108 tình nguyện viên người Trung Quốc, độ tuổi từ 18 đến 60 có sức khỏe tốt được chia thành ba nhóm thử nghiệm vacxin của Hãng CanSino hồi tháng 3/2020, mỗi người được nhận khoản hỗ trợ 112 USD và cám kết chấp nhận rủi ro. Ảnh: SCMP
Vacxin Covid-19 dựa trên phiên bản cũ
Nguyên nhân theo các chuyên gia là do các loại vacxin của Trung Quốc và Nga đều được phát triển dựa trên một phiên bản suy yếu của một loại virus cảm lạnh thông thường mà nhiều người đã tiếp xúc, có khả năng hạn chế hiệu quả của chúng.
Đầu tiên là vacxin CanSino Biologics '(6185.HK) hiện đã được Trung Quốc phê chuẩn sử dụng trong quân đội. Đây thực chất chỉ là một biến thể của adenovirus typ 5, hay còn gọi là Ad5. Theo tờ Wall Street Journal, hiện phía công ty dược của Trung Quốc vẫn đang đàm phán để nhận được phê duyệt khẩn cấp ở một số quốc gia trước khi hoàn thành các thử nghiệm trên quy mô lớn.
Loại vacxin thứ hai được phát triển bởi Viện Gamaleya của Nga đã được chính phủ nước này phê duyệt vào đầu tháng 8, mặc dù mức độ và quy mô thử nghiệm vẫn hạn chế, vốn cũng dựa trên gốc Ad5 và một loại adenovirus ít phổ biến hơn. (Adenovirus là những virus chứa DNA chuỗi kép, kích thước đường kính của virus từ 70 đến 80 nm và không có vỏ bọc bên ngoài).
Anna Durbin, nhà nghiên cứu vacxin tại Đại học Johns Hopkins cho biết: “Ad5 khiến tôi lo ngại vì rất nhiều người có khả năng miễn dịch. Tôi không chắc chiến lược của họ là gì ... có lẽ nó sẽ không đạt hiệu quả 70%. Hiệu quả của nó có thể chỉ đạt 40%, nhưng dù sao như thế vẫn tốt hơn là không có gì, cho đến khi tìm ra một loại khác tốt hơn".
Theo Reuters, cả hai nhà phát triển vacxin là Trung Quốc và Nga đều có nhiều năm kinh nghiệm và đều đã phê duyệt vacxin Ebola dựa trên Ad5. Tuy nhiên cho đến thời điểm này cả CanSino (Trung Quốc) và Gamaleya (Nga) đều không đưa ra bất kỳ phản hồi hay bình luận nào.
Cuộc đua phát triển vacxin Covid-19 vẫn đang gấp rút trong bối cảnh thế giới ghi nhận hơn 25,6 triệu người nhiễm và trên 854.000 người chết. Ảnh: Reuters
Trước đó, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm vacxin dựa trên Ad5 để chống lại các loại bệnh nhiễm trùng trong nhiều thập kỷ, tuy nhiên không có loại nào được sử dụng rộng rãi. Họ đều sử dụng virus vô hại làm “vec tơ trung gian” để chuyển gen từ virus đích - trong trường hợp này là coronavirus mới – cho xâm nhập vào tế bào người để thúc đẩy phản ứng miễn dịch để chống lại virus thực thụ.
Tuy nhiên nhiều người đã có sẵn kháng thể chống lại Ad5 nên điều này có thể khiến cho hệ thống miễn dịch tấn công trở lại vec-tơ trung gian, thay vì phản ứng với coronavirus, khiến các loại vacxin này kém hiệu quả hơn.
Nguy cơ tiềm ẩn
Theo thống kê của các chuyên gia, tại Trung Quốc và Mỹ, ước tính có khoảng 40% số người có lượng kháng thể cao do đã tiếp xúc với Ad5 trước đó. Còn ở châu Phi, con số này có thể lên tới 80%.
Ngoài ra, một số nhà khoa học cũng lo ngại loại vacxin dựa trên Ad5 có thể làm tăng khả năng lây nhiễm HIV. Số là trong một thử nghiệm hồi năm 2004 về vacxin HIV dựa trên Ad5 của hãng Merck & Co (MRK.N), những người có khả năng miễn dịch trước đó đã trở nên nhạy cảm hơn với virus gây bệnh AIDS.
Một số nhà nghiên cứu khác cũng đã chọn các adenovirus thay thế hoặc các cơ chế phân phối khác. Chẳng hạn, Đại học Oxford và AstraZeneca (AZN.L) đã dựa trên vacxin Covid-19 của họ trên một loại adenovirus ở tinh tinh mà không sử dụng Ad5 hay hãng dược khổng lồ Johnson & Johnson (JNJ.N), với ứng cử viên vacxin Ad26, một chủng tương đối hiếm.
Tiến sĩ Zhou Xing, thuộc Đại học McMaster của Canada (người đã từng làm việc với CanSino về loại vacxin dựa trên Ad5 đầu tiên cho bệnh lao vào năm 2011) cho biết, nhóm của ông đang phát triển một loại va xin Ad5 Covid-19 dạng hít, với giả thuyết rằng nó có thể tránh được các tiền sử miễn dịch.
Ông Xing khẳng định, ứng cử viên vacxin Oxford có lợi thế hơn hẳn so với vacxin CanSino được tiêm, đồng thời bày tỏ lo lắng về liều lượng cao của vec- tơ Ad5 trong vacxin CanSino “made in China” có thể gây sốt, làm dấy lên sự hoài nghi về vacxin.
Tiến sĩ Hildegund Ertl, giám đốc Trung tâm vacxin thuộc Viện Wistar ở Philadelphia (Mỹ) cho biết: “Tôi nghĩ rằng họ sẽ có được khả năng miễn dịch tốt ở những người không có kháng thể với vacxin, và quả là đã có nhiều người như vậy”.
Các nhà nghiên cứu, bao gồm cả chuyên gia hàng đầu về các bệnh truyền nhiễm của Mỹ là tiến sĩ Anthony Fauci, trong một bài báo năm 2015, cho biết tác dụng phụ có thể chỉ xảy ra với vacxin HIV. Nhưng họ cảnh báo rằng tỷ lệ nhiễm HIV nên được theo dõi trong và sau khi thử nghiệm tất cả các loại vacxin gốc Ad5 ở những quần thể có nguy cơ.
Đến nay vẫn có nhiều chuyên gia bày tỏ sự hoài nghi về vacxin của Nga sau khi chính phủ nước này tuyên bố ý định cung cấp loại vacxin này cho các nhóm nguy cơ cao, bắt đầu từ tháng 10 mà không hề có dữ liệu từ các thử nghiệm quan trọng.
Nhân viên y tế Nga tiêm thử nghiệm loại vacxin Covid-19 do viện Gamaleya phát triển. Ảnh: Tass
Tiến sĩ Dan Barouch, nhà nghiên cứu vacxin Harvard, tác giả của loại vacxin Covid-19 của J&J nói: “Việc chứng minh tính an toàn và hiệu quả của vacxin là rất quan trọng”. Ông Dan cũng lưu ý, thông thường các thử nghiệm quy mô lớn “không cho kết quả như mong đợi hoặc cần thiết”.
