IV. Trải nghiệm tàu đường sắt cao tốc hiện đại nhất Đông Dương

Chúng tôi đến Viêng Chăn đúng vào thời điểm Thủ đô của đất nước Lào đang tổ chức sự kiện Ngày Lương thực thế giới và Ngày Quốc tế xóa đói giảm nghèo. Có khá đông đại biểu trong nước và quan khách quốc tế cùng đến dự. Câu chuyện bên lề sự kiện được mọi người bàn tán khá nhiều chính là vận hội mới của đất nước Triệu Voi sau khi tuyến đường sắt cao tốc Viêng Chăn - Côn Minh đi vào hoạt động vào cuối năm 2021.

Ông Somephone Phanusith hẹn gặp chúng tôi ở một khách sạn gần nơi tổ chức sự kiện. Ngồi chưa ấm chỗ, người từng làm cố vấn của nguyên Thủ tướng Lào Bouasone Bouphavanh đã vội kéo lên xe, vừa đi vừa trò chuyện. Hết đi xem Nhà ga Viêng Chăn của đường sắt cao tốc Lào - Trung lại ra đường bộ cũng là cao tốc Lào - Trung đang xây dựng để chạy dọc đất nước Lào, kết nối với các nước Trung Quốc và Thái Lan. Đi chán chê cuối cùng đứng trò chuyện với nhau bên bờ sông Mekong. Nơi đó vừa có thể ngắm Thủ đô Viêng Chăn vừa dễ dàng nhìn sang bên đất Thái. Bức tượng vị vua yêu nước Chao Anouvong quay mặt hướng bờ sông, một tay cầm gươm một tay chỉ xuống dòng sông thay lời khẳng định chủ quyền lãnh thổ. Sau bao nhiêu biến binh trong quá khứ, dòng Mekong phân định ranh giới giữa Lào và Thái ở chính giữa dòng. Nước lên lấy tâm của lòng sông làm ranh giới, nước xuống, bãi bồi cạn đến đâu thì đấy là đất của người Lào. Hai bờ muốn sang nhau chỉ cần mấy phút qua cầu Hữu Nghị là đến.

Lịch sử vẫn còn đó nhưng ngày hôm nay người Lào và người Thái đang bắt tay nhau nhiều hơn vì sứ mệnh, chiến lược phát triển của từng quốc gia. “Một cuộc cách mạng lớn lao mà người Lào chúng tôi đang thực hiện”, ông Somephone Phanusith không giấu được sự tự hào.

Không cách mạng và tự hào sao được khi suốt bao nhiêu thế kỷ qua Lào luôn là quốc gia có hạ tầng giao thông hạn chế, yếu kém bậc nhất khu vực. Cơ sở hạ tầng nói chung và giao thông yếu kém cùng với phần lớn lực lượng lao động thiếu kĩ năng, kinh tế phụ thuộc nhiều vào đầu tư và thương mại với các nước láng giềng là những lý do khiến đất nước Triệu Voi luôn nằm trong số các quốc gia nghèo nhất Đông Nam Á. Vậy mà nhờ quyết tâm chính trị to lớn, nhờ thay đổi tư duy và có chiến lược phát triển giờ đây người Lào đã có tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của Đông Nam Á và hệ thống đường bộ cao tốc xuyên quốc gia đang trong giai đoạn hoàn thành.

Tuyến đường sắt có gần 500 cây số trên lãnh thổ nước Lào với vận tốc bình quân các chuyến tàu chở hàng là 120km/h, tàu chở khách là 160km/h. Trước đây đi đường bộ từ Viêng Chăn đến biên giới Boten của tỉnh Luang Namtha tiếp giáp với Trung Quốc mất khoảng 2 ngày 2 đêm thì bây giờ nhờ tuyến đường sắt cao tốc này chỉ còn có 4 tiếng. Ngay từ thời điểm xây dựng tuyến đường, chiến lược phát triển nông nghiệp của Lào cũng được hoạch định lại. Khu vực ưu tiên đầu tư nông nghiệp hàng hóa, tập trung dọc theo tuyến đường sắt Lào - Trung đã trở thành mệnh lệnh quốc gia.

Somephone Phanusith cũng chia sẻ, bên cạnh tuyến đường sắt này thì tuyến đường bộ cao tốc huyết mạch nối từ biên giới Lào - Trung về Thủ đô Viêng Chăn và nối tiếp tới vùng Nam Lào cũng đang được xây dựng. Nói ví von là những mạch máu giao thông kết nối đang ngày một khơi mở, những “con đường tơ lụa” thời đại mới đã và đang được hình thành, xây dựng trên đất nước Triệu Voi. Điển hình như đường Cao tốc 13 Bắc được chia thành 4 giai đoạn và đã hoàn thành giai đoạn 1 từ Viêng Chăn đi Vang Viêng dài 120km. Giai đoạn 2 từ Vang Viêng đi Luang Prabang đang được triển khai, giai đoạn 3 từ Luang Prabang đi U Rum Xoay và giai đoạn 4 đi Boten đang được xây dựng.

Khát vọng lớn của người Lào không chỉ chừng đó. Trong tương lai họ còn muốn xây dựng Cao tốc 13 Nam đi Việt Nam và Campuchia theo tuyến đường cũ. Ngoài ra còn một tuyến cao tốc đã hoàn thành xong kế hoạch là từ đường cao tốc hiện tại đi qua Xiêng Khoảng, Hủa Phăn và đến biên giới Việt Nam ở khu vực phía Bắc.

Chiến lược phát triển như ông Somephone Phanusith nói: Tháo nút thắt giao thông để thúc đẩy phát triển nông nghiệp, thúc đẩy giao thương hàng hóa nông sản là mệnh lệnh, xây dựng hạ tầng kết nối. Mục tiêu không có gì khác ngoài khát vọng biến xứ sở Triệu Voi trở thành trung tâm logicstic của khu vực Đông Nam Á.

Ngày mới trên Thủ đô Viêng Chăn. Ánh mặt trời mùa thu chiếu chói chang trên Khải hoàn môn Patuxai, biểu tượng chiến thắng của đất nước Lào. Chúng tôi quyết định thay đổi lịch trình, mua vé lên chuyến tàu đường sắt cao tốc Viêng Chăn đi Côn Minh. Cuộc trò chuyện với Somephone Phanusith càng thôi thúc mong muốn được trải nghiệm cảm giác lướt đi trên tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của khu vực Đông Nam Á nó sẽ ra làm sao.

Hôm ấy là ngày cuối tuần. Nhà ga Viêng Chăn dù rất đông đúc nhưng người đi lại khá tuần tự. Anh bạn phiên dịch người Lào nói, kể từ khi tuyến đường sắt cao tốc khánh thành nhu cầu đi lại trên các tuyến tăng đột biến. Từ Viêng Chăn đến Boten có 4 nhà ga. Viêng Chăn lên thiên đường du lịch Vang Viêng, đến cố đô Luang Prabang, tiếp đó là lên biên giới Luang Namtha. Giá vé toa hạng nhất toàn tuyến là 529.000 kíp Lào, tương đương 760.000 đồng, toa hạng hai là 333.000 kíp, khoảng 480.000 Việt Nam đồng. Đi qua cửa soát vé, ngồi ở phòng chờ tàu khang trang, hiện đại và chặt chẽ không khác gì đi máy bay. Mỗi toa tàu được thiết kế hiện đại, có đội ngũ nhân viên phục vụ tận tình chu đáo. Đường ray thẳng tắp. Con đường dài hun hút xuyên núi, băng qua thung lũng, băng qua những cánh đồng, những dòng sông. Tàu cao tốc tuyến đường sắt Lào - Trung vun vút lao đi như như một mũi tên hướng về phía trước.

Tiếng loa trên tàu thông báo tốc độ hiện tại đang là 160 km/h. Cảm giác vẫn êm ru dù nhìn qua cửa sổ thấy đồng ruộng, núi đồi bị bỏ lại phía sau trong chớp mắt. Sau ít phút đầu bỡ ngỡ anh em đoàn làm phim chuyển sang trò chuyện tỏ rõ thán phục công trình kỳ vĩ này. Nhất là khi tàu xuyên qua những đường hầm hun hút trong lòng núi, vèo qua những chiếc cầu dài tít tắp bắc qua sông suối, thung lũng. Có cảm giác khi xây dựng tuyến đường sắt cao tốc này, hai nước Lào – Trung đã kẻ một đường thẳng từ Viêng Chăn đến Côn Minh. Gặp núi khoan núi, gặp sông bắc cầu, không điều gì có thể ngăn cản sức vóc và trí tuệ con người. Trước khi lên chuyến tàu đường sắt cao tốc Viêng Chăn - Côn Minh chúng tôi chia làm hai đoàn để làm một phép thử so sánh. Cùng khoảng cách từ Viêng Chăn đến Luang Prabang. Trong khi đi tàu cao tốc chỉ mất hai tiếng đồng hồ thì một nhóm khác trong đoàn lựa chọn đi đường bộ bằng ô tô và phải mất nguyên một ngày đường mới có thể đến nơi.

Anh Phaykham Phalixai, chủ Công ty xuất nhập khẩu và dịch vụ thương mại Mặt Trời - Lào phân giải với chúng tôi: Hệ thống đường sắt cao tốc này đã biến Lào từ một nước nằm sâu trong lục địa và không giáp biển thành một mắt xích kết nối vận tải quan trọng, rút ngắn thời gian và chi phí vận chuyển hàng hóa rất lớn so với đường bộ. Trước đây từ Viêng Chăn đi Côn Minh mất đến hai ngày đêm thì bây giờ chỉ còn 7 tiếng. Từ sinh hoạt, đi lại, du lịch, thăm thân của người dân đều hết sức thuận lợi.

Phấn khởi nhất có lẽ là những người buôn bán, các doanh nghiệp kinh doanh hàng hóa giữa hai nước Lào - Trung. Lợi ích thấy rõ ngay trước mắt khi ước tính chi phí logistics cho toàn tuyến Viêng Chăn - Côn Minh đã giảm khoảng 40 - 50% nhờ tuyến đường sắt cao tốc này. Càng đặc biệt hơn, sau khi khánh thành tuyến đường lịch sử, Chính phủ Lào và Trung Quốc cũng đã ký thỏa thuận tạo khuôn khổ pháp lý cho việc vận chuyển hàng hóa và hành khách xuyên biên giới. Giao thương buôn bán, hàng hóa nông sản giữa hai quốc gia nhờ đó được mở rộng hơn bao giờ hết.

Đấy còn chưa kể tuyến đường sắt cao tốc Lào -  Trung đã tạo ra sự bùng nổ về du lịch của Lào. Các nhà ga ở thành phố Luang Prabang, thị trấn Vang Viêng và thủ đô Viêng Chăn luôn chật kín du khách. Mấy năm trước dịch Covid-19, mỗi năm đất nước Triệu Voi mới đón khoảng từ 6 - 7 triệu khách du lịch thì năm nay đã lên gần chục triệu người.

Cả Phaykham Phalixai và ông Somephone Phanusith đều tiết lộ, trong chiến lược tổng thể về hợp tác liên quốc gia, lấy hạ tầng giao thông làm điểm tựa phát triển giao thương kinh tế của Lào thì tuyến đường sắt cao tốc này rồi đây sẽ được kết nối với nhiều quốc gia khác trong khu vực gồm Thái Lan, Singapore, Malaysia… đồng thời kết nối với các nước khác bằng hệ thống liên tuyến như Việt Nam, Campuchia, Myanmar… Các nhà đầu tư và Chính phủ Lào hy vọng sẽ đưa nông lâm sản là thế mạnh của quốc gia này đến cả thị trường châu Âu bằng hệ thống đường sắt cao tốc này. Họ tính toán mấy năm đầu tiên số lượng có thể đạt 300.000 công-ten-nơ, sau đó sẽ lên tới 1,2 - 1,8 triệu công-ten-nơ và nhiều hơn nữa trong các năm tiếp theo.

Ông Souvanh Keosavang là người có gốc gác Việt Nam, đời trước quê ở huyện Hương Sơn (Hà Tĩnh). Ngoài vị trí Chủ tịch chuỗi siêu thị bán lẻ xuyên quốc gia Jmart, ông còn là thành viên của một số doanh nghiệp liên doanh giữa Việt Nam và Lào.

Đấy là người am hiểu tường tận những thời cơ, vận hội mới của đất nước Lào và cũng là người nghĩ ngợi nhiều để làm sao kết nối, hợp tác giữa các quốc gia trong khu vực. "Các anh đã thấy người Lào đã thay đổi mạnh mẽ như thế nào và cuộc cách mạng đó đang tạo ra những thời cơ rất lớn cho tất cả các quốc gia như Thái Lan, Campuchia và cả Việt Nam. Vấn đề là chúng ta phải nắm bắt và tận dụng thời cơ đó như thế nào", ông Souvanh Keosavang nói.

Chủ tịch Souvanh Keosavang đưa chúng tôi đến địa điểm các quốc gia Lào, Thái Lan và Trung Quốc đang xem xét xây một cây cầu đường sắt mới, chạy song song với cầu Hữu nghị Lào - Thái số 1. Bằng tình cảm, trách nhiệm với quê hương Việt Nam, Souvanh Keosavang chia sẻ rất thật rằng ông ít nhiều cảm thấy lo ngại cho thị trường nông sản Việt khi giờ đây người Thái đang có thêm nhiều lợi thế cạnh tranh. Ngày trước hàng nông sản Thái Lan muốn đi qua thị trường Trung Quốc phải “mượn đường” qua các nước Lào hoặc Myanmar. Từ thời gian đến chi phí vận chuyển đều rất tốn kém. Thế nhưng kể từ khi tuyến đường sắt cao tốc Viêng Chăn – Côn Minh đi vào hoạt động họ được hưởng lợi rất nhiều. Cách đây chưa lâu, vào tháng 1/2022, chuyến hàng 1.000 tấn gạo của Thái Lan đã được người Thái xuất khẩu sang Trung Quốc qua tuyến đường sắt này. Tiếp đó, tháng 3/2022, các container chở 40 tấn sầu riêng và 20 tấn dừa từ Rayong Thái Lan cũng đã đến Lào sau đó đi đường sắt cao tốc để sang Trung Quốc một cách nhanh chóng.

Rồi đây khi cây cầu đường sắt cao tốc Lào - Thái xây dựng xong, chắc chắn những mặt hàng nông sản khác của đất nước Thái Lan đi Trung Quốc sẽ càng thêm thuận lợi. Cao su, dầu cọ, sầu riêng, hoa lan và các sản phẩm gia cầm, thủy sản của Thái Lan sẽ được chuyển sang Trung Quốc bằng đường sắt Lào - Trung không những nhanh mà còn không giới hạn so với trước. Những người thường xuyên hoạt động trong lĩnh vực xuất nhập khẩu nông sản sang thị trường Trung Quốc đã tính toán, nhờ tuyến đường sắt cao tốc này mà người Thái rút ngắn thời gian khoảng 24 giờ và giảm hơn 25% chi phí vận chuyển. Từ chỗ mất 2 - 3 ngày đường để vận chuyển nông sản đến Côn Minh (Trung Quốc) thì giờ đây người Thái chỉ một bước qua sông Mekong sau đó mất thêm mấy tiếng đồng hồ trên đất Lào đã có thể bán được hàng.

“Phân tích như thế cũng có nghĩa là bàn giải pháp. Tôi nghĩ hơn lúc nào hết, thời điểm này các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp hãy sang Lào để đầu tư. Tiềm năng, lợi thế đã được xác định. Khát vọng, chiến lược phát triển đã rõ ràng. Đất nước Triệu Voi, xứ sở của những điệu múa lăm vông đang vươn mình mạnh mẽ để trở thành trung tâm logicstic của khu vực. Không có lý gì chúng ta không tận dụng lợi thế tình hữu nghị láng giềng từ bao đời nay để cùng nhau phát triển mạnh mẽ hơn”, Souvanh Keosavang kêu gọi.