Nghiên cứu gì về cái loài hiền nhất hành tinh hỡi người hiền? Tôi hỏi ông tiến sỹ hay cười. Tiến sĩ hiền hiền lại cười, một nụ cười vô ưu chân chất. Hơn trăm năm “tụi em” (người xưa, người nay, người nước ngoài và người trong nước, từ những năm 1872) mới lắp đầy bản đồ về trùng đất ở khắp nước Việt Nam đó chị.
Có gì mà lâu lắc dữ vậy? Con trùng quá quen thuộc. Những mùa mưa dầm lụt lội nó bò tràn lan trên những nền đất quanh nhà. Những con trùng đại diện của sự chịu đựng và đại diện của sự thấp bé.
Người ta không nói “vi trùng xéo mãi cũng oằn” mà lại nói “con giun (trùng) xéo mãi cũng quằn.” Dù vi trùng nhỏ hơn cả con trùng.
Người xưa đã nhìn thấy được cảm xúc của con trùng. Một dòng cảm xúc nhỏ nhoi, tận cùng và hèn mọn. Cả mấy trăm triệu năm cho một cuộc lầm lũi mà loài người cũng chỉ được nghe thấy bao nhiêu thôi. Rồi gần hai trăm năm qua cho giới nghiên cứu, sáu năm miệt mài ăn ngủ cùng trùng của tiến sỹ hiền hiền, từng sợi tơ, từng cơn thèm sinh sản của lão “hiền nhân” đất Việt được soi dưới hiển vi. Để biết lão ấy nghĩ gì?
“Hiền nhân” không nghĩ gì hết. “Hiền nhân” chỉ thật thà sống.
“Mỗi vùng đất một loài trùng nghe chị. Nhìn trùng người ta như nhìn thấy được cấu tạo của đất, độ cao, độ ẩm, sinh cảnh, mức độc tác động của con người, mức độ ô nhiễm”. Trùng khác người. Khi hoàn cảnh bất lợi với cá tính, con người đang là chính mình lại đánh mất mình thành phản chính mình, đang chính diện lại thành phản chính diện.
Trùng không đi con đường phản diện. Nó sống lặng thầm để nói tiếng nói tiếng nói thật thà nhất. Để có được tiếng nói đó, nó phải làm những cuộc trường chinh, mải miết nhích ra khỏi nơi không dành cho nó. Đời nó nếu không ra khỏi được vùng nghịch cảnh sẽ gục ngã, để đời con cháu tiếp tục lần dò từng bước trốn thoát để sống với chính mình. Những đường ngoằn ngoèo vô ngôn nhất lại nói lên tiếng nói thật thà và quả quyết nhất. Ngôn ngữ của bản năng. Ngôn ngữ của chân tu, ngôn ngữ thẳm sâu trong lòng mẹ đất. Tiếng mẹ đất vọng vang.
Mẹ đất mượn tiếng nói bát nháo của con người, cũng mượn tiếng nói lòe loẹt hương sắc của hoa cỏ để than thở thể trạng của mình.
Nhưng những tiếng nói đó lúc thật lúc giả. Tiếng thật chìm lẫn trong những lời giả dối hoa mỹ màu mè. Mẹ đất vẫn không ngừng giao phó cho con người tiếng nói ồn ào đa dạng nhất. Mẹ đất không ngừng giao phó cho cây cỏ côn trùng những tiếng nói rực rỡ hay sầu bi tơi tả. Nhưng người được mẹ đất giao cho tiếng nói tinh tế chi li và nhất quán lại là loài vật vô ngôn.
Người ta nghe tiếng rắn, tiếng cá, tiếng côn trùng nỉ non. Không ai nghe được tiếng con trùng đất ăn uống, bò trườn. Không ai nghe được tiếng con trùng đất đau. Khi bị “cướp mất đất”, trùng lặng lẽ bò sang nơi khác. Khi bị xéo mãi, trùng chỉ oằn. Nỗi oằn lặng ngắt. Nỗi oằn thống thiết.
Không phải thách thức, không hứa hẹn cuộc phục thù. Hóa ra cái mà trùng muốn nói không phải là ở sự giận hờn bởi giày xéo. Kiểu oằn mình chẳng qua là một phản ứng nhướng nháy cho vui. Nhằm nhò gì những đau đớn cỏn con kia, ta chịu được. Chỉ cần ta còn cái đầu thì ta sẽ tìm lại được những gì đã mất. Và khi nào ta không chịu được? Là khi “mất đất”.
Câu nói lớn nhất trùng muốn nói là “có không giữ, mất đừng tìm”. Cái mà trùng muốn nói lớn lao hơn. Đất kia đang sống hay đất đang chết? Đất còn hay đất mất? Mất nhiều hay ít, mất những gì, mất bởi vì đâu? Tôi không gọi trùng đất như cách những nhà khoa học gọi về “sinh vật chỉ thị”. Tôi gọi trùng đất là tiếng nói dứt khoát của người mẹ hành tinh.
Trùng tung vào thiên nhiên bức tâm thư được viết bằng những kiếp đời.
Những bức tâm thư cứ thả lặng thầm trong lòng đất, thả lộ thiên trên mặt đất. Vừa viết tâm thư, những "mày cày sinh học” vừa dọn dẹp cặn bã. Những bức tâm thư làm nên một sắc thái mới cho mẹ đất. Những bức tâm thư xoa dịu dần những vết thương sâu thẳm, chết chóc mà người mẹ bao la gánh chịu mỗi ngày.
Trùng đất mang sứ mạng của anh hùng thầm lặng nhưng lại mang hình hài của kẻ phản diện, của bóng ma. Có lần chứng kiến một người con gái xinh đẹp khóc ngất trước bầy trùng, tôi đưa lưng cõng cô gái và giẫm lên bầy trùng để chạy về phía “vô trùng”. Tiếng khóc của cô gái đủ lớn để một phụ nữ mảnh mai sẵn sàng gồng lưng gánh vác. Tiếng nói của loài trùng da diết hơn tôi không nghe thấy được.
Có rất ít người nghe thấy được.
Mẹ thiên nhiên cắc cớ với vị thiên sứ mang tên trùng đất. Thử thách tận cùng và thu dụng nó tận cùng. Với hình hài kỳ dị, đôi vai mềm của trùng đất gánh vác năm, ba sứ mệnh. Tâm thư này nọ, “truyền thông không lời này nọ” mà lại còn cày cuốc giải độc giải địa và vô cùng béo bổ. Chợt nhận ra có một sự may mắn lớn lao trong bộ dạng đáng sợ của loài trùng. Nếu không mang hình hài phản diện, dơ bẩn, trùng đất sẽ không đơn thuần là món khoái khẩu của loài gà. Nếu trùng đất như con cá, con tôm, hay tổ ong tổ yến, món khoái khẩu của tập thể những người đẹp quen được chiều chuộng, những người sang cả thừa tiền thì chắc sứ mệnh duy trì nòi giống còn khó huống hồ bề bề những tâm thư lặng lẽ.
Tiến sỹ hiền hiền hiểu vì sao vẫn có thể tồn tại được trên mảnh đất hình chữ S mấy trăm loài trùng. Tiến sỹ được tự do công bố gần hai mươi loài trùng mới cho thế giới mà không sợ bị giới mộ điệu ẩm thực đi săn lùng tận diệt.
Trùng đóng vai phản diện để tồn tại như anh hùng giả dại qua ải thuở xưa. Chỉ cần những người hiền đủ nhẫn nại nghe được tiếng nói lặng thầm kia, để những bức tâm thư của đất không trôi vào vô vọng, những mùa đất mới sẽ trở về đúng những mùa đất hoang sơ. Mẹ thiên nhiên không còn phải gào thét bằng tiếng nói èo uột nghèo nàn của hoa lá cỏ cây mà sẽ hát những khúc ca rộn ràng với giai điệu của mùa cây thiện trái lành. Mẹ thiên nhiên sẽ trở về thời xuân sắc mãn khai nồng nàn dịu ngọt. Mùa xuân đến dài hơn cái giới hạn thời gian thường nhật.
Hình như người hiền mải tìm hiểu về một con vật đại hiền nên nụ cười người trí thức trọn vẹn màu an lành chân chất.
