Bao giờ hết nghịch lý?

Thuốc cấm lưu hành vẫn còn sử dụng, nông dân vô tư xịt thuốc "chồng" thuốc vì sâu bệnh đã "nhờn mặt", một số hoạt chất rất độc đang được nông dân sử dụng tràn lan, nhưng số lượng mẫu thuốc BVTV đem phân tích chất lượng lại thấp, bình quân khoảng 12-15 mẫu/năm/địa phương do ngân sách hạn hẹp.

Thuốc độc "tắm" cây bắp lai

Tỉnh Đồng Nai có tiếng là "vương quốc" bắp lai với diện tích gieo trồng hàng năm vào khoảng 35.000 ha, nếu chỉ tính 1 ha sử dụng 2 kg thuốc (sâu và bệnh) thì đã có 75 tấn thuốc đổ vào đồng ruộng mỗi năm.

Đến nay, nông dân trồng bắp lai vẫn chưa quên sự kiện lạ là cây bắp bị "ngộ độc" thuốc cỏ Welkin Gold 800WP của một DN ở KCN Đức Hòa, Long An khiến cho 10 ha của 24 hộ dân ở xã Xuân Đồng, huyện Cẩm Mỹ bị "ngộ độc" chết sạch vào cuối năm 2013. Sau đó, Cty này đã chấp nhận bồi thường thiệt hại 21 triệu đồng/ha với số tiền tổng cộng 210 triệu, ngoài ra toàn bộ lô thuốc cỏ còn bị ngành chức năng tỉnh buộc doanh nghiệp thu hồi.

Ngoài ra, còn có 16 ha bắp khác bị ngộ độc nhẹ khác mà Cty nọ phải cung cấp phân bón lá để khắc phục hậu quả. Điều đáng nói là, nguyên nhân vì sao cây bắp bị "ngộ độc" đến nay vẫn chưa rõ.

Giải thích về hiện tượng này, ông Nguyễn Bá Tùng (phòng kỹ thuật Chi cục BVTV tỉnh Đồng Nai) nói: "Thứ nhất trong hướng dẫn sử dụng của Cty chưa cụ thể (thuốc tiền nẩy mầm và hậu nẩy mầm sớm) để nông dân phun trùm lên ngọn cây bắp; thứ hai, trong quá trình đóng gói bị nhiễm chéo với loại thuốc cỏ khác".

Một loại thuốc khác cũng đang được sử dụng khá phổ biến trên cây bắp lai, đó Vifuran 3G (hoạt chất Carburfuran) có tác dụng trừ kiến, mối, tuyến trùng, sâu đục thân. Ông Thạch Cho, xã Lang Minh, huyện Xuân Lộc cho biết, lâu nay ông vẫn thường dùng Furadan 3G để rải trên đất trước khi bỏ hạt hoặc bỏ vào đọt cờ bắp nhằm trị sâu đục thân. Đặc biệt ông tỏ ra bất ngờ trước việc nhà nước cấm mua bán loại thuốc này từ tháng 8/2013.

 "Vừa rồi, tôi cũng sử dụng loại thuốc này trong vụ ĐX 2013-2014 để trị con sùng trắng ở giai đoạn trỉa hạt, sau đó là bỏ vào loa kèn và khi bắp chuẩn bị trổ cờ. Ngoài Furadan còn có Basudin, Vifudan... cũng na ná với nhau hết!".

Theo Chi cục BVTV tỉnh Đồng Nai, trong năm 2013 đã xử phạt 5 đại lý ở xã Xuân Bắc, Xuân Thành (huyện Xuân Lộc) và xã Phú Sơn (huyện Tân Phú) vì mua bán thuốc cấm Vifuran 3G với số lượng trên 120 kg buộc phải đem đi tiêu hủy.

Ngoài ra, Chi cục BVTV Đồng Nai còn phát hiện các loại thuốc rất độc tuy đã cấm sử dụng nhưng vẫn còn lưu hành trên thị trường như Suprathion (hoạt chất Methidathion (min 96%) trừ rệp sáp/cây có múi, trên cây cà phê, thuốc Dupont Lannate 40SP (cấm sử dụng) cũng được dân rất chuộng vì "độc" với sâu.

Nông dân đang xịt thuốc 'chồng" thuốc vì sâu bệnh hại cây trồng đã có hiện tượng "nhờn thuốc" (Ảnh có tính minh họa)

Nghịch lý vẫn tồn tại

Như đã nói trên, trong khi Vifuran 3G cấm nhưng Vifuran 5G có cùng hoạt chất Carburfuran lại vẫn được lưu hành sử dụng. Ngoài ra, xu hướng nhà nước không cho đăng ký những sản phẩm độc nhóm I, nhưng thực tế nó vẫn còn nằm trong danh mục hạn chế do chưa có sản phẩm thay thế.

Theo anh T (giám đốc một DN SX thuốc BVTV), hoạt chất Ethoprophos thuộc nhóm độc I (trừ tuyến trùng và một số sâu hại trong đất). Trong khi những nước lân cận như Thái Lan đã cấm dùng hoạt chất nhóm cúc tổng hợp Cypermetrin (trừ sâu, hủy hoại thiên địch có ích), thì ở VN chưa có ý kiến gì mà chỉ cảnh báo không sử dụng trên sâu, rầy hại lúa, rau và một số cây trồng khác.

Hoạt chất khác là Carbendazim có khả năng nội hấp, hiện được đăng ký trên rất nhiều đối tượng (trừ bệnh nấm phổ rộng, khô vằn lem lét hạt, vàng lá, đạo ôn). Đây là nhóm hóa chất Carbamat thuộc tính độc nhóm III, chẳng hạn như Carbenzim, Vicarben... trên thị trường lưu hành dưới dạng huyền phù FL, sữa SC, DF (giá 100-120 ngàn đồng/lít). Với các tên thuốc như Acovil 50EC (Cty TNHH TM Thái Nông); Adavin 500 FL (Cty CP XNK Nông dược Hoàng Ân); Appencarb super (Cty TNHH Kiên Nam), Bavisan 50WP của Chia Tai Seeds Co.,LTD.

"Nhiều nước đã cấm sử dụng và cảnh báo vì lưu tồn trong đất lâu phân hủy trong môi trường thì ở những vùng cây ăn trái nông dân thường sử dụng để bôi lên cuống trái chống thối trái sau khi thu hoạch, nhất là vùng trồng nhiều sầu riêng ở xã Ngũ Hiệp, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang" - một cán bộ của Chi cục BVTV tỉnh Tiền Giang (xin không nêu tên) bức xúc nói.

Sâu bệnh "nhờn" thuốc

Ông Nguyễn Bá Tùng cho hay, hiện nay đã có một số thuốc BVTV bị kháng bởi một số sâu bệnh hại trên xoài, cam quýt, điều (cụ thể dòng hoạt chất Abamectin trị bọ trĩ). "Nông dân Đồng Nai đang rất lúng túng không biết phải sử dụng loại thuốc nào có hiệu quả, nên việc sử dụng loại (thuốc) này không hết quay sang sử dụng loại khác, không những làm tăng chi phí mà còn làm môi trường bị ảnh hưởng thêm".

Bà Oanh, ở xã Minh Long, huyện Chơn Thành, tỉnh Bình Phước phản ánh: "Vừa rồi, tôi ra ngoài đại lý mua thuốc chống sương muối cho cây điều, đại lý bán cho 3 loại thuốc và bảo về trộn lại rồi xịt. Trên bao bì thì thuốc nào cũng ghi hiệu quả cao, nhưng xịt mấy lần bông điều vẫn cứ rụng?”.

Ông Phan Thanh Châu (PCT Hội Nông dân xã Minh Long) xác nhận: "Tôi từng nghe nông dân than phiền là phun nhiều lần thuốc này, thuốc nọ trên cây điều, cây cao su không hiệu quả, nhưng mình chỉ biết vậy chứ không rành chuyên môn cho lắm". Vậy thì việc kiểm tra chất lượng thuốc BVTV hiện nay ở các địa phương thế nào?

Theo tìm hiểu chúng tôi, kinh phí kiểm tra mẫu được "đếm" theo hoạt chất mà không tính theo mẫu. Cứ mỗi hoạt chất có giá 550.000-650.000 đồng, nếu hoạt chất cùng nhóm được giảm 50%. Chẳng hạn, kiểm tra chất lượng thuốc Score (thành phần hoạt chất chỉ có Difenoconazole) thì kinh phí là 550.000 đồng, nhưng khi kiểm tra thuốc Big super (thành phần có 2 hoạt chất là Difenoconazole và Hexaconazole) thì chi phí tăng lên 1.100.000 đồng.

Trung tâm Kiểm định và Khảo nghiệm thuốc BVTV phía Nam là đơn vị gần như phân tích "độc quyền" mẫu thuốc BVTV bởi các Chi cục BVTV kể cả phòng kiểm định của Chi cục tiêu chuẩn đo lường chất lượng của các tỉnh hiện chưa có đủ điều kiện và khả năng phân tích hoạt chất bởi thiếu hoạt chất chuẩn của các nhóm hoạt chất đưa đi phân tích.

Trong khi trên thị trường hiện có cả hàng vạn chủng loại thuốc BVTV, nhưng 3 năm gần đây (2011-2013), Chi cục BVTV tỉnh Bình Thuận gửi 37 mẫu phân tích (bình quân 12 mẫu/năm) và có 1 mẫu thấp hơn hàm lượng đăng ký; còn ở Đồng Nai cũng trong 3 năm chỉ có 42 mẫu gửi phân tích (bình quân 14 mẫu/năm) trong đó có 3 mẫu hoạt chất không đạt, đó là Propinet (trị nấm).

"Ngân sách duyệt khoảng 36 triệu/năm nên chúng tôi chỉ lấy được một số mẫu phù hợp kinh phí. Việc lấy mẫu cũng hết sức chọn lọc, thông thường là có dấu hiệu nghi vấn về chất lượng như thuốc bột vón cục, thuốc nước lắng cặn, kết tủa, chai nhựa trương phình không bình thường... Còn nếu nông dân khiếu nại loại thuốc nào có vấn đề về chất lượng thì niêm phong lô hàng nhưng việc này gần như rất ít xảy ra" - ông Tùng nói.