Cước diệp còn gọi là Bát giác liên, tên khoa học Dysosma versipellis (Hance) M. Cheng, thuộc họ Hoàng liên gai (Berberidaceae), Bộ Mao lương Ranunculales, xếp vào nhóm cây làm thuốc.
Thường thấy mọc hoang ở những vùng núi ở độ cao từ 800 – 900m, mọc rải rác trên đất mùn nơi ẩm mát có độ chiếu sáng yếu như dưới tán rừng ven suối ở các tỉnh Lai Châu, Hà Giang, Lào Cai, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hòa Bình, Ninh Bình, Sơn Tây… Tại Trung Quốc cũng thấy loại cây Cước diệp mọc hoang ở dọc ven sông Trường Giang. Tại nước ta Cước diệp được xếp vào trong sách đỏ Việt Nam (trang 218), và còn xếp là loại cây có mối đe dọa vào bậc E vì cây bị khai thác tùy tiện để làm thuốc.
Đây là loại cây thảo cao từ 30 – 50cm, thân rễ thô to mọc ngang và cứng chia nhiều đốt. Cây có thân nhẵn, mọc đứng, màu xanh lục. Lá mọc so le, thường có 2 lá, có cuống dài dính vào giữa phiến lá. Phiến lá dài từ 16 – 20cm, rộng 12 – 14cm. Có 6 – 8 thùy cạn hay sâu, mép khía răng, tán hoa không cuống mang 5 – 8 hoa mọc ở gốc lá, cuống hoa rủ xuống, cuống dài, cong. Có 6 lá đài, mặt ngoài có ít lông dài. Hoa to màu đỏ đậm. Có 6 cánh hoa dài 2mm, nhụy 6, bầu thượng, đầu nhụy to. Quả mọng hình bầu dục hoặc hình trứng đen, to 12mm, chứa nhiều hạt. Ra hoa vào tháng 3 – 5, quả vào tháng 9 – 10 hằng năm.
Bộ phận sử dụng làm thuốc là thân, rễ thường gọi với tên thuốc là Quỷ Cừu (Rhizoma Dysosmae Versipellis). Dược liệu là rễ được thu hái vào mùa thu, mùa đông; lá hái vào mùa xuân trước khi cây ra hoa. Dùng tươi hay phơi, sấy khô dùng dần.
Đông y cho rằng Cước diệp có vị đắng cay, tính ấm, có độc, tác dụng thanh nhiệt giải độc, hóa đàm tán kết, khu đàm tiêu thũng… Được dùng trong trị liệu các bệnh chứng như trị mụn nhọt, lở ngứa. Tràng nhạc, sưng yết hầu, đòn ngã, dao chém, rắn độc cắn… Toàn cây được dùng làm thuốc trừ phong, tiêu viêm giải độc… Rễ và thân cây Cước diệp chứa nhiều chất berberine.
Để tham khảo và có thể áp dụng, dưới đây xin giới thiệu vài phương tiêu biểu trị liệu từ cây Cước diệp.
*Chữa sưng tấy (áp xe vú, nhọt độc): Lấy lá Cước diệp tươi, giã nhỏ hơ nóng rồi đem đắp vào nơi đau, ngày 1 – 2 lần.
*Chữa rắn cắn: Thân rễ Cước diệp 6 – 12g giã vắt lấy nước cốt uống, còn bã đắp vào nơi vết rắn cắn.
