Nông dân trồng lúa ĐBSCL “được giao” trọng trách “đảm bảo an ninh lương thực quốc gia”. Họ không chỉ hoàn thành tốt nhiệm vụ nuôi sống cả dân tộc mà còn đưa VN từ nước thiếu đói ở thập niên 80 thế kỷ trước thành một cường quốc XK gạo.
Năng suất và sản lượng lúa gạo của ĐBSCL đã liên tục tăng trưởng nhanh. Những thành công đó không chỉ góp phần quan trọng ổn định xã hội, tạo nền tảng vững chắc phát triển nông thôn mà còn “cứu nguy” cho kinh tế đất nước ở những giai đoạn khó khăn.
Phía sau vựa lúa quốc gia
Nhưng đó là kỳ tích đã qua. Thành công trong quá khứ, không phải là một đảm bảo chắc chắn cho thành công trong tương lai. “Vựa lúa gạo quốc gia” đang đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới. Thách thức không chỉ là mối đe doạ do biến đổi khí hậu, nước biển dâng, mà trực tiếp là do kết nối cung - cầu nông sản yếu kém; người trồng lúa ngày càng nghèo đi, tạo ra bất công trong phân công lao động.
Thách thức của SX lúa gạo ngày nay không còn là tình trạng đói ăn - “suy dinh dưỡng” của thời trước mà là “bệnh béo phì” do dư thừa, cũng nguy hiểm không kém. SX lúa gạo nhiều hơn không còn là mục tiêu hàng đầu, mà việc tạo ra nhiều giá trị hơn để nông dân làm giàu, cần được xem là ưu tiên.
Vì vậy, chuyển một phần đất trồng lúa sang cây trồng khác có hiệu quả hơn là một chủ trương hoàn toàn đúng. Nhưng phải đặt yêu cầu này trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, nâng cao thu nhập và cải thiện mức sống cư dân nông thôn.
Cuộc chuyển đổi lớn
Những năm qua, các địa phương trong vùng ĐBSCL đã từng chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, tạo được những mô hình thành công như “con tôm ôm cây lúa”, chuyển đổi 3 vụ lúa sang 2 vụ lúa, 1 vụ màu; nhưng giới hạn trong điều kiện cụ thể của từng nơi.
“Vựa lúa quốc gia” đã từng chuyển trồng lúa sang trồng đậu nành, bông vải, mè, nuôi bò sữa... nhưng không thành công vì thiếu giải pháp đồng bộ. Việc “chuyển đổi” là cần thiết, nhưng phải trên cơ sở kết quả rà soát quy hoạch, phân công, phân vai trong liên kết vùng, tạo giống mới cạnh tranh, tổ chức SX, đặc biệt là đảm bảo thị trường tiêu thụ và phải liên kết vùng.
| “Một trong những nguyên nhân là động lực mà những cải cách trước đây tạo ra đã không còn đủ mạnh để thúc đẩy phát triển. Đây là lúc chúng ta cần có thêm động lực để lấy lại đà tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững. Nguồn động lực đó phải đến từ Đổi mới thể chế và phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của nhân dân” (Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng - Thông điệp đầu năm 2014). |
Vội vã chuyển trồng lúa sang đậu nành, rau màu hay cây trồng khác chỉ vì lúa gạo đang gặp khó là cách làm không căn cơ. Cần phải thấy rằng, việc đầu tư cho việc chuyển dịch này, nông dân cần vốn nhiều hơn, kỹ thuật canh tác tốt hơn, giống nào để giá đậu nành trong nước đủ sức cạnh tranh, người ta không nhập đậu nành để SX thức ăn chăn nuôi, thủy sản như hiện nay?
Các vấn đề đất đai, KHKT cho SX hàng hoá lớn đang cần những sửa đổi cực kỳ mạnh dạn để chuyển đổi nông nghiệp sang một mô hình khác, chứ cứ lắt nhắt một ít chính sách hỗ trợ vốn, một vài dự án hỗ trợ KHKT... có tính đối phó, "theo đuôi" như vừa qua, hay chỉ chăm bẵm vào việc chuyển đổi đất trồng lúa sang cây trồng khác, thì rõ ràng không ăn thua.
Việc chuyển 112.000 đất trồng lúa sang cây trồng khác có hiệu quả hơn không phải là phép cộng đơn giản của từng mảnh đất ở các địa phương. Càng không thể là câu trả lời cho việc chọn cây đậu nành, bắp hay cây trồng nào khác theo suy nghĩ kiểu cũ - dựa vào “nguồn cung”, quên đi “hướng cầu”; mà phải bắt đầu từ “đổi mới tư duy làm nông nghiệp”.
Một cách tiếp cận “làm như mọi khi” chắc chắn sẽ không hiệu quả trước yêu cầu và thách thức mới. Hơn cả việc chuyển đổi đất trồng lúa phải là cuộc lột xác thật sự. Nó phải được tiến hành bằng tư duy, từ chính những thế mạnh và yếu kém nội tại của ngành trồng trọt và nền nông nghiệp.
Nó phải là quá trình hiện đại hóa ngành trồng trọt và xây dựng nông thôn mới, giúp hàng chục triệu nông dân ĐBSCL vượt qua thách thức, trở thành “doanh nhân nông nghiệp”, làm giàu được bằng nghề nông.
Tái cơ cấu nông nghiệp là một quá trình phức tạp, khó khăn và lâu dài, cần được thường xuyên tổng kết, rút kinh nghiệm để điều chỉnh phù hợp với thực tế trên cơ sở xây dựng một hệ thống giám sát, đánh giá và tham vấn thông tin phản hồi từ các bên liên quan. Việc chuyển đổi đất trồng lúa chỉ là một bước đi trong quá trình đó.
Vì vậy, đòi hỏi không chỉ là “sự chuyển đổi lớn” của ngành nông nghiệp từ trung ương đến địa phương, mà cần sự tham gia mang tính quyết định của nông dân và doanh nghiệp. Người nông dân phải ở vị trí trung tâm và vai trò chủ thể để thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới.
Việc “chuyển đổi” là cần thiết, nhưng phải trên cơ sở kết quả rà soát qui hoạch, phân công, phân vai trong liên kết vùng, tạo giống mới cạnh tranh, mô hình tổ chức SX và kinh doanh phù hợp hơn hiện nay. Nó rất cần tư duy hoạch định cơ chế, chính sách đất đai, làm nông nghiệp, tổ chức SX.
