Các nhà máy đường đã tăng giá mua mía cuối vụ 2020/21 sau khi có thuế CBPG và CTC tạm thời với đường Thái Lan. Ảnh: VSSA.
Sản lượng thấp kỷ lục
Theo báo cáo của các Nhà máy đường (NMĐ), vụ ép 2019/20, sản lượng mía nguyên liệu đưa vào chế biến chỉ đạt 7,662 triệu tấn mía (so với kế hoạch dự kiến đầu vụ là 9,75 triệu tấn theo kế hoạch của các NMĐ, hay hơn 11 triệu tấn theo báo cáo của các địa phương).
Như vậy, đây là vụ có sản lượng mía tiêu thụ, đưa vào chế biến thấp nhất trong 19 vụ gần đây (tính từ khi bắt đầu ghi nhận số liệu sản xuất là vụ 1999/2000), dẫn đến số lượng nhà máy hoạt động thấp nhất, chỉ còn 29 nhà máy hoạt động trong vụ 2019/2020.
Nguyên nhân chính là giá đường xuống thấp do tác động cạnh tranh quyết liệt của các loại đường giá rẻ có nguồn gốc nước ngoài, đường nhập lậu và gian lận thương mại, kéo theo giá mía xuống thấp. Dù các NMĐ đã cố gắng hết sức để kìm hãm đà tụt giảm giá mía, nhằm duy trì vùng nguyên liệu, nhưng không ngăn được tình trạng nông dân bỏ cây mía, chuyển đổi sang cây trồng khác.
Chưa dừng lại ở đó, trước sức ép khốc liệt của lượng đường nhập khẩu tăng đột biến trong năm 2020 (đạt 1,384 triệu tấn, gấp gần 4 lần so năm 2019) do Việt Nam thực hiện cam kết ATIGA, sản lượng mía nguyên liệu đưa vào chế biến trong vụ 2020/21 lại tiếp tục giảm mạnh.
Theo ông Nguyễn Văn Lộc, Quyền Tổng thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), từ đầu niên vụ đến hết tháng 3/2021, toàn ngành đã ép được 5,806 triệu tấn mía, sản xuất được 611.767 tấn đường. So sánh cùng kỳ vụ 2019/2020 sản lượng mía ép chỉ đạt 76,6% và sản lượng đường đạt 84,6%. Ước tính sản lượng đường của vụ 2020/2021 sẽ đạt khoảng trên dưới 700.000 tấn, thấp hơn vụ trước 2019/2020.
Sản lượng trên dưới 700 ngàn tấn chỉ bằng gần một nửa so với vụ 2013/2014 là vụ có sản lượng cao nhất từ trước tới nay (gần 1,6 triệu tấn) và hầu như chắc chắn sản lượng mía đường vụ 2020/2021 sẽ chiếm lấy vị trí thấp kỷ lục của vụ 2019/2020.
Số liệu sản xuất nêu trên đã bộc lộ thiệt hại vô cùng nghiêm trọng mà ngành đường Việt Nam phải gánh chịu trước sự tàn phá của nguồn đường phá giá có nguồn gốc nhập khẩu trong nhiều năm liên tiếp, cộng với tác động của biến đổi khí hậu những năm gần đây tại các vùng sản xuất mía.
Dấu hiệu hồi sinh
Chính vì vậy, việc Bộ Công Thương ban hành quyết định số 477/QĐ-BCT ngày 9/2/2021 về việc áp dụng thuế chống bán phá giá (CBPG) và thuế chống trợ cấp (CTC) tạm thời đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Vương quốc Thái Lan nhập khẩu vào Việt Nam, chẳng khác nào chiếc phao cứu sinh đối với ngành mía đường.
Thông tin từ VSSA cho thấy, ngay sau kỳ nghỉ Tết Tân Sửu, các NMĐ đã điều chỉnh tăng giá bán đường. Nhờ vậy, đến cuối tháng 2, giá đường sản xuất trong nước đã thiết lập mặt bằng giá mới giá bán buôn đường kính trắng ở mức 16.400-17.000 đồng/kg, đường tinh luyện 17.800-18.000 đồng/kg …
Đồng thời, các NMĐ đã tăng giá mua mía cho nông dân nhằm thể hiện sự chia sẻ và áp dụng các biện pháp khuyến khích để hy vọng người nông dân quay lại với cây mía. Giá mua mía trong giai đoạn cuối vụ 2020/2021 được các nhà máy đường điều chỉnh tăng lên thêm từ 150.000 – 250.000 đồng/tấn so với vụ 2019/2020. Tính đến cuối tháng 3/2021, nhiều NMĐ trong nước đã điều chỉnh giá mua mía lên mức trên 0,9 - 1,15 triệu đồng/tấn.
Vẫn lép vế trước đường nhập khẩu
Đường sản xuất trong nước vẫn khó tiêu thụ do đường nhập khẩu đang làm chủ thị trường. Ảnh: TL.
Tuy nhiên, đến thời điểm này, thị trường đường trong nước vẫn đang bị chi phối bởi đường nhập khẩu. Nguyên nhân là do một lượng đường khá lớn đã được nhập về Việt Nam trong giai đoạn từ khi tiến hành điều tra đến khi áp dụng thuế CBPG và CTC tạm thời đối với sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan.
Tháng 1 năm nay, lượng đường nhập khẩu là 120.510 tấn, tháng 2 là 163.881 tấn. Đây là những khối lượng rất đáng kể trong bối cảnh khủng hoảng container trên thế giới. Nhờ có khối lượng lớn và ưu thế giá rẻ (chỉ chịu thuế nhập khẩu 5%), đường nhập khẩu đang chiếm lĩnh gần như toàn bộ thị trường trong nước, khiến cho đường sản xuất trong nước đang rất khó tiêu thụ.
Điều đáng chú ý là trong khi đường nhập khẩu từ Thái Lan giảm mạnh (theo Agromonitor, đường nhập khẩu từ Thái Lan ở mức gần 90 ngàn tấn trong tháng 2 đã giảm còn hơn 20 ngàn tấn trong tháng 3), thì đường từ các nước ASEAN khác như Campuchia, Lào, Malaysia, Myanmar, Indonesia lại tăng mạnh so với thời gian trước khi có quyết định điều tra.
Cụ thể, trong 9 tháng đầu năm 2020, lượng đường nhập khẩu từ 5 nước này từ 360-25.593 tấn/tháng. Từ tháng 10/2020 đến tháng 2/2021, đã tăng vọt lên ở mức từ 39.505-52.525 tấn/tháng. Lượng đường nhập khẩu tăng vọt từ các nước nói trên, cũng đang góp phần không nhỏ khiến cho đường nội địa không tiêu thụ được.
Điều đáng nói là 5 quốc gia ASEAN đang bùng nổ về xuất khẩu đường sang Việt Nam lại không phải là quốc gia xuất khẩu đường đúng nghĩa, mà bản chất là các quốc gia nhập khẩu đường, đặc biệt là nhập khẩu đường từ Thái Lan với tỷ lệ lớn.
Số liệu từ Tổ chức Đường Thế giới (ISO), cho thấy, từ 2013 đến 2019, cả 5 quốc gia này đều có lượng đường nhập khẩu từ Thái Lan lớn hơn lượng đường sản xuất trong nước. Chẳng hạn, trong giai đoạn nói trên, sản lượng đường bình quân của Indonesia là 2,363 triệu tấn/năm, thì đường nhập khẩu từ Thái Lan là 2,484 triệu tấn/năm.
Thông tin từ ngành mía đường cho thấy, trong tháng 3 nhu cầu đặt mua đường từ 5 nước ASEAN nói trên vẫn rất cao. Mà theo số liệu của Tổng cục Hải quan, mức giá đường nhập khẩu từ 5 quốc gia này trong thời gian qua đều chỉ tương đương hoặc thấp hơn giá đường Thái Lan cùng kỳ.
Bởi vậy, VSSA đang đặt ra nghi vấn về việc đã xuất hiện dấu hiệu của lẩn tránh phòng vệ thương mại đối với đường mía có xuất xứ từ Thái Lan.
