Đẩy mạnh IPM phòng trừ sâu keo mùa thu

Sâu keo mùa thu (FAW) đã xâm nhập xuất hiện và gây hại cục bộ tại một số tỉnh phía Bắc, Bắc Trung Bộ và Duyên hải Nam Trung Bộ.

Để góp phòng chống có hiệu quả loài sâu hại mới này, CropLife Quốc tế và CropLife châu Á vừa giới thiệu một số giải pháp ứng phó với FAW.

Dùng IPM

Tổ chức CropLife Quốc Tế và CropLife châu Á ủng hộ Chương trình Quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) để đối phó với FAW. Theo đó, IPM phải được xây dựng dựa trên tính hiệu quả và nhận biết về mức độ rủi ro của các biện pháp. Phương pháp này đã được Ủy ban Vệ sinh dịch tễ và Kiểm dịch thực vật của WTO khuyến nghị tới các quốc gia như Brazil, Kenya, Madagascar, Paraguay, Hoa Kỳ và Uruguay.

Sâu keo mùa thu tàn phá ngô ở Thái Nguyên.

Một chiến lược IPM hiệu quả bao gồm cả hoạt động điều tra, dự tính dự báo dịch hại cũng như các phương pháp phòng ngừa nhằm ngăn chặn bất cứ sự lây lan nào. Theo Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) về IPM ở Châu Phi, khi tác động của sâu hại ảnh hưởng đến kinh tế, nông dân cần phải được tiếp cận các công cụ hiệu quả để ngăn chặn tổn thất mùa vụ.

Để áp dụng IPM thành công, các công cụ phòng trừ hiệu quả cho cho nông dân bao gồm sử dụng thuốc trừ sâu, cây trồng công nghệ sinh học (CNSH) và các công cụ quản lý sâu hại khác.

Thuốc trừ sâu là một trong số ít những công cụ phòng trừ FAW hiệu quả và đã được chứng minh. Có thể cân nhắc sử dụng thuốc phun qua lá và thuốc xử lý hạt giống. Khi sử dụng thuốc trừ sâu, nông dân chỉ sử dụng thuốc BVTV đã đăng ký và được khuyến nghị để kiểm soát dịch FAW đưa ra bởi các cơ quan chính phủ hoặc các tổ chức phi chính phủ… Thông qua hệ thống khuyến nông, các tổ chức quốc tế, phi chính phủ và nhân viên của các đơn vị cung ứng thuốc trừ sâu để thúc đẩy việc sử dụng các loại thuốc trừ sâu có trách nhiệm như là một phần của chương trình IPM.

Cây trồng CNSH có tính kháng sâu là một công cụ khác đã được sử dụng hiệu quả trong chương trình IPM để kiểm soát FAW tại khu vực Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Lợi ích của giống ngô kháng sâu đã được chứng minh trên các ruộng thử nghiệm ở Kenya, Mozambique, Nam Phi, Tanzania và Uganda thông qua dự án Ngô chịu hạn ở châu Phi (WEMA).

Trong năm 2017, khi hàng triệu ha ngô ở châu Phi đã bị FAW tàn phá, thì riêng Nam Phi đã thoát khỏi sự phá hoại của giống sâu này bởi 2 lý do: có hơn 1,6 triệu ha ngô biến đổi gen kháng sâu được trồng ở Nam Phi; các loại thuốc BVTV cần thiết đã được cấp phép sử dụng trên thị trường.

Các công cụ quản lý sâu hại khác nên được sử dụng cùng với thuốc BVTV như một phần của chương trình IPM, bao gồm quy trình thực hành nông nghiệp, thuốc trừ sâu sinh học và sử dụng các loài thiên địch. CABI đã xem xét các cách tiếp cận khác nhau đối với quản lý dịch sâu keo FAW ở Châu Phi làm cơ sở cho các khuyến cáo về phương pháp phòng trừ. Nông dân cần nắm được mức độ hiệu quả và rủi ro của biện pháp quản lý dịch hại dựa trên nghiên cứu thực tế.

Khuyến cáo rõ ràng và có cơ sở khoa học

Nông dân và những người tư vấn cho họ (bao gồm các cán bộ khuyến nông và đại lý vật tư nông nghiệp) đều cần có những tư vấn rõ ràng và nhất quán về phòng trừ FAW. Đặc biệt, nông dân phải được tập huấn để hiểu sự nguy hiểm của dịch hại, biết cách nhận dạng, hiểu đặc điểm sinh học sinh thái và vòng đời của loại sâu hại cũng như thời điểm thuận lợi nhất để tiến hành biện pháp phòng trừ.

Một ruộng ngô sử dụng giống biến đổi gen ở Thái Nguyên không bị FAW gây hại.

Nông dân cũng cần được trang bị kiến thức về cách thức tiếp cận quản lý dịch hại, tính hiệu quả thực tế và phạm vi áp dụng của phương pháp này. Đồng thời họ cũng cần nắm được cách sử dụng thuốc BVTV để tối đa hoá khả năng phòng trừ sâu hại và giảm các nguy cơ ảnh hưởng tới môi trường và sức khoẻ con người.

Liên quan tới các giải pháp CNSH và BVTV, phải khuyến cáo tới nông dân về việc quản lý tính kháng và nhận diện các sản phẩm giả trên thị trường. Chính phủ cũng phải đảm bảo có các loại thuốc trừ sâu sinh học cho người nông dân sử dụng, kiểm soát gian lận thuốc sinh học có chứa hóa chất tổng hợp không khai báo.

Nông dân phải được trao cơ hội tiếp cận với nhiều lựa chọn công nghệ khác nhau để quản lý dịch bệnh do FAW gây ra. Các quy định pháp lý dựa trên cơ sở khoa học là cần thiết để tiếp tục mở rộng cơ hội tiếp cận của nông dân tới các sản phẩm CNSH và thuốc BVTV hiện đại.

Trong trường hợp nông dân chưa thể tiếp cận các giải pháp thuốc BVTV để giảm thiểu tác hại của sâu FAW, các cơ quan quản lý nên cân nhắc cấp phép sử dụng khẩn cấp đối với các sản phẩm này. Cách làm này đã được thực hiện ở một số quốc gia phương Tây (bao gồm cả Hoa Kỳ) và có tác động hữu hiệu trong việc bảo vệ chống lại các hậu quả không mong muốn do lạm dụng, sử dụng sai mục đích và sử dụng không đúng hướng dẫn các loại thuốc BVTV cũng như các ảnh hưởng bởi các sản phẩm bất hợp pháp.

Việc quản lý FAW cần có sự tham gia của nhiều bên liên quan bao gồm: nông dân, chính phủ, tổ dịch vụ, các tổ chức phi chính phủ và khối tư nhân. Sự hợp tác giữa các bên với trọng tâm tạo ra các đối thoại hướng tới giải pháp là rất cần thiết.

Năm 2018, CropLife khu vực Trung Đông (Châu Phi) đã tham gia một dự án phối hợp với quỹ USAID có tên gọi Nuôi sống Tương lai tại Ethiopia, nhằm đào tạo cho các nhân viên khuyến nông và nông dân về việc nhận biết sâu FAW và các phương pháp phòng trừ.

Vào tháng 2/2018, các chương trình đào tạo của CropLife đã được thực hiện với các hướng dẫn viên cao cấp tại Ghana, Mali, Bờ Biển Ngà và Nigeria về chương trình IPM đối với sâu FAW. Sau đó mỗi hướng dẫn viên đã tiếp tập huấn cho các chuyên viên tại cơ sở. Ngày càng nhân rộng hơn, mạng lưới CropLife toàn cầu đang làm việc với các đối tác để tích hợp Chương tình IPM đối với sâu keo mùa thu vào các dự tập huấn hiện cho một số nước tiêu biểu tại khu vực Châu Phi và Châu Á.

Chính phủ cần cân nhắc thực thi các biện pháp kiểm dịch thực vật (KDTV) khẩn cấp giải quyết nguy cơ xâm nhập và hình thành dịch sâu keo mùa thu trong nước. Trong đó, cần tính đến các lưu ý sau khi xem xét bất kỳ rủi ro nào liên quan đến việc nhập khẩu hạt giống. Bởi việc đánh giá rủi ro liên quan tới dịch hại này tương đối đơn giản khi so sánh với các loại bệnh hại hoặc côn trùng gây hại khác.

FAW gây hại trên thân lá và bắp ngô, nguy cơ phát tán và hình thành liên quan đến sự phán tán và di chuyển trong và ngoài khu vực của ngài trưởng thành. Do đó, mức độ rủi ro phát tán qua hạt giống là không đáng kể. Giai đoạn sau thu hoạch của quá trình xử lý hạt giống (bao gồm bóc vỏ, sấy khô, tách hạt và làm sạch) đã loại bỏ khả năng tồn tại của ấu trùng FAW. Như vậy, không cần thiết phải áp dụng các phương pháp kiểm dịch FAW trên các hạt giống nhập khẩu.

Nếu các biện pháp kiểm dịch là bắt buộc thì có thể áp dụng biện pháp đang được triển khai tại Châu Âu. Đó là không yêu cầu áp dụng các biện pháp xử lý KDTV đối với hạt giống và hạt ngô thương phẩm nhập khẩu. Nhưng đối với bắp ngô và các bộ phận khác của cây khi nhập khẩu, yêu cầu áp dụng biện pháp xử lý sau thu hoạch (hay sản phẩm phải được thu hoạch từ vùng hay nước sản xuất không có loài sâu hại này).

Sâu keo mùa thu (FAW) là loài sâu hại mới có nguồn gốc từ những vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Mỹ. FAW có thể gây hại trên 80 loại cây trồng, phổ biến như ngô, lúa, bông, mía, lúa mì và đậu nành. FAW đã tàn phá nặng nề các khu vực sản xuất ngô của Brazil, Châu Phi và gần đây là Ấn Độ. Dựa trên các dữ liệu phân tích từ châu Phi, CABI ước tính loài sâu hại này sẽ giảm sản lượng ngô hàng năm xuống 21%-53% nếu không áp dụng biện pháp phòng trừ.

Năm 2018 đã ghi nhận xuất hiện của FAW ở nhiều quốc gia Châu Á như Ấn Độ, Thái Lan, Sri Lanka, Myanmar và Bangladesh. Năm 2019, lần đầu tiên ghi nhận sự xuất hiện của loài sâu hại này tại vùng Puer và Dehong ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. FAO đã cảnh báo loài sâu hại mới này có thể ảnh hưởng tới an ninh lương thực và cuộc sống của hàng triệu nông hộ nhỏ ở châu Á.

SƠN TRANG - NGUYỄN THỦY