Nhiều chuyện tưởng động trời vậy mà đến tai lại thấy chưa lấy gì làm lạ. Cái có thể thấy hình như thấy cả rồi, cái không thể thì mong làm gì cho thêm buồn. Một ông nhà văn Pháp đã thốt lên, không có gì chóng cũ bằng chính cái mới. Người đã bảy mươi sống theo mình, thấy thế nào là phải thì cứ thế mà làm. Thời gian đi như bóng câu qua cửa, xuân thu đắp đổi ngoài sông nước trôi, ngoảnh đi ngoảnh lại chóng vánh đời người...
Lúc làm Di chúc, Bác Hồ có lấy một câu của thi hào Đỗ Phủ, nhân sinh thất thập cổ lai hy. Muôn vàn cái đáng trích dẫn sao Người lại tìm câu này, vậy ở đây ý tứ là sao? Ta thường dặn nhau phải học Bác, nhưng việc tìm cho đến ngọn nguồn câu này xem thử Bác có còn định dặn gì ta thì hình như chưa phải ai cũng đã có dịp làm.
Ông Đỗ Phủ có ba bài Giang đầu, câu thơ Bác chọn nằm ở Giang đầu một. Ngày nào cũng thế, hồi triều là ôm áo tìm ra đầu sông gán rượu, uống cho tận say mới về, nợ rượu chuyện vặt đâu chả có, chỉ tuổi bảy mươi của con người ta là hiếm xưa nay, kìa chuồn chuồn đang đạp nước, bươm bướm đang luồn hoa, nghĩ thấu lẽ đời lại lấy làm vui, hà cớ gì phải chạy theo cái danh hão cho bẩn tấm thân. Cái ý tứ sâu xa là nằm ở hai câu kết. Nguyên văn thế này, Tế suy vật lý tu hành lạc, hà dụng phù danh bạn thử thân.
Dạo này tự dưng ít muốn ra ngoài, thích ngồi nhà để nhớ lại, để chiêm nghiệm như người ta vẫn thường nói. Loanh quanh tu sửa những gì đã viết, đọc thiên hạ chẳng được là bao, âu cũng là cách thu vén sớm, đợi một ngày chào anh em lên đường.
Thằng con tôi nó nói, nhà nước trao tặng ông đủ thứ giải thưởng, thế là có ý đề nghị ông lùi vào tuyến sau nghỉ ngơi, những gì chưa làm nổi để con cháu chúng nó lo, mình nên chắp tay sau đít đi đi lại lại, thấy trống trải thì vòng ra đường làm một cuốc xe ôm nhìn thiên hạ sống ra làm sao. Dấu hiệu của một tài năng còn là ở chỗ biết đến lúc nào thì nên dừng bút. Phàm cái gì đã làm mãi mà vẫn không thành, biết không thành mà vẫn cứ làm mãi đấy là đã sa vào một thảm kịch không ra nổi. Nó là dấu hiệu đáng ái ngại lắm.
Tôi quát, thằng này ăn nói phải ý tứ, còn mấy trang trong mớ bài Đầy vơi năm tháng nữa là tao ung dung rồi. Lúc ấy tha hồ chơi thơ chơi họa. Về già con người ta có quyền lẫn, quên những gì mình từng làm, chả nhớ mình là ai, cái thú nhất là được làm một anh thi sĩ nghiệp dư, một anh họa sĩ nghiệp dư, hay dở không bàn, xem sự nổi tiếng ở đời như bong bóng trên mặt sân vôi ngày mưa. Và tôi cười lớn.
Tôi vốn không quen chỗ đông người, ở chỗ đông bỗng lóng ngóng, lâu ngày hóa sợ đám đông. Nhớ có lần từng nói, ngay từ nhỏ tôi đã thích mình được như con hoàng điểu một mình nhảy nhót trong gò vắng. Kinh thi có câu, miên man hoàng điểu chỉ khâu ngung. Hoàng điểu không đi đàn, lang thang một mình suốt ngày, ít ai đã gặp và nó cũng chẳng hề lấy thế làm buồn. Tôi xem việc cầm bút chẳng qua cũng chỉ là để bày tỏ tâm tình của mình, bày tỏ với mọi người xung quanh, đã đành là thế, nhưng trước hết hãy bày tỏ với chính mình cái đã. Đó vừa là tâm sự lại vừa là tự sự. Có thể dối giả với tất cả chứ chẳng thể dối giả được bản thân. Hoàng điểu không phải là một vẻ đẹp trong trời đất chăng?
Trước mắt chúng ta là những tháng năm đi tìm lại những giá trị bền vững mà tổ tiên đời này qua đời khác đã dày công xây đắp vun trồng.
Những tháng năm cần đến sự gan góc và minh mẫn chiến lược, đừng dễ vội bằng lòng và không được phép gục ngã. Đây sẽ là thời kỳ lịch sử nước nhà đi tới một khúc ngoặt với những thách thức lớn. Chỉ những nhân cách mang sứ mệnh gánh vác mới đủ bản lĩnh ghé vai đẩy dân tộc vượt lên mà thôi. Chính vào lúc này ta càng thêm hiểu nỗi đau của Nguyễn Trãi những đêm trường khắc khoải, "lại ngặt vì, tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như lá mùa thu"...
Và ta cũng không thể không giật mình trước những câu thơ giàu tính dự báo chiến lược, một di chúc thiêng liêng của thiên tài Nguyễn Bỉnh Khiêm có câu ông viết thật vắn tắt dặn lại con cháu hôm nay: "Biển Đông vạn dặm giăng tay giữ, Đất Việt muôn năm vững trị bình". Nay trích ra từ Bạch vân am thi tập để cùng tưởng nhớ tới ông nhân dịp Tết Nhâm Dần.
