Dự kiến, hệ thống giao dịch carbon sẽ áp dụng phương thức giao dịch thỏa thuận, vốn đang được áp dụng cho thị trường công cụ nợ Chính phủ, thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.
Việc xây dựng Nghị định nhằm mục đích cụ thể hóa một số quy định tại Luật Bảo vệ môi trường liên quan đến thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam. Đồng thời tạo lập khuôn khổ pháp lý cho việc thành lập và trước mắt, vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon trong nước theo Đề án Thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam.
Các chủ thể tham gia giao dịch trên thị trường
Dự thảo Nghị định gồm 45 điều và chương, gồm: Quy định chung; Lưu ký, chuyền quyền sở hữu; Thành viên giao dịch, thành viên lưu ký, ngân hàng thanh toán; Tổ chức giao dịch, thanh toán; Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức trong việc quản lý về thị trường giao dịch carbon trong nước, công bố thông tin trên thị trường giao dịch carbon trong nước; Tổ chức thực hiện.
Trong dự thảo Nghị định, Bộ Tài chính đưa ra hai loại hàng hóa trên thị trường giao dịch carbon Hàng hóa trên thị trường giao dịch carbon, gồm hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon. Trong đó, hạn ngạch phát thải khí nhà kính, được phân bổ cho các cơ sở thuộc “Danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính” do Thủ tướng Chính phủ ban hành theo phương thức miễn phí và phương thức đấu giá.
Minh họa thị trường carbon và hạn ngạch phát thải khí nhà kính. Ảnh minh họa: VNECC.
Một loại hàng hóa khác là tín chỉ carbon được xác nhận, thu được từ chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon cả trong nước và quốc tế. Trong đó, cơ chế quốc tế được chấp thuận là Cơ chế phát triển sạch (CDM), Cơ chế tín chỉ chung (JCM) và Cơ chế theo Điều 6 Thỏa thuận Paris.
Các hàng hóa quy định nêu trên phải được Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác nhận và ghi nhận trên hệ thống đăng ký quốc gia trước khi được Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội đưa vào hệ thống giao dịch carbon.
Chủ thể được giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính là các cơ sở được phân bổ hạn ngạch có tên trong “Danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính’’ do Thủ tướng Chính phủ ban hành.
Chủ thể được giao dịch tín chỉ carbon được xác nhận cũng bao gồm các cơ sở trên, cùng với các tổ chức thực hiện chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon trong nước/quốc tế phù hợp với quy định của pháp luật và điều ước quốc tế mà nước Việt Nam là thành viên. Một chủ thể khác là tổ chức và cá nhân đủ điều kiện tham gia giao dịch tín chỉ carbon theo quy định của pháp luật về môi trường.
Trong dự thảo Nghị định, Bộ Tài chính đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường có trách nhiệm xác nhận tư cách của các chủ thể tham gia giao dịch theo quy định của pháp luật về môi trường.
Hoạt động của sàn giao dịch
Dự thảo Nghị định quy định, Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam sẽ cung cấp dịch vụ lưu ký và thanh toán; Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội cung cấp dịch vụ giao dịch trên thị trường giao dịch carbon trong nước.
Các chủ thể phải mở tài khoản thành viên để thực hiện giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon. Thành viên giao dịch thông báo kết quả thực hiện giao dịch cho khách hàng ngay sau khi giao dịch được thực hiện theo đúng hình thức đã thỏa thuận với khách hàng. Thành viên giao dịch phải gửi sao kê tài khoản tiền, hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon hàng tháng hoặc khi có yêu cầu từ khách hàng.
Bộ Tài chính cho biết, qua trao đổi với Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng với tham khảo kinh nghiệm quốc tế, các hàng hóa trên thị trường carbon khá đa dạng về chủng loại và nhìn chung không được chuẩn hóa (đối với tín chỉ carbon). Số lượng các chủ thể tham gia giao dịch trong giai đoạn thí điểm có thể không lớn và thanh khoản không cao. Vì vậy, phương thức giao dịch thỏa thuận trên hệ thống giao dịch carbon sẽ phù hợp. Phương thức này hiện đang được áp dụng cho thị trường công cụ nợ Chính phủ, thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát hành riêng lẻ.
Bộ Tài chính đề xuất Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội cung cấp dịch vụ giao dịch trên thị trường giao dịch carbon trong nước. Ảnh: Trung Nguyên.
Cụ thể, phương thức giao dịch thỏa thuận bao gồm: thỏa thuận điện tử và thỏa thuận thông thường.
Thỏa thuận điện tử là hình thức giao dịch trong đó chủ thể giao dịch nhập lệnh chào mua, chào bán với cam kết chắc chắn vào hệ thống hoặc lựa chọn các lệnh đối ứng phù hợp đã được nhập vào hệ thống để thực hiện giao dịch.
Thỏa thuận thông thường là hình thức giao dịch trong đó bên mua và bên bán tự thỏa thuận với nhau về các điều kiện giao dịch từ trước và báo cáo kết quả vào hệ thống giao dịch carbon để xác lập giao dịch.
Dự thảo Nghị định nêu rõ, các giao dịch trên hệ thống giao dịch carbon được thanh toán qua hệ thống thanh toán giao dịch carbon theo phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch, không áp dụng theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm.
Thành viên lưu ký phải mở tài khoản tiền gửi đứng tên thành viên lưu ký tại ngân hàng thanh toán để thực hiện thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon. Ngân hàng thanh toán có trách nhiệm quản lý thông tin chi tiết số dư tiền gửi thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon của chủ thể tham gia giao dịch.
Căn cứ kết quả giao dịch do Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội cung cấp theo quy định, Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam kiểm tra tính hợp lệ của giao dịch, phong tỏa số lượng hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon bán và thông báo kết quả giao dịch hợp lệ cho thành viên lưu ký để xác nhận kết quả giao dịch. Trên cơ sở xác nhận của thành viên lưu ký, Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam xác định nghĩa vụ thanh toán tiền, hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon và gửi thông tin nghĩa vụ thanh toán cho ngân hàng thanh toán...
Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam thực hiện thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon theo phương thức thanh toán tức thời theo từng giao dịch với thời gian thanh toán trong cùng ngày giao dịch.
Việc thanh toán tiền giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon được thực hiện tại ngân hàng thanh toán trên cơ sở nghĩa vụ thanh toán do Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam thông báo.
Sau khi giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon được xác lập và hoàn tất, Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội có trách nhiệm cung cấp thông tin về kết quả giao dịch cho Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam để thực hiện hoạt động thanh toán giao dịch hạn ngạch phát thải khí nhà kính, tín chỉ carbon.
