Vì sao tin giả hấp dẫn người đọc hơn tin thật?

Cuốn sách "Fake news và chống fake news - Vì sao cái giả hấp dẫn hơn cái thật" được nhà báo Đỗ Đình Tấn “thai nghén” trong 2 năm thời điểm dịch Covid-19, được giới thiệu ra mắt độc giả sáng 18/6 tại Trung tâm báo chí TP.HCM. 

Nhà báo Đỗ Đình Tấn cho biết, tin giả (fake news) đã xóa bỏ ranh giới giữa cái chung và cái riêng; xóa bỏ giữa cái thật và cái giả, lấy cái thật làm cái giả, cái giả làm cái thật, cũng như quyền riêng tư của con người bị xâm phạm. Nó biến sự chú ý thành giá trị chứ không phải là tin thật, làm cho sự thật dần trở thành thứ yếu. Những hậu quả nguy hiểm ấy làm cho báo chí rơi vào khủng hoảng về mô hình kinh tế, niềm tin của công chúng. "Đó là hòn đá tảng, làm xói mòn niềm tin của công chúng vào truyền thông", ông Tấn nói.

Theo ông Tấn, mạng xã hội thiết kế không phải là một tờ báo, mà thiết kế là nơi hội tụ, tiếp nhận tất cả thông tin của tất cả mọi người, trong bối cảnh internet mở, ai cũng có thể đưa thông tin lên mà không phải quan tòa để ngồi xét cái gì thật, cái gì giả. Tin giả hiện lan cả vào trong nhiều lĩnh vực, kể cả trong khoa học.

"Ai đưa tin, tin gì không còn có giá trị nữa, mà tin được nhiều like, nhiều lượt share, nhiều tương tác mới được xem là giá trị. Tin giả đạt nhiều tương tác thì thành ra nó cũng có giá trị bởi thực tế bắt nguồn từ tâm lý đám đông. Nhiều người có tâm lý muốn mình sớm biết tin, nên khi thấy tin mới, giật gân thì chia sẻ ngay; lại có loại "thầy bàn", thích bàn chuyện cho người khác nghe và cả tâm lý thiên kiến trong nhận thức, chính vì nhận thức lệch lạc từ lâu khiến bộ não ta lừa chính ta, nhà báo Đình Tấn phân tích.

Cũng theo ông Tấn tin giả còn là tiếng nói ngược dòng của những người bị mất tiếng nói. Bản thân tiếng nói đó thể hiện sự lo sợ, giận dữ của chính họ. 

Là một trong những người đầu tiên đọc bản thảo cuốn sách, nhà báo Phạm Thục cho biết, cuốn sách với ngồn ngộn thông tin mà tác giả đã nén lại với hơn 300 trang, đây có thể xem là cẩm nang cho các nhà báo hôm nay.

"Tin giả có đất sống khi tâm trạng người đọc giao động, có quá nhiều xúc cảm hoặc rơi vào hoàn cảnh không thể kiểm chứng thông tin thực. Tác hại của tin giả hiện chưa thể hình dung hết biên độ, bởi không chỉ tác động về mặt tâm lý mà còn ảnh hưởng đến kinh tế, gây xáo trộn xã hội", nhà báo Phạm Thục nhận định.

Theo bà Thục, các bạn trẻ cần phân biệt nhà báo và các "nhà đưa tin" trên mạng xã hội; phân biệt đưa tin và nêu ý kiến. Tin tức của báo chí chính thống khác với các ý kiến trên những status (facebook); kết luận của bản tin cũng khác với suy luận trên mạng xã hội; và người có chức năng đưa tin khác với người thích gì thì đưa. "Hãy làm người đọc thông minh, hãy share chậm thôi, cẩn thận và cẩn trọng khi tiếp nhận các thông tin trên mạng xã hội", nhà báo Phạm Thục nói.

Cuốn sách "Fake news và chống fake news - Vì sao cái giả hấp dẫn hơn cái thật" tập trung vào vấn nạn tin giả tại Việt Nam cũng như thế giới. Cuốn sách lý giải nhiều câu hỏi liên quan đến fake news như vì sao cái giả hấp dẫn hơn cái thật? Vì sao cái giả dễ được tin là thật? Vì sao cái giả lại gây hậu quả và tác hại thật?

Ngoài ra, cuốn sách cũng đề cập đến cuộc chiến chống fake news trên khắp thế giới với nhiều giải pháp được nêu ra, từ những tư liệu cập nhật và những tham luận của các nhà nghiên cứu được trình bày tại cuộc hội thảo quốc tế ở Canada năm 2018.

Ở chương 1, cuốn sách giúp độc giả hiểu được fake news là một thông tin hoàn toàn giả hoặc bịa đặt, phóng đại hay bóp méo, xuyên tạc đến mức không còn là thật, xuất hiện dưới dạng tin tức báo chí, lan truyền chủ yếu trên mạng xã hội qua việc chia sẻ, để đánh lừa công chúng nhằm đạt được một mục đích (chính trị, ý thức hệ, kinh tế, lợi ích…) nào đó.

Cuốn sách cũng lý giải cho việc con người dễ tin vào tin giả, một số nguyên nhân được đề cập tới theo nghiên cứu của nhà báo Bouchra Ouatik: Vì ta muốn khẳng định cái ta đã nghĩ; muốn tìm cách bảo vệ cái tôi của mình; bộ não chúng ta muốn đi tắt do lười... Một số cá nhân, tổ chức đã tạo ra fake news với những mục đích khác nhau về kinh tế, chính trị, ngoại giao...