Tôm, cá cũng chết vì mặn
Hàng năm, vào thời điểm tháng 3, những đầm rươi ngoài đê thuộc địa phận xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy, TP. Hải Phòng thường được phủ bởi màu xanh mướt của các loại lúa đặc sản như: ST24, ST25, Tiến Vua, Thảo Dược VH1,… sắp vào vụ thu hoạch thì năm nay là hình ảnh hoàn toàn trái ngược. Dọc khu vực trồng lúa rươi của người dân là những cánh đồng trơ trọi, nẻ nứt, tôm cá chết nằm la liệt, bốc mùi hôi tanh.
Hàng trăm hecta trồng lúa - rươi kết hợp tại xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy trơ trọi do ảnh hưởng xâm nhập mặn. Ảnh: Đinh Mười.
Bất chợt dừng lại tại một khu đầm rộng mênh mông, chỉ có bùn đất và xác thực vật thối rữa, chị Nguyễn Thị Hà - Giám đốc Hợp tác xã kinh doanh dịch vụ nông nghiệp Thụy Hương cởi khẩu trang buồn rầu nói: “Khu này hơn 10 ha, chúng tôi cấy đợt trước Tết, đáng lẽ ra giờ đã tốt um và hơn 1 tháng nữa là có thể thu hoạch nhưng năm nay mặn quá, ngoài lúa thì tôm cá và mấy cây dừa cũng chết cả”.
Tại Hải Phòng, chị Nguyễn Thị Hà là một trong những người đầu tiên xây dựng thương hiệu gạo ruộng rươi, sản phẩm đã được công nhận là sản phẩm OCOP. Theo chị Hà, HTX Thụy Hương đã áp dụng phương pháp luân canh lúa và rươi từ năm 2017.
Mô hình canh tác kết hợp lúa - rươi mang lại giá trị rất lớn. Ngoài thu được nguồn lợi từ rươi, gạo của lúa canh tác trên cánh đồng nuôi rươi được thị trường rất ưa chuộng, có giá bán rất cao. Hiệu quả sản xuất của mô hình lúa - rươi cao hơn 15 - 20 lần so với sản xuất lúa đơn thuần.
Tuy vậy, vài năm trở lại đây, tình hình xâm nhập mặn diễn ra ngày càng phức tạp khiến sản xuất của người dân gặp khó khăn, nhất là các hộ thuê đầm để canh tác lúa - rươi khiến nhiều người điêu đứng. Một số người đã tính đến việc từ bỏ làm giàu từ 2 loại đặc sản này để chuyển đổi làm việc khác.
Chị Nguyễn Thị Hà đượm buồn nhặt những con tôm rảo, giải thích nguyên nhân chúng bị chết do mặn. Ảnh: Đinh Mười.
“Chưa bao giờ xâm nhập mặn nặng như thế này, không chỉ tôm cá, rong rêu mà những cây dừa trồng trên bờ cũng chết. Trước đây, khi có xâm nhập mặn sản lượng lúa và rươi có ảnh hưởng nhưng bà con vẫn có thu nhưng năm ngoái bà con vừa mất mùa do bão, vừa mất mùa do xâm nhập mặn. Riêng năm nay, hàng chục hecta cấy trước Tết đến nay gần như chết sạch, cùng với đó vụ rươi năm nay dự đoán cũng thất thu”, chị Hà chia sẻ thêm.
Là một trong 2 đơn vị liên kết trồng lúa - rươi với người dân tại huyện Kiến Thụy, quy mô diện tích hàng trăm hecta, nhưng năm nay Công ty CP Đầu tư Hải Âu Việt đã phải tạm dừng các mô hình để chuyển sang địa bàn khác do xâm nhập mặn diễn biến phức tạp.
“Năm 2024, chúng tôi phải cấy lại tới 3 lần nhưng vẫn bị ảnh hưởng nặng nề do xâm nhập mặn. Riêng năm 2025, toàn bộ các đầm rươi có liên kết với chúng tôi tại Kiến Thụy gần như không triển khai được nên phải chuyển về triển khai tại xã Kiến Thiết, huyện Tiên Lãng và xã Tân Liên, huyện Vĩnh Bảo. Tuy vậy, tại Tiên Lãng, tình trạng xâm nhập mặn cũng diễn ra gay gắt, ảnh hưởng đến việc sản xuất, chỉ có diện tích tại xã Tân Liên của huyện Vĩnh Bảo là khả quan hơn”, anh Trần Văn Trung - Giám đốc Công ty CP Đầu tư Hải Âu Việt chia sẻ thêm.
Những “mỏ vàng” đang dần biến mất
Nhớ về cơ duyên với những đầm rươi, anh Trần Văn Trung - Giám đốc Công ty CP Đầu tư Hải Âu Việt cho biết thêm, mọi chuyện bắt đầu từ năm 2014, sau khi nhận được yêu cầu “giải cứu” 60 tấn thóc từ người dân xã Ngũ Phúc. Sau đó, đơn vị đã nghiên cứu và hợp tác với nông dân để phát triển giống lúa phù hợp với điều kiện ruộng rươi.
Tôm, cá chết la liệt tại khu vực trồng lúa - rươi bị cho là do nước quá mặn. Ảnh: Ảnh: Đinh Mười.
Nhận định đây là “mỏ vàng” của sản xuất nông nghiệp với 2 loại đặc sản là rươi và lúa hữu cơ, anh Trung đã tìm hiểu khắp nơi để tìm các giống lúa chất lượng cao, phù hợp với thổ nhưỡng ở đây để mở rộng diện tích sản xuất từ 20 ha năm 2015 lên hơn 100 ha.
Khi đã có những thành công bước đầu, nhận thấy tiềm năng, dư địa lớn, anh Trung đã làm các thủ tục để sản phẩm được chứng nhận hữu cơ quy mô quốc tế với mục đích để tăng giá trị hạt gạo, hướng đến xuất khẩu. Tuy nhiên, trước thực trạng xâm nhập mặn như hiện nay, đơn vị đã phải tính đến chuyển hướng vùng sản xuất, trong đó không loại trừ việc triển khai tại các tỉnh phía Nam.
Theo tìm hiểu của PV, ngoài huyện Kiến Thụy, hiện nay trên địa bàn TP. Hải Phòng có gần 2.000 ha diện tích đất ngoài đê thuộc các huyện Tiên Lãng, Vĩnh Bảo, An Lão… được người dân kết hợp để trồng những giống lúa đặc sản. Tuy vậy, việc xâm nhập mặn diễn ra ngày càng phức tạp cũng đã ảnh hưởng lớn đến sản xuất của người dân.
Đơn cử như tại huyện Tiên Lãng, địa phương này có hơn 1.000 ha đất ngoài đê có thể nuôi rươi kết hợp trồng lúa, thực tế có thời điểm người dân đã triển khai mạnh mẽ mô hình này và mang lại nguồn thu đáng kể. Dù vậy, trong 2-3 năm trở lại đây, chỉ còn các xã từ Toàn Thắng trở lên là có thể thu rươi, các xã khác thì buộc phải chuyển sang nuôi trồng loài thủy sản khác do xâm nhập mặn tăng.
Những "mỏ vàng" nông nghiệp của Hải Phòng đang dần biến mất do xâm nhập mặn. Ảnh: Đinh Mười.
“Mấy năm nay mặn quá, bà con các xã từ Vinh Quang trở xuống phải chuyển sang nuôi tôm, cá nhưng cũng không ăn thua. Mọi khi vào tháng 3, có mưa rào thì độ mặn sẽ giảm đi, bà con còn nuôi được con này, cấy được cây kia nhưng giờ thì ngày càng khó khăn hơn”, ông Vũ Hồng Nam - Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Tiên Lãng chia sẻ.
Thông tin với Báo Nông nghiệp và Môi trường, ông Đoàn Văn Ban - Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý tài nguyên nước và Phòng chống thiên tai Hải Phòng cho biết, do ảnh hưởng biến đổi khí hậu, thời gian qua tình hình xâm nhập mặn tại Hải Phòng khá diễn biến phức tạp, không chỉ các vùng đất ngoài đê mà còn cả các hệ thống thủy lợi, nhất là thời điểm sau Tết Nguyên đán Ất Tỵ.
Theo kết quả quan trắc, xâm nhập mặn ngày càng sâu và nồng độ cao, ảnh hưởng đến điều tiết nước thủy lợi. Về lâu dài, để ứng phó tình trạng này, phải cụ thể hóa phương án bảo vệ nguồn nước sông Đa Độ và sông Giá. Còn với hệ thống thủy lợi Tiên Lãng, hiện tại Hải Phòng đang lập chủ trương đầu tư với tổng nguồn vốn gần 1.000 tỷ đồng, dự kiến tháng 5/2025 sẽ trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Theo lãnh đạo phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Kiến Thụy, hiện tại địa phương có hơn 100 ha đầm khu vực ngoài đê được người dân sử dụng để nuôi rươi tại 2 xã Ngũ Phúc và Kiến Quốc. Sự kết hợp này cho thu nhập ổn định, nhiều hộ thu lãi hàng trăm triệu, thậm chí lên đến tỷ đồng/năm. Để ứng phó xâm nhập mặn, gần đây, bà con đã chuyển sang cấy một số giống lúa chịu mặn, sản phẩm cũng được doanh nghiệp hợp tác bao tiêu nhưng sản lượng ngày càng kém đi do xâm nhập mặn ngày càng sâu.
