Không có loại cây trồng nào đem lại thu nhập cao như cây nho ở vùng đất Phan Rang nắng gió. Được coi là cây “nữ hoàng”, chủ lực trong cơ cấu cây trồng của tỉnh Ninh Thuận, nhưng những năm qua diện tích cây nho lại bị suy giảm nhanh chóng.
Trồng nho siêu lãi
Ninh Thuận có điều kiện khí hậu, đất đai rất phù hợp cho sinh trưởng và phát triển cây nho. Đây là loại cây trồng đặc thù, truyền thống của địa phương, có giá trị kinh tế cao, hàng năm mang lại nguồn lợi kinh tế lớn, mặc dù diện tích nho chỉ chiếm 3- 3,5% tổng diện tích gieo trồng nhưng giá trị sản xuất hàng năm chiếm 15- 20% tổng giá trị sản xuất nông nghiệp. Đi tìm hiểu về cây nho, chúng tôi tìm đến bác Nguyễn Văn Mọi, người dân địa phương vẫn gọi với cái tên thân mật bác Ba Mọi, xã Phước Thuận, huyện Ninh Phước, một nông dân gắn bó và thành công nhất với cây nho.
Ngày cận Tết, những cành nho xanh mơn mởn vươn mình phủ khắp dàn, đang tỉ mỉ phân từng ngọn cho đều trên dàn, thấy khách quen, bác Ba Mọi ngừng tay: May mà vườn nho nhà tôi ở vùng đất cao không bị ngập trong đợt lũ đầu tháng 11/2010 vừa qua, tuy nhiên là cây không ưa nước nên vườn nho của tôi cũng bị hưởng nặng nề, để vụ tới nho không bị giảm năng suất, tôi đang phải dùng mọi biện pháp chăm sóc phục hồi.
Bác Ba Mọi kể: Cây nho đã gắn bó với tôi cả cuộc đời, nó ngấm vào máu thịt, mỗi ngày không ra vườn nho thấy trong người bứt rứt khó chịu. Cuộc đời gắn bó với cây nho và nho cũng không phụ lòng người, chỉ với 1 ha nhưng tất cả nhà cửa, ô tô, cuộc sống sung túc cũng từ nho mà ra. Bác Ba Mọi khẳng định: Ở cái xứ nắng gió này không có cây trồng nào đem lại lợi nhuận cao như cây nho.
Là người luôn đi tiên phong trồng thử nghiệm các loại nho giống mới có năng suất chất lượng cao, áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới, hiện tại cây nho của bác Ba Mọi được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGap nên sản phẩm được tiêu thụ trong siêu thị, giá bán thấp nhất cũng được 30.000 đồng/kg. Tôi nhẩm tính với 1ha nho, một năm thu hoạch 2 lứa trái, mỗi lứa năng suất khoảng 15 tấn, như vậy mỗi năm bác Ba Mọi thu gần tỷ đồng.
Còn đối với nhiều hộ nông dân, tuy bán nho không được giá bằng bác Ba Mọi, nhưng mỗi ha nho một năm thu được 30 tấn quả, chỉ cần giá 10.000 đồng/kg thì người trồng nho cũng lãi ít nhất 150 triệu đồng, còn năm nào được giá 15.000 – 20.000 đồng/kg thì mỗi ha nho lãi vài trăm triệu là chuyện thường. Như vậy trồng nho đâu có nghèo.
Suy giảm nghiêm trọng
Tuy người dân Ninh Thuận thu lãi rất cao từ trồng nho, nhưng trong những năm qua diện tích nho lại giảm sút nhanh chóng. Theo số liệu của ngành nông nghiệp, thời điểm trước năm 1992, diện tích nho toàn tỉnh khoảng 500 ha, đến năm 1995 diện tích tăng nhanh, đạt khoảng 2.300 ha, nhưng đến năm 2006 thì giảm còn 1.650 ha. Đến cuối năm 2008 diện tích giảm xuống 1.143ha và đến cuối năm 2010 diện tích nho của Ninh Thuận chỉ còn 773ha.
Đì tìm lời giải cho nghịch lý này, chúng tôi đã gặp nhiều chuyên gia về cây nho. Ông Phan Quang Thựu, Chi cục trưởng Chi cục BVTV Ninh Thuận cho biết: Những năm trước đây người dân chủ yếu trồng nho bằng giống nho đỏ, giống nho này chỉ một thời gian trồng đã bị thoái hóa, tuổi thọ, sức đề kháng các loại dịch bệnh kém, năng suất, chất lượng không cao, trong khi đó giá chi phí đầu vào liên tục tăng cao dẫn tới người trồng nho bị thua lỗ, một số hộ dân đã phá bỏ giống nho đỏ bị thoái hóa chuyển sang trồng giống nho mới NH01-48. Thời kỳ đầu, giống nho này đã mang lại hiệu quả cao nhưng gần đây năng suất cũng bị giảm, do vậy đã dẫn tới tình trạng diện tích nho bị thu hẹp.
Ông Mai Văn Hào, Viện Nghiên cứu Bông và Phát triển nông nghiệp Nha Hố cho hay: Người trồng nho chưa có kiến thức cơ bản mà chủ yếu tự học hỏi nhau, làm theo kinh nghiệm, điều đáng quan ngại nhất chính là việc sử dụng thuốc BVTV vô tội vạ. Ngoài ra, những năm trước đây do phát triển cây nho ồ ạt bất chấp những vùng có thích hợp hay không. Chính yếu tố này mà sau một thời gian khai thác không đem lại hiệu quả, năng suất, chất lượng kém, chi phí sản xuất cao, cùng với đó nhiều diện tích nho đã hết chu kỳ khai thác nên các hộ dân đã tạm thời chuyển qua sản xuất các loại cây trồng khác.
Theo bác Nguyễn Văn Mọi thì diện tích nho của Ninh Thuận bị tụt giảm trong thời gian qua chỉ là nhất thời bởi giá nho không quá thấp, nếu ở mức 5.000 – 7.000 đồng/kg thì người trồng nho không bị lỗ. Tuy nhiên diện tích nho giảm là do thời gian qua dịch bệnh nhiều trên cây nho đặc biệt là bệnh thán thư, loại bệnh này hiện vẫn chưa có biện pháp chữa trị đã khiến nhiều hộ trồng nho phá bỏ. Mặt khác, do chạy theo lợi nhuận trước mắt người dân ép cho trái ra nhiều vụ/năm mà bỏ qua những khuyến cáo của các ngành chức năng khiến cây nho bị suy kiệt nhanh chóng.
Nỗ lực khôi phục
+ Từ Dự án nâng cao an toàn sản phẩm nông nghiệp và chương trình khí sinh học, hiện nay Sở NN- PTNT Ninh Thuận đang triển khai hỗ trợ giống nho cho người nông dân với diện tích 100ha, tổng số vốn 1,3 tỷ đồng. + Cây nho tại Ninh Thuận hội tụ đầy đủ yếu tố thuận lợi để phát triển, thị trường tiêu thụ không thiếu, nói như bác Ba Mọi chỉ cần người dân áp dụng tốt tiến bộ kỹ thuật, tạo ra sản phẩm nho an toàn cho người tiêu dùng thì nhất định nho sẽ là cây làm giàu bền vững.
Ông Lưu Khoan, Phó Giám đốc Sở NN- PTNT Ninh Thuận cho biết: Tiềm năng đất thích nghi đối với cây nho trên toàn tỉnh rất lớn với trên 4.500 ha, đây là điều kiện tiên quyết để mở rộng diện tích trong những năm tới. Cùng với đó công tác giống cũng có nhiều thuận lợi, hiện nay Viện Nghiên cứu Bông & Phát triển nông nghiệp Nha Hố, Trung tâm Giống cây trồng vật nuôi tỉnh Ninh Thuận có tập đoàn giống nho rất phong phú (gần 200 giống, gồm cả nho ăn tươi và nho rượu), hiện đã xác định được một số giống nho có tiềm năng năng suất cao, chất lượng tốt để thay thế những giống nho cũ.
Nho là cây trồng chủ lực trong cơ cấu cây trồng của tỉnh, là cây đặc thù, có giá trị kinh tế cao, tỉnh Ninh Thuận đã xác định phải tập trung phát triển loại cây trồng này và đã có riêng nghị quyết về cây nho. Theo đó toàn tỉnh mở rộng diện tích nho lên 2.500ha vào năm 2015, sản lượng hàng năm đạt 60.000 tấn, tập trung đầu tư theo hướng công nghệ cao, sản xuất ra nho sạch được thị trường chấp nhận.
Anh Nguyễn Tin, Trưởng phòng Trồng trọt, Sở NN- PTNT Ninh Thuận cho biết: Để cây nho phát triển bền vững chúng tôi đang tập trung hỗ trợ nâng cấp các cơ sở nghiên cứu, khảo nghiệm, chuyển giao các giống mới vào sản xuất; hỗ trợ đẩy mạnh đa dạng hoá giống nho, chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ vào sản xuất nho, đặc biệt là hoàn chỉnh quy trình chăm sóc, xây dựng các mô hình trình diễn về giống, kỹ thuật canh tác, BVTV theo hướng hữu cơ sinh học, phòng trừ tổng hợp.
Để sản phẩm nho có đầu ra ổn định, tỉnh Ninh Thuận đã xác định liên kết đầu tư sản xuất, các cơ sở chế biến, bảo quản các loại nho ăn tươi, nho rượu, nho sấy trên địa bàn tỉnh gắn với tiêu thụ sản phẩm…
