Cân bằng thương mại nông sản Việt - Mỹ: [Bài 4] Thủy sản thích ứng để bứt phá

Minh chứng về khả năng và nỗ lực “nội sinh”

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, Việt Nam là một trong ba quốc gia xuất khẩu thủy sản lớn nhất thế giới, sau Trung Quốc và Na Uy.

Việt Nam đã xuất khẩu thủy sản tới gần 170 thị trường, bao gồm những thị trường lớn và có tiêu chuẩn khắt khe như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Australia và Anh.

Hoa Kỳ là thị trường tiềm năng và quan trọng

Cũng theo VASEP, trong giai đoạn 2020-2024, kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang Hoa Kỳ có nhiều biến động đáng chú ý.

Cụ thể, năm 2020, kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 1,6 tỷ USD, sau đó tăng lên hơn 2 tỷ USD vào năm 2021 nhờ nhu cầu nhập khẩu cao khi kinh tế Hoa Kỳ phục hồi sau đại dịch. Đến năm 2022, xuất khẩu tiếp tục lập đỉnh với hơn 2,1 tỷ USD, ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng 4,7%. Tuy nhiên, năm 2023, kim ngạch giảm mạnh xuống chỉ còn 1,56 tỷ USD, do ảnh hưởng của lạm phát, suy giảm tiêu dùng và các rào cản thương mại từ Mỹ.

Bước sang năm 2024, xuất khẩu phục hồi lên hơn 1,8 tỷ USD, tăng 16,3%, chiếm 18% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. Hoa Kỳ hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, sau Trung Quốc và Hồng Kông.

Xu hướng tiêu thụ thủy sản tại Hoa Kỳ đang có nhiều thay đổi đáng chú ý. Khảo sát từ Viện Thị trường Thực phẩm Hoa Kỳ (FMI) cho thấy, 44% người tiêu dùng nước này ưa chuộng hải sản đánh bắt tự nhiên hơn các sản phẩm nuôi trồng.

Bên cạnh đó, hải sản chế biến sẵn, đặc biệt là sushi, đang trở thành xu hướng chủ đạo trong ngành hải sản. Theo dữ liệu từ Circana, sushi deli dẫn đầu về doanh số bán lẻ trong nhóm thực phẩm chế biến sẵn, với doanh thu lên tới 2,4 tỷ USD. Sự phát triển này chủ yếu đến từ xu hướng tiêu dùng của thế hệ Gen Z đối với sushi, với mức chi tiêu cao hơn so với các thế hệ trước.

Ngoài ra, các sản phẩm hải sản đóng hộp cao cấp đang có dấu hiệu tăng trưởng nhờ vào chế độ ăn keto và sự yêu thích thử nghiệm các thực phẩm mới qua mạng xã hội. Các sản phẩm hải sản đóng gói để bảo quản lâu cũng đang nhận được sự chú ý lớn nhờ tính tiện lợi…

Nhìn nhận cơ hội và thách thức trước chính sách thuế mới

Trước chính sách thuế quan mới trong nhiệm kỳ Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, bà Lê Hằng, Giám đốc Truyền thông VASEP cho hay: “Việt Nam được đánh giá nằm trong top 4 các nước có nguy cơ bị ảnh hưởng nhất trước những chính sách mới của chính quyền Tổng thống Trump. Tuy nhiên, chưa thể đoán định được liệu thủy sản Việt Nam có bị áp mức thuế mới hay không và khi nào sẽ bị áp dụng, vì điều đó còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Trong bối cảnh mới với các chính sách thuế quan và thương mại, thị trường Hoa Kỳ mang đến cả cơ hội và thách thức cho ngành thủy sản Việt Nam”.

Theo bà Hằng, thủy sản Việt Nam có cơ hội mở rộng thị phần tại thị trường Hoa Kỳ, đặc biệt khi cá tra có thể thay thế phần lớn thị phần cá rô phi vào năm 2025 do thuế quan. Bên cạnh đó, thủy sản cao cấp của Việt Nam có cơ hội gia tăng xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.

Tuy nhiên, thách thức cũng không nhỏ khi thuế quan khiến áp lực cạnh tranh tại thị trường nội địa Trung Quốc và các thị trường khác gia tăng. Thủy sản Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt tại Trung Quốc và Canada. Đồng thời, Hoa Kỳ cũng sẽ tăng cường điều tra các biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng nông lâm thủy sản xuất khẩu của Việt Nam, như điều tra chống bán phá giá (CBPG), chống trợ cấp (CVD), lẩn tránh thuế. Thuế CBPG và CVD làm tăng chi phí và giảm tính cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam tại thị trường Mỹ.

Bên cạnh thuế CBPG, các doanh nghiệp Việt Nam cũng phải đối mặt với thuế chống trợ cấp từ phía Hoa Kỳ. Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã xác định một số chương trình của Việt Nam là trợ cấp bị đối kháng. Trong số các chương trình bị DOC điều tra, có 26 chương trình bị xác định là trợ cấp đối kháng và 10 chương trình không bị coi là trợ cấp đối kháng. Một số chương trình vẫn đang được xem xét thêm.

Riêng với ngành tôm, sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức về nguyên liệu, thuế CVD và sự cạnh tranh khốc liệt từ Ecuador, Ấn Độ, Indonesia.

Hơn nữa, Hoa Kỳ có thể gia tăng các quy định và quy trình kiểm soát thủy sản nhập khẩu, trong đó có vấn đề truy xuất nguồn gốc.

Doanh nghiệp cần điều chỉnh cơ cấu sản phẩm - thị trường linh hoạt

Bà Hằng cho rằng, trước chính sách thuế quan mới của Hoa Kỳ, cơ hội cho thủy sản Việt Nam dường như đang nhiều hơn thách thức. Ngành thủy sản Việt có thể nắm bắt và bứt phá nếu nguồn cung ứng nguyên liệu tốt về cả khối lượng và chất lượng.

Trong bối cảnh tình hình thương mại quốc tế thay đổi liên tục, doanh nghiệp cần xây dựng các kế hoạch dự phòng, tránh tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng. Cần xây dựng các kênh cung ứng bền vững và linh hoạt, bao gồm nguồn nguyên liệu trong nước và nhập khẩu nguyên liệu khi cần thiết để tránh tình trạng thiếu hụt.

Cập nhật và nắm bắt thông tin thị trường, điều chỉnh cơ cấu sản phẩm - thị trường linh hoạt trong bối cảnh mới. Ví dụ, có thể tăng thị phần cá tra tại Hoa Kỳ, thúc đẩy xuất khẩu thủy sản tươi sống sang Trung Quốc, cân đối để có sản phẩm cạnh tranh tại ASEAN, mở rộng thị phần tại thị trường Trung Đông…

Luôn đảm bảo chất lượng thủy sản xuất khẩu, tính minh bạch, khả năng truy xuất nguồn gốc hiệu quả để giữ uy tín và tăng thị phần tại các thị trường tiềm năng trong năm 2025. Đầu tư hơn cho chế biến sâu để tăng giá trị gia tăng và mở rộng thị phần tại các thị trường, đồng thời tránh bị áp thuế CBPG và các rào cản thuế khác trong bối cảnh mới này. Ngoài ra, doanh nghiệp cần chủ động trang bị kiến thức pháp luật về phòng vệ thương mại và chuẩn bị các nguồn lực cần thiết để ứng phó.

Theo bà Lê Hằng, Giám đốc truyền thông VASEP, các cơ quan quản lý Nhà nước cần hỗ trợ doanh nghiệp về mặt pháp lý, tín dụng, khoa học công nghệ để tăng năng suất, chất lượng sản phẩm và giá trị gia tăng. Cần có cảnh báo sớm cho doanh nghiệp về xu hướng gia tăng các biện pháp phòng vệ thương mại để họ có thể chủ động ứng phó.