Khởi nghiệp với muối
9 năm trước, muối rớt giá thê thảm. Bán cả tạ muối chỉ đủ ăn tô phở bình dân. Nhiều diêm dân trẻ ở Sa Huỳnh bỏ hoang ruộng muối, rời quê đến các tỉnh, thành tìm kế sinh nhai. Thế nhưng cô gái Phạm Hồng Thắm (sinh năm 1993 ở phường Phổ Thạnh, thị xã Đức Phổ, Quảng Ngãi) lại về quê khởi nghiệp với muối sau khi tốt nghiệp Đại học Kinh tế - Luật TP.HCM.
Phạm Hồng Thắm cùng sản phẩm chế biến từ muối Sa Huỳnh. Ảnh: Võ Thanh Kỳ.
Sự lựa chọn của Thắm khiến nhiều người ngỡ ngàng nhưng rồi họ dần nhận ra quyết định của cô là đúng đắn. Cô trở về vì nặng lòng với quê hương, xót xa nỗi cơ cực của những người diêm dân thân thương nơi quê nhà.
Ngày thơ bé, Thắm cùng nhóm bạn thưởng tụ tập chơi đùa bên đồng muối. Cô mải mê ngắm những ruộng muối trắng tinh lấp lóa dưới nắng. Hình ảnh diêm dân vất vả trên ruộng đồng in sâu vào tâm trí. Vậy nên khi xa quê, cô luôn trăn trở khi đọc những thông tin trên báo về muối rớt giá, cuộc sống của bà con diêm dân gặp nhiều khó khăn. Sau nhiều đêm suy nghĩ, cô quyết định trở về để góp sức mình nâng tầm hạt muối Sa Huỳnh.
Ban đầu, Thắm cùng người thân đến gặp diêm dân, thuyết phục họ tuân thủ quy trình sản xuất muối chất lượng cao. Đó là nền đất của ruộng muối phải đầm chặt, kĩ lưỡng hơn để giảm thiểu tạp chất. Thời gian từ khi đưa nước vào ruộng phơi đến lúc thu hoạch kéo dài hơn bình thường để hạt muối to và chắc... Đổi lại, cô sẽ mua muối với giá cao gấp nhiều lần so với thị trường.
Lúc đầu, cơ sở của Thắm chỉ sản xuất ra sản phẩm đơn giản theo hướng thực phẩm sạch. Dần dà, cô xuất xưởng những sản phẩm chất lượng cao như hoa muối, muối hầm, muối tre với giá bán mỗi cân từ vài chục đến cả trăm ngàn đồng, gấp hàng chục lần so với muối nguyên liệu.
Phạm Hồng Thắm (trái) giới thiệu sản phẩm chế biến từ muối. Ảnh: Võ Thanh Kỳ.
"Em phải đến từng nhà và ra ruộng muối vận động bà con sản xuất những hạt muối chất lượng nhất. Khâu sản xuất trong xưởng cũng phải thật kỹ. Chẳng hạn muối hầm phải nung trong nồi đất sét để không bị nhiễm kim loại nặng và giữ được mùi hương cũng như độ an toàn...", Thắm cho biết.
6 năm trước, Thắm thành lập Công ty TNHH MTV muối SaHu (SaHu là viết tắt chữ Sa Huỳnh) sản xuất và kinh doanh các sản phẩm từ muối Sa Huỳnh. Sản phẩm làm ra được bán tại nhiều tỉnh, thành trong nước và xuất sang cả nước ngoài. Đặc biệt sản phẩm hoa muối được khách hàng vô cùng ưa thích nên không đủ cung cấp cho người mua. Sản phẩm này là tinh hoa của biển và trời, cùng sự khéo léo của con người.
Diêm dân cho biết, hoa muối hình thành vào những ngày nắng nóng. Gió từ khơi xa thổi vào bờ lướt trên đồng làm chao nhẹ mặt nước trong ruộng muối. Nắng và gió tạo nên lớp vảy mỏng nổi trên mặt nước, gọi là hoa muối. Lớp vảy này không chạm đất nên vô cùng sạch sẽ. Diêm dân dùng chiếc vợt lưới dày nhẹ nhàng vớt hoa muối cho vào thúng bằng nan tre sẫm màu.
Hoa muối vớt lên khỏi mặt nước thành những hạt li ti trông rất đẹp mắt, vị mặn dịu lưu lại nơi đầu lưỡi khi nếm thử. Đây là thứ gia vị hảo hạng được các đầu bếp nổi tiếng trên thế giới ưa chuộng. Hoa muối chứa 84 nguyên tố vi lượng và vi chất dinh dưỡng; cung cấp kali, canxi, đồng, kẽm, magiê tự nhiên... tác dụng tốt với sức khỏe người dùng.
Ươm cây giống để trồng rừng ngập mặn bên đồng muối. Ảnh: Võ Thanh Kỳ.
Đến nay, 3 sản phẩm hoa muối, muối hầm, muối tre đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 4 sao. Hàng năm, Thắm tiêu thụ cho diêm dân chừng 200 tấn muối, giải quyết việc làm cho 10 lao động tại địa phương.
"Cô Thắm năng động, mạnh dạn và tâm huyết với muối Sa Huỳnh nên học xong đại học là trở về quê hương khởi nghiệp với muối. Khi Hội Nông dân phường hướng dẫn thành lập Tổ hợp tác Du lịch cộng đồng hoa muối Sa Huỳnh thì Thắm cũng nhiệt tình tham gia. Giờ Tổ hợp tác phát triển thành Hợp tác xã Muối biển truyền thống và Du lịch cộng đồng Sa Huỳnh, Thắm được tín nhiệm bầu giữ chức Giám đốc.
Hội vừa khởi động dự án bảo tồn đồng muối truyền thống Sa Huỳnh gắn với phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn phường Phổ Thạnh với kinh phí gần 2 tỷ đồng, Thắm được tin tưởng giao nhiệm vụ điều phối viên...", ông Thái Thuần Lăng - Chủ tịch Hội Nông dân phường Phổ Thạnh cho biết.
Gắn muối với du lịch
5 năm trước, bà con diêm dân vui mừng chào đón 150 sinh viên, thanh niên kiều bào tham quan đồng muối Sa Huỳnh. Các em đạt thành tích cao trong học tập, rèn luyện đến từ 28 quốc gia và vùng lãnh thổ tham dự Trại hè Việt Nam năm 2019.
"Các em đã mở mạng tìm hiểu nên biết về nghề muối ở Sa Huỳnh. Nhưng khi đến đây thì phát hiện thêm nhiều điều chưa được cập nhật trên mạng nên các em rất vui. Buổi tham quan hôm nay là dịp trải nghiệm vô cùng thú vị, trang bị cho các em những kiến thức bổ ích...", người thông dịch viên tâm sự.
Thanh niên và sinh viên kiều bào tham quan đồng muối (ảnh chụp năm 2019). Ảnh: Võ Thanh Kỳ.
Đồng muối Sa Huỳnh bốn mùa lộng gió nằm gần những cảnh đẹp làm say đắm lòng người. Nơi đây gắn với nền Văn hóa Sa Huỳnh có niên đại khoảng 3.000 năm với bao điều huyền bí. Du khách đến tham quan đầm An Khê, làng du lịch cộng đồng Gò Cỏ, di chỉ mộ táng của người Sa Huỳnh cổ... thường dừng xe bên đồng muối để chụp hình, ghi lại những cảnh đẹp như mơ.
Rồi mô hình du lịch cộng đồng gắn với việc giới thiệu, quảng bá sản phẩm muối ra đời. Ban đầu, chính quyền cùng Hội Nông dân phường vận động, hướng dẫn thành lập Tổ hợp tác Du lịch cộng đồng hoa muối Sa Huỳnh gồm 20 thành viên. Hội Nông dân tạo điều kiện cho các thành viên trong tổ được tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi để xây dựng cơ sở lưu trú phục vụ nhu cầu của du khách. Nhờ sự hỗ trợ của các chuyên gia tư vấn về du lịch nên Tổ hợp tác đón tiếp nhiều đoàn khách đến tham quan, trải nghiệm. Giờ Tổ hợp tác đã nâng lên thành Hợp tác xã Muối biển truyền thống và Du lịch cộng đồng Sa Huỳnh.
Du khách đến đây được thưởng ngoạn biển đẹp mơ màng như hai câu thơ của thi sĩ Xuân Diệu: "Hỏi mình biển đẹp vô ngần/Sóng xanh như đến dừng chân Sa Huỳnh". Khách phương xa đến nơi này cũng sẽ được thưởng thức những món ngon chế biến từ hải sản vừa vớt lên từ biển. Họ cũng sẽ được hiểu thêm về các nền văn hóa Sa Huỳnh, Chăm Pa và Đại Việt lưu dấu trên vùng đất này.
"Nhiều du khách khoái chí khi nghe chúng tôi trình diễn sắc bùa về nghề muối hay làm biển. Xem xong, họ yêu cầu giải thích để hiểu tường tận những ca từ vừa hát. Qua đó, họ hiểu cặn kẽ về nghề muối và đi biển của người dân Sa Huỳnh...", diêm dân Lê Cơ (thành viên đội hát sắc bùa phường Phổ Thạnh) cho biết.
Diêm dân Sa Huỳnh thu hoạch muối. Ảnh: Võ Thanh Kỳ.
Hiện nay, diêm dân hết sức phấn khởi vì Hội Nông dân phường Phổ Thạnh đang thực hiện dự án bảo tồn đồng muối truyền thống Sa Huỳnh gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Dự án do Hội làm chủ đầu tư với tổng kinh phí hơn 1,9 tỷ đồng. Trong đó, Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc, Chương trình tài trợ các dự án nhỏ (Quỹ Môi trường toàn cầu) tài trợ hơn 1,1 tỷ đồng, phần còn lại từ vốn lồng ghép và đối ứng. Dự án kéo dài đến tháng 10/2025 với mục tiêu nâng cao nhận thức của cộng đồng trong việc bảo tồn đồng muối truyền thống, phát huy Văn hóa Sa Huỳnh và phát triển du lịch cộng đồng.
Dự án sẽ hỗ trợ người dân địa phương trong các hoạt động tập huấn nâng cao năng lực bảo vệ môi trường, phân loại rác thải tại nguồn, trồng cây ngập mặn, sản xuất muối sạch trên nền đất, xây dựng hoạt động du lịch cộng đồng gắn với đồng muối truyền thống Sa Huỳnh…
Muối Sa Huỳnh giờ được "gắn sao" OCOP sau thăng trầm cả ngàn năm. Câu chuyện về văn hóa muối ngày càng lan rộng khi du khách phương xa đến tham quan, tìm hiểu về vùng đất này.
"Đồng muối là nơi sinh sống của rất nhiều loài động, thực vật và góp phần ngăn chặn lũ lụt. Thực hiện dự án nhằm bảo tồn đồng muối truyền thống, góp phần bảo vệ môi trường, nâng cao chất lượng muối và tạo sinh kế bền vững cho diêm dân, thích ứng với biến đổi khí hậu... Đây là cơ hội rất tốt để muối Sa Huỳnh khẳng định thương hiệu của mình trên thị trường và là cơ hội thúc đẩy du lịch cộng đồng ngày càng phát triển", ông Thái Thuần Lăng - Chủ tịch Hội Nông dân phường Phổ Thạnh tâm sự.
