cành

Anh Đỗ Trọng Học nói về cây mắc ca như một kỹ sư thực thụ. Cũng phải, bởi người đàn ông ấy đã tích lũy được khá nhiều kinh nghiệm qua những lần thử nghiệm thất bại. Anh Học cho biết cách đây hơn 10 năm, vùng đất Vân Hòa (xã Cát Vân, huyện Như Xuân, Thanh Hóa) chỉ toàn mía và keo, cây mắc ca lạ lẫm chẳng ai buồn để ý.

Bố mẹ anh khuyên không nên mạo hiểm, bởi họ cho rằng mắc ca là cây trồng mới mẻ và có thể gặp rủi ro. Trong khi đó, cây mía và keo đã quen thuộc, cho thu nhập ổn định, dễ chăm sóc và có thị trường tiêu thụ rõ ràng. Dù vậy, anh Học vẫn quyết định chuyển đổi cây trồng vì nhận thấy tiềm năng lớn từ cây mắc ca sau thời gian tìm tòi, nghiên cứu, học hỏi thực tế. 

Ban đầu, anh Học trồng thử nghiệm 1,5ha mắc ca xen lẫn trên đồi mía. Được 3 năm, cây phát triển tốt nên vợ chồng anh quyết định bỏ cây mía để nhân rộng diện tích trồng mắc ca lên 5ha. Vậy nhưng, cây mắc ca trồng tới năm thứ 5 chỉ cho quả lác đác và sản lượng không đạt như kỳ vọng do anh thiếu kinh nghiệm trong việc chọn giống và chăm sóc.

Tiếc vườn cây xum xuê tán, anh Học đã quyết định thử nghiệm phương pháp ghép cành nhiều quả vào thân cây ít quả. May thay, cách làm này giúp tăng sản lượng quả mà không cần phải thay thế toàn bộ cây trồng không đơm hoa, kết trái.

Có lần, anh Học nghe theo lời khuyên của bạn bè, bón đạm vào gốc cây để kích thích tăng trưởng nhưng không ngờ phương pháp này tạo ra tác dụng ngược. Chỉ trong một thời gian ngắn, nửa vườn cây mắc ca bị cháy rễ, héo úa và chết do thừa đạm. Sau sự cố đó, anh tiếp tục vay vốn, đầu tư cây giống và chuyển hẳn sang sử dụng phân hữu cơ có nguồn gốc sinh học và phân chuồng ủ hoai mục nhằm bảo vệ đất, tăng sức khỏe cây trồng.

Trước anh Học, không ít người dân Thanh Hóa lao đao vì cây mắc ca. Nhiều hộ dân buộc phải chặt cây mắc ca vì hiệu quả không như kỳ vọng. Thất bại đó cũng giúp anh nhận ra nhiều bài học. Theo anh, để trồng được mắc ca nông dân phải hiểu rõ đặc tính sinh trưởng, khí hậu, đất đai, kỹ thuật chăm sóc cây và nhu cầu thị trường.  

“Mắc ca là cây có tiềm năng nhưng nếu không biết cách chăm sóc, cây sẽ cho sản lượng thấp, cộng với đầu ra không ổn định khiến nông dân dễ thất bại. Để khắc phục tình trạng này, tôi đã đầu tư vào chế biến sâu để nâng cao giá trị sản phẩm thay vì bán quả thô. Bên cạnh đó, việc liên kết sản xuất và tìm kiếm thị trường tiêu thụ là yếu tố rất quan trọng góp phần phát triển bền vững vùng trồng và mang lại lợi nhuận cao", anh Học chia sẻ.

Hơn chục năm trồng mắc ca, anh Học khẳng định mắc ca trồng ở Thanh Hóa có chất lượng không thua kém các vùng trồng khác ở Tây Nguyên. Giá trị của cây mắc ca gấp hàng chục lần so với trồng cam, ổi, keo...

Hiện nay, anh Học sở hữu 5ha mắc ca và liên kết với nông dân các huyện Thạch Thành, Ngọc Lặc, Thường Xuân (Thanh Hóa) để mở rộng vùng trồng với diện tích gần 30ha, tương đương khoảng 10 nghìn gốc, trong đó 30 - 40% diện tích đã cho thu hoạch ổn định với năng suất đạt từ 3,5 - 4 tấn/ha. Sản lượng thu hoạch mỗi năm đạt gần 40 tấn.

HTX Sản xuất mắc ca Thành Phát do anh Học làm Giám đốc đã đầu tư hệ thống máy lọc quả, máy sấy để chế biến sản phẩm hạt mắc ca tại chỗ. Mỗi hộp mắc ca có giá bán 140 nghìn đồng và sản phẩm được thị trường rất ưa chuộng. Trừ chi phí, mô hình trồng mắc ca giúp gia đình anh thu nhập gần nửa tỷ đồng mỗi năm. Các sản phẩm chủ yếu được phân phối qua kênh online và đã có mặt tại các siêu thị lớn trong và ngoài tỉnh.

Vườn cây không mùi hóa chất

Nhiều khách tham qua tỏ ra lạ lẫm khi chứng kiến vườn mắc ca của anh Học ngập ngụa cỏ dại, chiếm lĩnh toàn bộ khoảng không dưới tầng tán thấp. Tuy nhiên, điều đặc biệt ở chỗ những cây mắc ca vẫn đủ sức vươn rộng tán, lá xanh mướt, che mát cả một khu đồi rộng. Anh Học cho biết, nuôi cỏ không phải để bán mà để chăm sóc đất, giữ độ ẩm cho vườn cây.

“Nếu nhổ cỏ thường xuyên thì sức người không làm nổi, lại tốn kém công thuê mướn. Thay vào đó, hãy xem cỏ như bạn của cây trồng. Mùa khô nóng, cỏ sẽ giúp giữ ẩm cho đất, ngăn chặn sự bay hơi của nước. Vào mùa mưa, cỏ sẽ giúp chống xói mòn, rửa trôi đất. Hàng chục năm nay, vườn mắc ca của gia đình vẫn bình yên dù thời tiết bất lợi là nhờ cỏ cây trong vườn”, anh Học chia sẻ.

Cũng theo anh Học, cỏ và cây mắc ca có cơ chế tương hỗ nhau, bởi vậy chúng có thể cạnh tranh hoặc hỗ trợ lẫn nhau tùy thuộc vào cách thức quản lý và chăm sóc của nông dân.

Anh chia sẻ: “Cây mắc ca và các cây trồng lâu năm khác thường hút chất dinh dưỡng từ các tầng đất sâu hơn do bộ rễ cắm sâu xuống lòng đất. Còn cỏ thì chỉ sử dụng dinh dưỡng bề mặt. Tuy nhiên, phải có cơ chế kiểm soát cỏ trong vườn để tránh tình trạng cỏ mọc 'lạm phát'. Mỗi năm tôi đều đặn cắt cỏ 1 đến 2 lần và vun vào gốc, tạo lớp phân hữu cơ tự nhiên cho cây trồng.

Đất được cải tạo theo cách lấy tự nhiên nuôi tự nhiên giúp các vi sinh vật có lợi trong đất phát triển và thực hiện nhiệm vụ phân hủy các chất hữu cơ, giữ ẩm và cung cấp dưỡng chất cho cây. Khi hệ vi sinh vật trong đất phát triển mạnh mẽ, đất sẽ trở nên tươi xốp, giàu dinh dưỡng giúp cây trồng trở nên khỏe mạnh, ít bị sâu bệnh.

Làm nông nghiệp thuận theo tự nhiên có thể không mang lại năng suất cao ngay lập tức nhưng lại mang lợi ích lâu dài về môi trường, duy trì đa dạng sinh học và cải thiện chất lượng đất. Phương pháp này giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến sức khỏe con người, giúp nông dân giảm chi phí đầu vào vì không phải phụ thuộc vào phân bón hóa học hay thuốc trừ sâu. Mặt khác, quả mắc ca không nhiễm dư lượng thuốc trừ sâu do không sử dụng hóa chất nên dễ dàng đáp ứng các yêu cầu khó tính của thị trường”.

Tại các gốc cây mắc ca, anh Học đặt các bao phân chuồng đã được ủ hoai mục. Khi phân phân hủy sẽ thẩm thấu vào đất, cung cấp dưỡng chất cho cây qua hệ thống rễ. Bởi vậy, vườn cây của anh Học không tốn nhiều công chăm sóc nhưng vẫn cho sản lượng cao.

Ngoài ra, để tận dụng tối đa diện tích đất trang trại, anh Học còn trồng thêm hơn 1ha chè và nuôi 30 đàn ong lấy mật nhằm cải thiện thu nhập. Ngoài ra, anh còn tận dụng thảm cỏ dưới đất để nuôi bò và lợn rừng.

Hiện nay, sản phẩm hạt mắc ca của HTX Sản xuất mắc ca Thành Phát đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao. Để mở rộng diện tích và nâng cao hiệu quả kinh tế từ cây trồng này, huyện Như Xuân đang nghiên cứu, lồng ghép các chương trình, ban hành thêm cơ chế hỗ trợ phát triển sản xuất nhằm khuyến khích nhân dân nhân rộng mô hình liên kết trồng cây mắc ca theo chuỗi giá trị, áp dụng quy trình chăm sóc thân thiện với môi trường.